Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
169 
 Bu göstəriĢləri mahnı Ģəklində oxu və mümkünsə, sözlərə uyğun 
gələn hərəkətləri icra et.  
 UĢaqdan yanındakı o biri uĢağa göstəriĢ verməyi xahiĢ et.  
 UĢaq yerinə düĢməyən, yaxud mövzu ilə əlaqədar olmayan sual 
verdikdə,  bu  sualın  yerinə  düĢüb  düĢməməyini  onun  özündən  soruĢ. 
«Biz  fermadakı  heyvanların  şəklinə  baxırıq.  Sənin  ay  haqqında  sualın 
bununla  bağlıdır?»  Bəzən  uĢağın  sualı  onun  təsəvvüründəki  elə  bir 
detalla  bağlı  olur  ki,  bu  müəllimə  aydın  olmur.  Digər  təsadüflərdə  isə, 
sual doğrudan da yerinə düĢmür və siz fürsətdən istifadə edərək, əlveriĢl 
bir məqam düĢdükdə, uĢağa daha ətraflı suallar verə bilərsiniz.  
  Müəyyən  bir  iĢi  etmək  məqsədilə  3-5  pilləli  göstəriĢlər  verin. 
Bu  məqsədlə  bütün  materialları  hazırlayın  və  uĢaqdan  hər  bir  mərhələ 
üzrə müvafiq göstəriĢlərə əməl etməyi xahiĢ edin.  
  UĢaqla  yanaĢı  əyləĢin,  onun  qarĢısında  Ģəkilli  kitab  olsun. 
Əvvəlcə  səhifədə  verilənlər  barədə  danıĢ,  sonra  isə  əĢyadakı  Ģəkillərin 
adını  xatırladın.  Siz  bir-bir  əĢyaların  adını  çəkməli  və  uĢaqdan  onu 
tapmağı  tələb  etməlisiniz,  yaxud  hər  hansı  bir  əĢyaya  iĢarə  etməklə, 
uĢaqdan onun adını çəkməyi xahiĢ etmələsiniz.  
  Bir  uĢaqla,  yaxud  kisik  bir  qrupda  «Simon  deyir»  oyunu 
oynayın. Qaydalar aĢağıdakılardır: uĢağa göstəriĢ verin. UĢaqlar yalnız o 
halda  diqqətlə  qulaq  asır  və  əmri  yerinə  yetirirlər  ki,  «Simon  deyir» 
sözləri eĢidilsin. Məsələn, «Simon deyir ki, ayağına toxun» o deməkdir 
ki,  buna  qulaq  asan  uĢaqlar  belə  etməlidirlər.  Simon  deyir  sözləri  ildə 
müĢayiət olunan üç, yaxud dörd belə əmrdən sonra müəllim «Əl çalın» 
əmrini verməlidir. Bu əmr sehrli sözlərlə müĢayiət olunmur və bu halda 
uĢaqlar  heç  nə  etmirlər.  Bu,  əyləncəli  öyrətmə  oyunu  olduğu  üçün 
səhvlərə yol verən uĢaqları kənarlaĢdırmayın. 
 
Uşaqların adəti şifahi mətni tanımalarına kömək edin.      
 Qeyri-verbal siqnallar üçün qənaətbəxĢ izahatın, göstəriĢ, yaxud 
təkrarın  yerinə  yetirilməsinə  əmin  olun.  Hər  hansı  mahnının,  yaxud 
Ģerin mətnini nəzərdən keçirmək üçün bəzi uĢaqlara əlavə vaxt ayırmaq 
lazımdır.  
  UĢaqların  mahnı,  yaxud  Ģerdəki  hər  bir  sətrin  axırıncı  sözünü 
təkrarlamasına nail olun.  
 Bu zaman səsiniz və əllərinizlə müvafiq ritmi yaradan.  
 Tərkibində qafiyələr, alliterasiya olan himn, Ģer, barmaq oyunu 
və  mahnılara  uĢaqların  qulaq  asmasını  təmin  edin.  Bütün  bu  proses 
zamanı oyundan alınan sevincin bölüĢdürülməsi çox vacib məsələlərdən 

---

 
170 
biridir. Nəyisə oxuduğumuz zaman bunu hərəkətlərinizlə canlandırmağa 
çalıĢın və bu zaman uĢaqlar da sizi təqlid edəcəklər.  
  Cümlələr  daxilindəki  sözlərə  və  sözlər  daxilindəki  səslərə 
uĢağın diqqətini cəlb etməklə, söz oyununu təkrar-təkrar həyata keçirin. 
Məsələn,  müəllim  soruĢa  bilər  ki,  «Siz  bütün  qafiyələnən  sözləri 
eĢidirsinizmi?» 
  Səhər  görüĢündə  məlum  olan  sözlərdəki  baĢlanğıc  səsləri 
buraxmaqla  kiçik  bir  məlumatı  yazın.  Məsələn,  «Sabahınız  xeyir,  - 
ğlanlar və ızlar»  müəllim  bu  yolla  verilən  məlumatda  ayrı-ayrı  sözləri 
də buraxa bilər.   
  Sinifdə  «Söz  lövhəsini»  elə  Ģəkildə  təĢkil  etmək  olar  ki,  onlar 
səhər görüĢündə istifadə edildikdə, asanlıqla bərpa edilə bilsinlər.  
 
İfadəli dilin inkişaf etdirilməsi 
 
Uşaqlara  qulaq  asmaq  asan  olan  qaydada  danışmaqda  kömək 
edin.  
  UĢaq  mahnı  oxuyarkən,  yaxud  nağıl  danıĢarkən,  səsini  lentə 
yazın.  Maqnitafona  qulaq  asarkən,  həmin  uĢağın  nitqində  problem 
yaranan səs və sözləri aydın Ģəkildə özü üçün müəyyənləĢdirə bilər. 
  UĢaqlar  üçün  əyləncəli  məzmuna  malik  olan,  diqqəti  xüsusi 
səslər üzərinə yönəldən Ģerlər seçin. 
  UĢaq  düzgün  olmayan  səs  və  fellər  olan  cümlə  iĢlədirsə, 
cümləni düzgün Ģəkildə təkrar edin.  
  Əhvalat  danıĢıldığı  zaman  müxtəlif  fiqurlardan  istifadə  edin. 
Məqsədli Ģəkildə deyilənlə lövhənin üzərində yerləĢdirilən əĢya arasında 
uyğunsuzluq yaradın. Tələbələr səhvləri düzəltməlidirlər.  
  ġəkilləri,  yaxud  digər  əĢyaları balaca bir  qutunun içinə qoyun. 
ƏĢyaların  adlarındakı  baĢlanğıc  səsləri  ifadə  edən  4-5  hərfi  uĢaqların 
qarĢısına  qoyun.  UĢaqdan  qutunun  içindən  bir  əĢyanı  çıxarmağı  xahiĢ 
edin və sonra bu əĢyanın baĢlandığı səsi ifadə edən kartı seçin.  
 Diqqəti baĢlanğıc samit səsə yönəldin. Üç sözü deyin, onlardan 
ikisi  eyni  samitlə  baĢlasın.  UĢaqda  müxtəlif  səslərlə  baĢlayan  sözü 
seçməyi tələb edin – məsələn, maĢın, it, piĢik.  
 
İdeya və duyğuları bölüşmək məqsədilə dildən istifadə olunmasına 
şərait yaradın.  

---

 
171 
  UĢaqlarla  tez-tez  söhbət  edin  və  onların  ideya  və  duyğularının 
ifadə  edilməsi  məqsədilə  müvafiq  imkanlar  yaradın.  «Ailənin  Ģəkli 
haqqında mənə danıĢın».  
  UĢaqdan  Ģəkil  çəkməyi  xahiĢ  edin  və  sonra  ondan  bu  Ģəkil 
barədə fikrini ifadə etməyi xahiĢ edin. 
  UĢaqlara  məlumatın  bölüĢdürülməsi  və  onların  ideya  və 
düĢüncələrinin istiqamətləndirilməsi məqsədilə suallar verin.  
  Sinifdə  irəli  sürülən  ideyaların,  yaxud  müvafiq  təcrübələr 
barədə  danıĢılan  əhvalatların  siyahısını  tutun  ki,  hər  bir  uĢaq  burada 
təmsil olunmağa çalıĢsın.  
 Ünsiyyət vərdiĢlərinin sınaqdan kesirilməsi məqsədilə dramatik 
oyun  mərkəzlərində  uĢaqlar  üçün  senarilər  yazın.  Müəllim  də  öz 
növbəsində  bu  oyuna  qoĢula  bilər.  UĢaqlar  yaradılan  situasiyalara 
reaksiya  verir,  fikir  mübadiləsi  aparır,  cavabları  təkrar  edir,  yaxud 
müəyyən  edir,  yaxud  müəyyən  yollarla  cavab  axtarırlar.  Bu  fəaliyyət 
uĢaqlara ünsiyyət məqsədilə təcrübə aparmaq imkanı yaradır.  
 DanıĢığı həvəsləndirmək məqsədilə açıq sonluqlu suallar verin. 
«Dünənki tufan zamanı özünü necə hiss edirdim?» 
  Günorta  yeməyi  zamanı  və  bütün  gün  ərzində  uĢaqla  söhbət 
edin.  
 Kiçik kukla kolleksiyasından istifadə etməklə, uĢaqdan diĢlərin 
təmizlənməsi,  saçların  sancaqlanması  və  ayaqqabının  geyindirilməsi 
kimi gündəlik vərdiĢləri icra etməyi xahiĢ edin.  
 
Uşaqların söz və səslərlə təcrübə keçməsinə nail olun.            
 Tez-tez mahnı və Ģerlərdən istifadə edin.  
 Bir qafiyə deyin və uĢaqdan onu tamamlamağı xahiĢ edin. Belə 
bir qafiyə oyununda heyvan adlarından istifadə edilməsi əlveriĢlidir.  
 Qafiyələrə uyğun hərəkətlər edin. 
  Bədəninizi  hərəkət  etdirin.  «B  səsi  ilə  başlayan  sözü  eşidəndə 
əyləşin; V səsi ilə başlayan sözü eşitdikdə isə ayağa qalxın». 
  Sözləri  və  səsləri  elə  təkrar  edin  ki,  uĢaqların  arasındakıgözə 
çarpan  fərqlər  və  oxqarlıqlar  bununla  ifadə  edilsin.  Eyni  zamanda 
uĢaqlar  üçün  elə  imkanlar  yaradın  ki,  onlar  bildikləri  söz  və  səslərdən 
istifadə etməyi təcrübədən keçirsinlər.  
  Maqnitli  həfrlər  kolleksiyasını  əlifba  sırası  ilə  düzün.  Sonra 
uĢaqlara deyin ki, siz hər hansı bir sözü tələffüz edəcəksiniz. Onların iĢi 
sözün  birinci  səsini  təĢkil  edən  hərfi  və  sözün  sonuncu  səsinə  uyğun 

---