Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
175 
 UĢaq rəsm çəkməyi xoĢlayırsa, ondan görməli olduğu iĢi təsvir 
etməyi xahiĢ edin və sonra uĢağın icazəsi ilə onun seçdiyi sözləri vərəqə 
yazın. UĢağın arxasınca yazılan sözləri oxuyun.  
  Sinifdə  imla  Ģəklində  deyilən  nağıl,  kitab,  yaxud  Ģerdən 
cümlələri seçib vərəqin üzərində yazın. Hər bir uĢağa bir cümlə verin və 
onlara tapĢırın ki, onun cümləsi oxunanda ayağa qalxsın.  
  Cümləni  sözlər  Ģəklində  kəsin  və  uĢağa  cümləni  bərpa  etmək 
üçün sözləri yenidən düzməyi tapĢırın.  
 
Yazılı dil və savad vərdişlərinin inkişaf etdirilməsi  
 
Məqsədli şəkildə yazıdan istifadə edilməsinə marağın oyadılması. 
 
  UĢağı  rəsm  çəkmək  və  yazı  yazmaq  sahəsində  hər  gün  çoxlu 
imkanlar yaradın. 
  UĢaqlar  yazmıq  təĢəbbüsünü  irəli  sürdükdə,  onlardan  nə 
yazacaqlarını  soruĢun.  Əvvəlcə  onlar  heç  nə  deməyəcəklər,  lakin  siz 
onları  həvəsləndirdikdən  sonra  öz  cızma-qaralarına  məna  aĢılamağa 
cəhd göstərəcəklər.  
  UĢaqları  öz  Ģəkilləri  barədə  yazmağa  həvəsləndirin.  Onlar  öz 
sözlərini sizə oxuduğu zaman bu sözləri ayrı-ayrı səhifələrdə qeyd edin. 
Vaxt keçdikcə, uĢaqlar hərf və sözlərin düzgün yazılıĢı barədə muləmata 
malik olacaqlar.  
  UĢaqlar  sinif  otağı  üçün  iĢarə  və  etiketlər  düzəldə  bilərlər, 
yaxud bunlardan oyun və iĢ zamanı istifadə edə bilərlər.  
  Ġstifadə  etmək,  yaxud  köçürmək  məqsədilə  müxtəlif  ölçüdə 
hərflərin olmasını təmin edin (qoĢa hərflər, maqnit həfrlər və s.) 
  Bu  vərdiĢləri  təcrübə  vasitəsilə  möhkəmləndirin.  Elə  edin  ki, 
uĢaqlar bunların vasitəsilə öz adlarını yaza bilsinlər.  
 Təcrübə və təkrar üçün müxtəlif imkanlar yaradın.  
  Hər  bir  uĢağın  hərf  səhifəsini  hazırladığı  sinif  əlifba  kitabını 
düzəldin. 
  Sinfə  kömək  etdiyi  üçün  valideynə  ğəĢəkkür  məktubunun 
nümunəsini hazırlayın.  
  UĢaqlara  yazı  zamanı  hecadan-hecaya  keçirilmə  vərdiĢlərini 
inkiĢaf etdirməkdə kömək edin. «Pişik sözündə neçə heca var? Eşitdiyin 
birinci səs nədir? Pişik sözündə eşitdiyin ikinci səs hansıdır?»       
 

---

 
176 
Uşaqlara  sözlər  yaratmaq  məqsədilə  həfrlərdən  və  oxşar 
formalardan istifadə etməkdə kömək edin.  
 UĢaqların gözünün qabağında olan söz zərflərini təĢkil edin. Bu 
yolla onlar köçürtmək istədikləri hər hansı bir sözü bu zərfin içərisindən 
seçə bilərlər.  
 Manipulativ hərflərdən istifadə edin. 
  Qeydlər,  xatırlamalar  və  özünüz  və  sinif  üçün  siyahılar  tərtib 
edin; yazdığınızı ucadan oxuyun.  
  Ġstənilən  mətn  uĢağın  gözünün  tutduğu  səviyyədə  olmalıdır  və 
elə ölçüdə olmalıdır ki, uĢaqlar bunu aydın Ģəkildə görə bilsinlər.  
  UĢaqlara  deyilən  sözləri  ayrı-ayrı  səslərə  bölməyi  öyrədin.  Bu 
prosesi kiçik uĢaq qrupunun qarĢısında nümayiĢ etdirin.  
  Hər  hansı  kitab  üzərində,  yaxud  sinifdə  danıĢılan  əhvalatda 
qafiyəli  sözləri  və  baĢlanğıc  səsləri  axtarıb  tapın.  UĢaq  üçün  səhifənin 
üzərində  müvafiq  yer  ayırın  ki,  o,  bundan  söz  və  səsləri  axtararkən 
istifadə edə bilsin.   
                             
          TƏLƏB OLUNAN YARDIMIN VERİLMƏSİ 
 
Oftalmoloqlar  görməni  məhdudlaĢdıran  xəstəlik,  zədə,  yaxud 
anadangəlmə qüsurları müayinədən keçirib müalicə edən həkimlər.  
Optika 
mütəxəssisləri  –  uĢaqların  eynəkləri  və  yaxud 
oftalmoloqun yazdığı reseptə əsasən kontakt linzalarla təmin edilməsinə 
yardım göstərən həkimlər. 
Oftometrlər  görmə  problemlərnin  mövcudluğunu  aĢkarlamaq 
üçün həkimlər. 
Ortopedlər – əzələlərin, əzələ birləĢmələri və sümük xəstəliklərini 
və  zədələrini  müayinə  etmək  və  sağaltmaq  üçün  nəzərdə  tutulan 
həkimlər. 
Otolarinqoloqlar qulaq, burun və boğaz xəstəliklərini müayinədən 
keçirən və müalicə edən həkimlər.  
Psixoloqlar  əqli  inkiĢafla  bağlı  olan  psixoloji,  emosional,  yaxud 
inkiĢaf  problemlərini  müayinə  edən  və  müalicə  edən  həkimlər.  Onlar 
mövcud  müayinə  üzrə  reseptlər  yaza  bilər,  yaxud  fərdi  qrup  və  ailə 
Ģəklində müalicə uursları apara bilərlər. 
Sosial  iĢçilər  –  ailə  məsələlərinin  həllində  bir  çox  problemlərlə 
rastlaĢan ailələrə məsləhət verən mütəxəssislər.  
Qüsurların təyin edilməsi 

---

 
177 
Qüsurlu  fərd  anlayışı  hər  hansı  mütəzəssisdən  diaqnoz  alan, 
yaxud: 
 

Həyati  fəaliyyət  gücünü  əhəmiyyətli  Ģəkildə  məhdudlaĢdıran 
fiziki, yaxud əqli qüsura malik olan: əsas fəaliyyət göstəriciləri gəzmə, 
görmə,  eĢitmə,  danıĢma,  nəfəs  alma,  əl  hərəkətləri  etmə,  öyrənmə  və 
iĢləmədir. 
 Konkret qüsuru müəyyən müddət ərzində mövcud olan Ģəxsdir. 
 
Fiziki, yaxud əqli qüsurlar dedikdə, aĢağıdakılar nəzərdə tutulur: 
 Orqanizmin hər hansı bir üzvünə mənfi təsir göstərən istənilən 
psixoloji  problem,  yaxud  Ģərait,  anatomik  qüsur,  nevroloji, əzələ-skelet 
qüsurları;  xüsusi  hissiyyat  orqanları,  nəfəs,  o  cümlədən  nitq  orqanları; 
ürək-lamar; həzm; sidik; qan və limfa sistemi, dəri və endokrin. 
 Hər hansı əqli, yaxud psixoloji problem, məsələn əqli cəhətdən 
geri  qalma,  orqanik  beyin  sindromu,  emosional,  yaxud  əqli  xəstəlik, 
yaxud xüsusi öyrənmə qüsuru.  
 
Qabarıq şəkildə nəzərə çarpan qüsurlu şəraitin qısa təsviri 
 
Autizm və inkişaf problemlərinin yayılması  
 
Anlayışın tərifi   
 
Autizm 
və  inkiĢaf    problemlərinin  yayılması  ümumi 
xüsusiyyətlərə  malik  olan  inkiĢaf  narahatlıqları  sayılır.  Adətən  üç 
yaĢında meydana çıxan autizm və inkiĢaf narahatlıqları uĢağın ünsiyyətə 
girmək,  dili  baĢa  düĢmək,  oynamaq  və  digər  uĢaqlara  qoĢulmağına 
mənfi təsir göstərən sinir problemləridir.  
Autizm  diaqnozu  hər  hansı  bir  fərd  üç  əsas  sahədə  sadalanan  on 
altı  simptomdan  səkkizini  nümayiĢ  etdirəndə  qoyulur;  sosial  əlaqə, 
ünsiyyət  və  fəaliyyət  və  maraqlar.  UĢaq  oxĢar  davranıĢı  nümayiĢ 
etdirəndə,  lakinbu  davranıĢ  on  altı  simptodmdan  səkkizdən  az  olanda 
mütəxəsislər inkiĢaf problemlərinin sirayət etməsi diaqnozunu qoyurlar.  
Oxuculara məlumdur ki, autizm  və inkiĢaf problemlərinin sirayət 
etməsi  diaqnozlarının  araĢdırılması  beynəlxalq  əqli  inkiĢaf  təĢkilatları 
tərəfindən nəzərdən keçirilmiĢdir. Bu dəyiĢikliklər müxtəlif qruplar üzrə 
klassifikasiya olunmalıdır.  
 

---