Dərs vəSAİTİ Bakı

 
 
90 
 
3.  Ümumtəsərrüfat  təyinatlı  əsas  vəsaitlərin  təmiri  və 
saxlanılması xərcləri; 
4. Sair ümumtəsərrüfat xərcləri; 
5. Ümumtəsərrüfat qeyri-məhsuldar xərcləri. 
Ümumnəşriyyat xərclərinin  analitik uçotu  başvermə  yer-
ləri üzrə müvafiq köməkçi cədvəllərdə aparılır. 
Ay ərzində 721 N-li hesabın debetində cəmlənən xərclər, 
ayın  axırında nəşriyyat  məhsulları  istehsalına sərf edilən məs-
rəflərin tərkibinə daxil edilir: 
Debet 202 “İstehsal məsrəfləri” 
Kredit 721 “İnzibati xərclər” 
Nəşriyyat – poliqrafiya müəssisəsi məhsulunun tam maya 
dəyərinin elementlərindən biri də satışla əlaqədar olan xərclər-
dir. 
Satışla bağlı olan xərclərin uçotu 11-ci cədvəldə verilmiş 
nomenklatura maddələrinə uyğun olaraq 711 N-li “Kommersi-
ya xərcləri” sintetik hesabında aparılır. 
Cədvəldə əks etdirilmiş bütün xərclər ay ərzində 711 N-li 
hesabın debetində cəmlənir və ayın sonunda satışın maya dəyə-
rinə  silinir  (satılmış  və  yüklənib  yola  salınmış  məhsula  düşən 
hissə): 
Debet 701 “Satışın maya dəyəri” 
Kredit 711 “Kommersiya xərcləri” 
 
 Satış xərcləri maddələrinin nomenklaturası  
Cədvəl 11. 
S/n 
Xərc 
maddələri 
Xərclərin xarakteristikası 
1 
Məhsulun 
qablaşdırılması 
və daşınması 
Nəşriyyat məhsullarının 
qablaşdırılması, daşınması, dövri 
nəşrlərin göndərilməsi 
2 
Reklam 
xərcləri 
Nəşriyyat məhsullarını təbliğ edən 
bütün növ reklam xərcləri (nəşriyyat 
orqanlarında, radio və televiziyada 

---

 
 
91 
 
verilən elanların xərci, plakatların, 
bukletlərin çap xərci, sərgi və 
yarmarka xərcləri və s.) 
3 
Marketinq 
tədqiqatları 
xərcləri 
Bazarın konyunkturasının 
öyrənilməsinə cari xərclər, nəşriyyat 
məhsullarının buraxılışı və satışı ilə 
əlaqədar olan informasiyanın 
toplanması və yayılması xərcləri 
4 
Kommersiya-
satış xərcləri 
Ticarət işçilərinin əmək haqqı xərcləri. 
Nəşriyyat məhsullarının satışa hazırlıq 
xərcləri. Anbarların, ticarət 
salonlarının və ticarət avadanlıqlarının 
saxlanılması xərcləri. Əsas vəsaitlərin 
amortizasiyası xərcləri 
5 
Sair xərclər 
Mütləq pulsuz nüsxələrin plan maya 
dəyəri və əvvəlki maddələrdə nəzərdə 
tutulmayan sair satış xərcləri 

---

 
 
92 
 

---

 
 
93 
 
 
Məhsulun  maya  dəyəri  kalkulyasiyasına  həmçinin  “Çıx-
daşdan  itkilər”  də  daxil  edilir.  Faktiki  maya  dəyərinin  hesab-
lanması bütün növ məsrəflərin toplanmasından sonra yerinə ye-
tirilir.  Bu  iş  özündə  bir  neçə  mərhələni  birləşdirir  ki,  bunların 
da hər biri əlavə olaraq aşağıdakı işlərin yerinə yetirilməsini tə-
ləb edir: 
1. Vahid bölüşdürmə bazasından istifadə etməklə bu mər-
hələdə bölüşdürülməli olan məsrəf qruplarının formalaşması; 
2. Qruplaşdırılmış məsrəflərin məsrəf obyektləri üzrə bö-
lüşdürülməsi; 
3. Növbəti mərhələ üçün zərurilik nöqteyi-nəzərindən bö-
lüşdürmənin nəticələrinin qruplaşdırılması. 
Birinci  halda  uçot  registrlərində  toplanmış  məsrəflər  la-
zım olan aralıq qovşaqlar üzrə qruplaşdırılır. 
İkinci  halda  məsrəf  obyektləri  baxımından  faktiki  maya 
dəyəri hesablanır. 
Növbəti  mərhələ  üçün  zəruriliyi  nöqteyi-nəzərdən  məs-
rəflərin bölüşdürülməsindən alınan nəticələrin bölüşdürülməsi. 
Məsrəflərin  kalkulyasiya  maddələri  nöqteyi-nəzərdən 
qruplaşdırılması  və  uçotu  nəşriyyat  –  poliqrafiya  müəssisəsinə 
imkan verir ki: 
1.  Faktiki  istehsal  məsrəflərinin  müvafiq  maddələr  üzrə 
vaxtında və düzgün əks etdirilsin; 
2. İstehsal resurslarından istifadə edilməsi və onların nor-
ma, normativ və smetalarla müqayisə olunması üzərində nəza-
rət etmək üçün lazım olan informasiyanın təqdim edilməsi; 
3.  Məhsulun  maya  dəyərinin  aşağı  salınması  ehtiyatları-
nın aşkara çıxarılması və qeyri-məhsuldar xərc və itkilərin qar-
şısının alınması; 
4.  Müəssisənin  hər  bir  struktur  bölməsi  üzrə  fəaliyyəti 
nəticələrinin təyin edilməsi. 

---

 
 
94 
 
 
7.3. Tikiş müəssisələrində məsrəflərin uçotu və məhsulun 
maya dəyəri kalkulyasiyasının xüsusiyyətləri 
 
Tikiş müəssisələrində istehsalatın uçotunun təşkili prose-
si ən çox istehsalın növü və xarakteri, onun təşkili və texnoloji 
xüsusiyyətləri,  buraxılan  məmulatların  nomenklaturalarının 
müxtəlifliyi,  onların  mürəkkəbliyi,  istehsalın  ixtisaslaşma  sə-
viyyəsi, idarəetmənin quruluşu və digər amillərlə müəyyən edi-
lir. 
Tikiş  istehsalı  texnoloji  proseslərin  xarakterindən  asılı 
olaraq emaledici sənaye sahəsinə aiddir. Burada hazır tikiş mə-
mulatını  əvvəlcədən  hazırlanmış  biçmə  detallarının,  müxtəlif 
furniturların, bəzəkvurma (naxış) materiallarının quraşdırılması  
(yığılması) yolu ilə alınır. 
Tikiş müəssisələrində ixtisaslaşma və kütləvilik dərəcəsi-
nə  görə  istehsalın  üç  fərdi,  seriyalı  və  kütləvi  növlərini  tətbiq 
edirlər.  Tikiş  müəssisələrində  istehsal  sexlərinə  (bölmələrinə) 
aşağıdakılar aiddir: 
1. Hazırlıq sexləri; 
2. Biçmə sexi; 
3. Tikmə sexi; 
4. Yaş – isti emal sexi. 
Məhsul istehsalının texnoloji prosesi iki emal mərhələsi-
nə ayrılır: 
a) parçanın biçilməyə hazırlanması və biçmə; 
b) hazır məhsulun tikilməsi. 
Tikiş məmulat istehsalının texnoloji prosesi ümumi qay-
dada özündə aşağıdakı qarşılıqlı əlaqədə olan əməliyyatları bir-
ləşdirir: 
1. Hazırlıq sexində - qəbul, tabaşirlə işarələmə və biçmə 
üçün parçanın seçilməsi; 

---