Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
190 
uĢağıe  nəzarətdə  saxlanması  mütləq  Ģəkildə  həyata  keçirilməlidir  – 
məsələn  uĢaq  sinif  otağından  istirahət  otağına  keçdikdə,  o,  istiqaməti 
itirə bilər, yaxud qarıĢıq sala bilər. Müəllimlər də öz növbəsində yadda 
saxlamalıdırlar  ki,  uĢağın  qısa  müddətli  yaddaĢında  qüsurlar  əmələ 
gəldiyi  üçün  onun  müəyyən  müddət  əvvəl  öyrəndiyi  biliklər  yadından 
çıxa bilər.  
Beyin  zədəsi  alan  tələbələrlə  konstruktiv  əsaslarda  iĢləmək  üçün 
pedaqoqlar aĢağıdakıları yerinə yetirməlidirlər: 
 Təkrara mütəmadi olaraq yer verilməsi. 
  Yeni  tapĢırıqların  nümayiĢ  etdirilməsi,  göstəriĢlərin  izah 
edilməsi və ideya və konsepsiyaların əks etdirilməsi üçün nümunələrin 
göstərilməsi.  
 Fiqurativ dildən istifadə olunmaması. 
 Müvafiq tapĢırıqlara diqqət yetirilməsi müddətinin uzadılması. 
  VərdiĢlərin  mənimsənilməsi  və  bunların  təkrar  olaraq 
təcrübədən keçirilməsi. 
  YaddaĢın  gücləndirilməsi  üçün  krmpensator  strategiyaların 
öyrədilməsi.  
 Tələbələrin tez yorulub əldən düĢməsinin qarĢısını almaq üçün 
lazım olduqda istirahət fasilələrinin təĢkil edilməsi.  
 Onların əhatə olunuğu mühitin gərginliklə azad olunması. 
Görmə və qüsurları və korluq  
Tərifi  
Görmə  qüsurları  görmənin  funksional  olaraq  itməsi  nəticəsində 
yaranan  hadisədir.  Görmə  qüsurları  ilə  nəticələnən  göz  problemlərinə 
albinizm,  katarakt,  qlokoma  və  görməyə  maneçilik  törədən  əzələ 
problemləri və s. xəstəliklər daxildir.  
Görmə qüsurları olan tələbələrin ümumi xarakteristikasını vermək 
üçün tədris kontekstində istifadə edilən qismən görmə, az görmə, təmiz, 
kolrluq 
kimi 
anlayıĢlar 
iĢlədilir. 
Onlar 
aĢağıdakı 
kimi 
müəyyənləĢdirilirlər: 
Qismən  görmə  –  xüsusi  təlris,  tədrisi  uyğunlaĢdıran 
ləvazimvatlar,  yaxud  yardımçı  qurğulara  ehtiyac  doğuran  müəyyən 
görmə  problemlərini  göstərir.  müəyyən  hallarda  uĢaq,  sadəcə  lövhəyə 
lazım  olduğundan  çox  yaxınlaĢır,  yaxud  kiiabı  gözlərinə  çox 
yaxınlaĢdırırlar.  
Az  görmə  –  eynəklər,  dava-dərman,  yaxud  cərrahiyyə  yolu  ilə 
aradan  qaldırıla  bilməyən  görmə  qüsurudur.  Görmə  qabiliyyəti  bu 
sahədə  dəqiqliyin  pozulması,  yaxud  periferik  və  ya  kənarı  görmə 

---

 
191 
qabiliyyətinin itməsi nəticəsində aradan qalxır. Az görmə qrupuna daxil 
olan Ģəxslər ümumən 20/60 –dan aĢağı görmə dəqiqliyinə malik olurlar. 
Bir  qayda  olaraq  az  görmə  qrupuna  aid  olan  Ģəxslərin  daha  çox  mətni 
görmə  vərdiĢləri  yaranır.  onlar  bir  qayda  olaraq  ən  müxtəlif 
vasitələrdən,  məsələn  teleskop  qurğularından,  yaxud  elektron  maqnitli 
qurğulardan  istifadə  edirlər.  Müəyyən  hallarda  bu  Ģəxslər  standart 
Ģəkildə yazılan çap mətnini oxuya bilmirlər.  
Korlar  qrupuna  daxil  olan  Ģəxslərin  görmə  dəqiqliyi  20/200, 
yaxud  üfüqi  görmə  sahəsində  20  dərəcədən  aĢağıdır.  Normal  Ģəkildə 
adətən  200  metr  məsafədən  görünən  əĢyanı  20  fytdan  dəqiq  Ģəkildə 
görən uĢaq bu kateqoriyaya aid edilir.  
Tam korluq halında heç bir görmə əlaməti sezilmir.  
Xüsusiyyətləri  
UĢaqlarda  görmə  qüsurları  bir  sıra  səbəblərdən  yaranır.  buraya 
aĢağıdakılar  daxildir.  A  vitamininin  çatıĢmaması,  infeksiyalar,  Ģəkər 
xəstəliyi, doğuĢdan qabaqkı problemlərin ağırlaĢması, doğuĢ qüsurları , 
tümor, sətəlcəm, piqmenitoza və s.  
Görmə  problemlərinin  uĢağın  inkiĢafına  təsiri  bu  kimi 
problemlərin 
ciddilik 
dərəcəsindən 
problemin 
hansı 
yaĢda 
yaranmağından  və  digər  baĢqa  səbəblərdən  asılıdır.  Ən  müxtəlif 
qüsurlara malik olan uĢaqlarda görmə qüsurları da meydana çıxa bilər.  
Kor  uĢaq  ətrafında  olan  maraqlı  əĢyaları  tapmağa  az  meyilli olur 
və buna görə də onları təcrübədən keçirmək və öyrənmək imkanını itirir. 
Bu 
hal 
öyrənmənin  stimullaĢdırılmasına  qədər,  yaxud  onun 
problemlərinə fəal Ģəkildə müdaxilə olunana kimi davam edir.  
UĢaq  öz  valideynlərini,  yaxud  yaĢıdlarını  görə  bilmədiyi  üçün 
sosial  vərdiĢləri  təqlid  edə  bilmir,  yaxud  qeyri-verbal  iĢarələri  anlamır. 
Görmə əngəlləri uĢağın müstəqil Ģəkildə böyüməsinin qarĢısını alır.  
 
Tədris çətinlikləri  
Görmə  çətinliklərinə  malik  olan  uĢaqlar,  erkən  yaĢda  müdaxilə 
proqramlarının  həyata  keçməsi  nəticəsində  müəyyənləĢdirirlər. 
Kompüter  və  optik  və  videoyardımçı  vasitələri  bir  çox  görmə 
probleminə  malik  olan  uĢaqlara  sinifdə  təĢkil  edilən  fəaliyyətlərdə 
iĢtirak  etmək  imkanı  yaradır.  Böyük  hərflərlə  yazılan  materiallar, 
kitablar və digər vəsaitlər onların ixtiyarında olmalıdır.  
Görmə  qüsurları  olan  tələbələr  eĢitmə  vərdiĢləri,  ünsiyyət, 
istiqamətləndirmə və hərəkət etmə, habelə gündəlik vərdiĢlərin üzərinə 
diqqəti cəmoəyən müntəzəm tədris proqramlarında xüsusi avadanlıq və 

---

 
192 
vəsaitlərin olması hesabına müəyyən inkiĢafa malik ola bilərlər. Görmə 
qabiliyyəti  az  olan  və  ya  kor  tələbələr  özlərinin  hələ  itməmiĢ  görmə 
qabiliyyətlərindən  daha  səmərəli  Ģəkildə  istifadə  etmək  üsün  xüsusi 
yardımçı vəsait və materiallardan istifadə etməlidirlər.  
Görmə  qüsurları  olan  uĢaqların  ola  bilər  ki,  periferik  görmə 
qabiliyyəti  yaxĢı  olsun.  Buna  görə  də,  həmin  uĢağın  baĢının  bir  tərəfə 
çevrilməsi hələ onun diqqətsiz olması demək deyildir. UĢağın diqqətini 
sinfə  və  oradakı  materiallara  cəlb  etmək  lazımdır.  Ətraf  aləmdə 
dəyiĢiklik yarananda haməni uĢaq üçün yeni istiqamət seçmək lazımdır. 
Yadda  saxlamaq  lazımdır  ki,  görmə  qüsuru  olan  uĢaqlar  digər 
hissiyyat  orqanlarına  daha  çox  arxalanırlar.  Bu  mənada  sinifdəki  səs-
küyün səviyyəsi nəzərə alınmalıdır. Bu mənada siz öz hərəkətlərinizdə 
sərbəst  olmalı  və  ətraf  aləm  həmin  uĢağın  xüsusiyyətlərinə  uyğun 
qurulmalıdır.  
Digər  uĢaqları  görmə  qüsuru  olan  uĢağın  qarĢısında  özlərinin 
adlarını  çəkməsinə  və  hansı  iĢlə  məĢğul  olmalarını  dilə  gətirməsinə 
Ģərait yarat.  
 
Uşağın  xüsusi  tədris  ehtiyaclarına  kömək  edə  bilən  tibbi 
şərtlərin qısa xülasəsi 
Ən müxtəlif tibbi Ģərtlər və Ģərait uĢağın ixtisaslı tədris ehtiyacını 
ödəmək üçün nəzərdə tutulur.  
 
Allergiya və astma 
Tərifi  
Allergiya  –  allergen  adlanan  müəyyən  maddələrə  anormal 
reaksiyadır.  Allergiya  ciddi,  yaxud  yumĢaq  xarakter  daĢıya  bilər. 
Allergiyaya  meyillilik  bir  çox  hallarda  irsi  xarakter  daĢıyır.  Hər  hansı 
fərd allergiya əlamətlərini istənilən müddət ərzində büruzə verə bilər.  
Astma  –  havanı  ciyərlərə  alanda,  yaxud  ciyərlərdən  buraxanda, 
onun  əzələlərinin  gərilməsi  nəticəsinə  sıxılma  prosesinin  doğurduğu 
xroniki  xəstəlikdir.  Asimaya  tutulan  uĢaqlar,  adətən  öz  xəstəliklərini 
digərlərinə  yoluxmurlar.  Astma  zamanı  ciyərlərin  aldığı  və  buraxdığı 
havanın sıxılması, ağır nəfəs alma, bəzən isə öskürəklə müĢayiət olunur. 
UĢaqların  tutulduğu  atsma  yaĢlı  Ģəxslərin  astmasından  fərqlənir: 
xarakterik  cəhət  ondan  ibarətdir  ki,  azyaĢlı  uĢaqlar  astmaya  tutulanda. 
Bu zaman həmin xəstəliyin bir çox xüsusiyyətləri özünü büruzə vermir. 
Əsl həqiqətdə astma uĢaqlarda onlar tez-tez nəfəs alarkən, xırıltılı nəfəs 
almada, döĢ qəfəsinin sıxılmasında özünü göstərə bilər.  

---