YEGANLI S.T.. HACIYEV E. M.
Müşahidə
Müşahidə marketinq tədqiqatlarında axtarış xarakteri daşıyır və öyrənilən
obyektlərdən ilkin məlumat toplama üsuludur. Ayn-ayn adamların, qrupların
fəaliyyətini, hadisələri izləməklə məlumat toplanır. Müşahidə müəyyən
tədqiqat məqsədi ilə apanlır, özü də sistemlə və planla aparılır. Müşahidə,
ancaq faktları toplamaq deyil, eyni zamanda, onlan təhlil etmək və qərar
çıxartmaq məqsədilə də aparılır. Öz dəqiqliyinə və etibarlı olmasına görə, o
daim nəzarət altında olur. Məlumat toplama üsulu kimi onun da mənfi və
müsbət cəhətləri var. Müsbət cəhət onun ucuz və sadəliyidir. Müşahidə
aparılan obyektlə əlaqəyə girmir. Müşahidə təbii şəraitdə aparılır. Mənfi
cəhətləri isə:
•
müşahidəni o vaxt aparmaq olar ki, məsələn, müşahidə olunan şəxs öz
iş
yerində olsun;
•
müşahidə edən şəxsin hadisələri subyektiv qəbul etməsi:
•
müşahidə olunan şəxsin motivləri nəzərə alınmır:
•
əgər müşahidə açıq apanlırsa, təbiilik prinsipi pozulur.
Müşahidə əvvəlcə hazırlanmış planla aparılır.
Planda müşahidənin
vaxtı, yeri, müddəti, qeydetmə üsulları və s. göstərilir. Çox hallarda müşahidə
başqa üsullarla birgə aparılır. Alınan nəticələr başqa üsulla alınan nəticələrlə
müqayisə olunur. Bəzən də elə olur ki, müşahidə yolu ilə alınan məlumatları
başqa yollarla yoxlamaq mümkün olmur. Məsələn, sərgi zamanı adamların
müəyyən şirkətlərin eksponatları qarşısında uzun müddət dayanması o
şirkətlərin məhsuluna olan maraqdan doğur. Müşahidə çox sadə olsa da, çoxlu
vaxt və səbir tələb edir. Onun nəticələrinin aparılması saatlarla vaxt aparır.
Qərar qəbulu müxtəlif alternativlərin olmasını tələb edir.
Belə alternativlərdən
biri də eksperimentdir.
Eksperiment
Eksperiment vasitəsilə çox dəqiq məlumat almaq olar. Eksperimenti bir
və ya bir neçə dəyişənlə aparmaq olar. Bir dəyişənlə aparılırsa, onda o
faktorun, məsələn, deyək ki, marketinqə (satışa) təsirini öyrənə bilərik. Bir
neçə parametrin eyni zamanda dəyişməsinin firmanın işinə təsirini öyrənmək
məsələni olduqca çətinləşdirir. Lakin alınan nəticə həqiqətən çox vacib
məlumatlardır.
Çöl şəraitində aparılan eksperimentlər sistemə təsir göstərən əlavə
faktorların (parametrlərin) təsirini nəzərə alır. Laboratoriya şəraitində aparılan
eksperimentlər qismən şərti olur, ona görə də, onun dəqiqliyi aşağı olur. Çöl
eksperimentləri çoxlu vaxt və sərmayə tələb edirlər.
Eyni za
2 1 4
T U R İ Z M
manda, onlar real vəziyyətə çox yaxın olurlar. Bəzən də belə eksperimentləri
«şərti marketinq» də adlandırırlar. «Şərti marketinqin» tədqiqatında öyrənilən
obyektlər müxtəlif bazarlar olur. Bu cür eksperimentlərə bazarların
testləşdirilməsi də deyilir. Testləşdirmə prosesində firma öz turist məhsulunu
sınaqdan keçirdir, marketinqin başqa elementlərini də yoxlayır. Testləşdirmə
prosesi çox baha başa gələn eksperimentdir, özü də kon- fıdensial aparılır.
Testləşdirməyə nəzarət xüsusi şirkətlər tərəfindən aparılır. Bu üsulun mənfi
cəhəti onun baha başa gəlməsidir. Testləşdirilmiş məhsul rəqiblərə də məlum
olur. Rəqiblər bunu bilib, onlar tez müddətə belə məhsulu bazara çıxarda
bilərlər. Zaman faktoru belə hallarda həlledici rol oynayır.
Marketinq informasiyasının tDİılil sistemi
Bu sistemin məqsədi alınan məlumatları təhlil etmək və bir nəticəyə
gəlmək, onun əsasında da düzgün qərar qəbul etməkdir. Bu sistem müasir
iqtisadi-riyazi və iqtisadi-statistik üsullarla məlumatları dəqiqləşdirmək
üçündür. Onlardan bir neçəsini ümumi formada biz yada salaq:
Reoression analiz - iki faktor (parametr) arasındakı asılılığı statistik
üsulla öyrənilməsi (sadə reqressiya). Bir faktorla bir neçə parametrin
arasındakı asılılığın statistik üsulla öyrənilməsi (çox faktorlu reqressiya).
Məsələn, satılan məhsulun həcmi ilə onun qiyməti, reklam növü və xidmət
səviyyəsi arasında olan korelyasiyanın öyrənilməsi.
Bu sistemin başqa növləri
də istifadə olunur. Məs.,
variasion analiz, faktorlu analiz və s.
ƏDƏBİYYAT
1.
Д>'рович А.П. Маркетинг в туризме. У.П. Минск, «Новое знание»,
2003.
2.
Ильина Е.Н. Туроперейтинг:
организация и деятельность.
«Финансы и статистика», М.. 2000.
3.
Котлер Ф., Мейкенз
Маркетинг на предприятии. М.,
Финстатинфорт, 1994.
4.
Журнал «Вестник РАТА», №7 , М.. 1997.
5.
Журнал «Информационный ежемесячник». № 9, М., 1999.
6.
Рекламный листок «Лодъинэ Таж Либика», М., 2002.
2 1 5