Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət
Cingiltili samitlərin tələffüzü
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
61 Cingiltili samitlərin tələffüzü 6. Sonu d samiti ilə bitən bəzi təkhecalı və ümumən çoxhe- calı sözlər ayrılıqda deyildikdə, yaxud həmin sözlərdən sonra samitlə başlanan söz gəldikdə sondakı d kar tələffüz edilir; mə- sələn: dərd — dər[t ] dörd — dör[t ] qənd ver — qən[t ] ver 7. Sonu c samiti ilə bitən çoxhecalı sözlər ayrılıqda deyil- dikdə, yaxud ondan sonra samitlə başlanan söz gəldikdə c səsi kar tələffüz olunur: ağac — ağa[ç ] çəkic — çəki[ç ] kərpic kəsən — kərpi[ç ] kəsən 8. Sonu b samiti ilə bitən çoxhecalı sözlər ayrılıqda deyil- dikdə yaxud da ondan sonra samitlə başlanan söz gəldikdə b səsi kar tələffüz edilir: corab — cora[p ] cavab verdi — cava[p ] verdi 9. Sonu g samiti ilə bitən çoxhecalı sözlər ayrılıqda deyil- dikdə, yaxud da ondan sonra samitlə başlanan söz gəldikdə g səsi kar tələffüz edilir: nəhəng — nəhən[k ] pələng dərisi — pələn[k ] dərisi 10. Rus və avropa mənşəli sözlərdə t səsindən əvvəl gələn v samiti f kimi tələffüz olunur. Məsələn: avtomat — a[f]tomat avtobus — a[f]tobus 11. Söz daxilində b və m samitlərindən əvvəl gələn n səsi m kimi tələffüz edilir: Məsələn: zənbil — zə[m]bil 62 sünbül — sü[m]bül ] 12. Söz sonunda q samiti kar tələffüz olunur: otaq — ota[x ] dodaq — doda[x ] 13. Q samiti söz ortasında kar samitdən əvvəl gəldik- də kar tələffüz olunur: nöqsan — nö[k’]san məqsəd — mə[k’]səd 14. Qoşa q samitli sözlərdəki birinci q səsi kar, ikinci cingiltili tələffüz edilir: toqqa — to[k’]qa saqqal — sa[k’]qal baqqal — ba[k’]qal 15. Sonu q samitli çoxhecalı sözlərdən sonra samitlə başlanan şəkilçi, yaxud söz gəldikdə q səsi x kimi tələffüz edilir: qonaqlar — qona[x]lar torpaq becərmək — torpa[x ] becərmək 16. Sonu q samitli coxhecalı sözlərdən sonra saitlə başlanan söz gəldikdə q səsi ğ kimi tələffüz edilir: papaq aldım — papa[ğ ] aldım uşaq əli — uşa[ğ ] əli 17. Rus və avropa mənşəli sözlərin çoxunda qoşa sa- mitlərdən ancaq biri tələffüz olunur. Məsələn: attestat — [ atestat ] rejissor — [ rejisor ] 18. Sonu (st) səs birləşməsi ilə bitən sözlərədən sonra samitlə başlanan şəkilçi, yaxud da söz gəldikdə t səsi tələffüz olunmur: dostluq — [ doslux ] sərbəst yazı — [ sərbəs ] yazı 63 Bəzi qrammatik formaların tələffüzünə aid qaydalar Azərbaycan ədəbi dilində qrammatik formalara aid müəy- yənləşdirilmiş qaydalar əsasən aşağıdakılardır: İsmə aid. İsmin çıxışlıq hal şəkilçisi sonu n və m samiti ilə bitən sözlərə qoşulduqda -dan, -dən əvəzinə -nan, -nən kimi tə- ləffüz olunur: atamdan — atam[nan ] maşından — maşın[nan ] Felə aid. Nəqli kecmiş zaman və II şəxs tək, yaxud cəm şəkilçiləri qəbul etmiş fellərdə ş samiti tələffüz olunmur: gəlmişsən — [ gəlmisən ] gəlmişsiniz — [ gəlmisiniz ] Müəyyən gələcək zaman və I şəxs təkinin şəkilçisini qəbul etmiş fellər 2 formada tələffüz olunur. Məsələn: baxacağam — [baxacam] deyəcəyəm — [deyəcəm] gələcəyəm — [gələcəm] 64 AZƏRBAYCAN DĠLĠNĠN YAZISI Yazı haqqında məlumat Görmə vasitəsi ilə dərk edilən fikrin ifadəsində əsas ün- siyyət vasitəsinə köməkçi olan işarələr sisteminə yazı deyilir. Yazı insan cəmiyyətinin inkişafında xüsusi rol oynamış, onun ibtidai dövrdən bugünkü yüksək səviyyəyə qədər ucalma- sına müəyyən dərəcədə xidmət etmişdir. İnsanların mədəni inki- şafında yazı çox mühüm rola malikdir. Belə ki, yazı mədəniyyə- tin inkişaf etdirmək üçün əsas və qüdrətli vasitədir. Əsrlər boyu insanların əldə etdiyi mədəni misraların tarix səhifələrində əks olunmasında və qorunub saxlanmasında yazı başlıca rol oynamış- dır. Cəmiyyətin bütün inkişaf prosesində yaradılmış nailiyyətlər yazı vasitəsilə bizə gəlib çatmışdır. Yazının köməyi ilə biz bugün ən qədim xalqların tarixini öyrənirik, onların adət-ənənələri, ya- şayışları, ictimai quruluşları və s.cəhətləri ilə tanış oluruq, həm- çinin müasir xalqların tarixi və o cümlədən çox qədim keçmişə malik olan Azərbaycan xalqının və bu xalqın yaşadığı yerdə əv- vəl kimlərin və necə həyat sürdüyü haqqında məlumat ala bilirik. Keçmişdəki bilik və təcrübələri öyrənmək və əldə olunmuş bilik vəbacarıqları gələcək nəslə vermək üçün yazı həmişə xüsusi rol oynamışdır. Yazı müasir insanların dünyagörüşlərinin formalaşmasında, onların tarixi şəxiyyətlərin nəzəriyyələri ilə silahlanmasında, hər- tərəfli inkişaf etməsində xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Dərin bilik üçün də yazı vacibdir. Belə ki, insan hər şeyi yadda saxlaya bilmir, xüsusən müasir dövrdə elmin, sənayenin, texnikanın və başqa sahələrin sürətlə inkişaf etdiyi bir şəraitdə hər bir yeniliyi tez dərk etmək və yadda saxlamaq mümkün deyil. Lakin yazı bu və ya başqa məsələni əks etdirərək onu istənilən zamanda təsəvvürdə canlandırmağa yenidən xatırlamağa kömək edir. Belə yada salma nəticəsində isə insanlarda bilik daha da Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|