Dərs vəSAİTİ Bakı
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
103 2. İstehsal məsrəflərinin uçotunun təşkili prinsiplərinə əməl edilməsi; 3. Müstəqim məsrəflərin bölüşdürülməsini təmin etməli; 4. Digər əsas məsrəflərin bölüşdürülməsi üzərində nəzarət; 5. Qeyri-müstəqim xərclərin uçot və kalkulyasiya obyektləri arasında düzgün bölüşdürlüməsini təmin etmək; 6. Qeyri-məhsuldar xərclərin yaranma mənbələrinin aradan qaldırılması; 7. Köməkçi istehsalat məsrəflərinin bölüşdürülməsi üzərində nəzarət; 8. İstehsal məsrəflərinin əmtəəlik məhsulla bitməmiş istehsal qalığı arasında düzgün bölüşdürülməsi üzərində nəzarət; 9. Məsrəflərin uçotunun mütərəqqi formalarının tətbiqi və məhsulun maya dəyəri kalkulyasiyasının aparılması üsulunun düzgün seçilməsi üzərində nəzarət; 10. Məsrəflər və maya dəyəri kalkulyasiyası üzrə hesabatın tərtibi üzərində nəzarət. 8.2. Bitkiçilikdə məsrəflərin uçotu və məhsulun maya dəyərinin kalkulyasiyası Bitkiçilik kənd təsərrüfatı istehsalının əsas sahələrindən biri hesab olunur. Bitkiçilik yalnız kənd təsərrüfatı məhsulları vermir, o həmçinin heyvandarlıq üçün əsas yem bazası mənbəyi hesab olunur. Məsrəflərin uçotunun təşkilinə və məhsulun maya dəyəri kalkulyasiyasına təsir edən amillərdən biri də təsərrüfatın ixtisaslaşması və istehsalın texnoloji xüsusiyyətidir ki, bunlar da öz əksini – məsrəf və kalkulyasiya obyektlərinin seçilməsində, xərc maddələrinin nomenklaturasının qurulmasında, ilkin uçotda, qeyri-müstəqim xərclərin 104 bölüşdürülməsinin spesifik (özünəməxsus) xüsusiyyətlrində və digər məsələlərdə tapır. Bitkiçilikdə məsrəflərin uçot obyekti dedikdə ayrı-ayrı məhsul növləri deyil, konkret bitkilər və yaxud bitki qrupları başa düşülür. Bu da onunla əlaqədardır ki, bir çox kənd təsərrüfatı bitkiləri eyni vaxtda bir neçə növ məhsul verir. Məsələn, payızlıq dənli bitkilər üzrə məsrəflərin uçot obyekti bitki qrupu hesab olunur ki, bu qrupa da buğda, arpa, darı bitkiləri daxildir. Yazlıq dənli və dənlik paxlalı bitkilər üçün məsrəflərin uçot obyektinə yazlıq buğda, darı, qarabaşaq, dənlik qarğıdalı, düyü, cuqara, noxud, çöl noxudu və s. bitkilərdir. Texniki bitkilər üzrə məsrəflər hər bir bitki növü (pambıq, şəkərçuğunduru, günəbaxan, tütün) üzrə ayrıca uçota alınır. Bitkiçilikdə məsrəflər aşağıdakı xərc maddələri üzrə uçota alınır: 1. Əsas və əlavə əmək haqqı; 2. Sosial təminata ayırmalar; 3. Toxum və əkmə materialları; 4. Yanacaq və sürtkü materialları; 5. Gübrə (mineral və üzvi); 6. Avtonəqliyyat xərcləri; 7. Əsas vəsaitlərin amortizasiyası; 8. Əsas vəsaitlərin cari təmiri; 9. Sair əsas xərclər; 10. Ümumi istehsalat xərcləri; 11. Ümumi təsərrüfat xərcləri. Bitkiçiliyə məsrəflərin və məhsul çıxımının uçotu 202 N- li “İstehsal məsrəfləri” sintetik hesabının “Bitkiçilik” sub hesabında aparılır. Hesabın debetində bitkiçiliyə sərf edilmiş məsrəflər, kreditində isə plan maya dəyəri ilə il ərzində məhsul çıxımı əks etdirilir. İlin ortasında kalkulyasiya hesabatı tərtib edildikdən sonra alınan məhsulun plan maya dəyəri faktiki 105 maya dəyərinə çatdırılır. Bitkiçilik hesabının ilin axırına olan qalığı bitməmiş istehsalı göstərir. İstehsalat üzrə məsrəflərin analitik uçotu hər bir bitki üzrə və yaxud bitki qrupları üzrə aparılır. Əgər bitkidən əsas və əlavə məhsul alınırsa, onda məsrəflər məhsul növləri üzrə deyil, bir analitik hesabda aparılır. Sonra isə həmin məsrəflər müəyyən edilmiş əmsallara əsasən həmi məhsullar arasında bölüşdürülür. Analitik hesab açılan bitkilərin nomenklaturasına dənli bitkilər, texniki bitkilər, kartof, tərəvəz, yem bitkiləri, meyvə, giləmeyvə və s. daxildir. Bundan əlavə bitkiçilik sintetik hesabının nəzdində aşağıdakı analitik hesablar da açılır: 1. Bitkiçilikdə istifadə edilən əsas vəsaitlər üzrə bölüşdürülməmiş amortizasiya ayırmaları; 2. Bitkiçilikdə istifadə edilən əsas vəsaitlərin cari təmir xərcləri; 3. Bölüşdürülməli olan suvarma xərcləri; 4. Bölüşdürülməli olan qurutma xərcləri. Kənd təsərrüfatında məhsulun maya dəyərinin kalkulyasiyasına keçməzdən əvvəl aşağıdakı işləri yerinə yetirmək lazımdır. Bitkiçilik məhsullarının uçotuna dair registrlərin məlumatlarına əsasən məsrəflərin ümumi məbləğini və həmin bitkidən alınan əsas və əlavə məhsul çıxımını müəyyən etmək lazımdır. Sonra isə təbii fəlakət üzündən məhv olmuş əkin sahələri üzrə məsrəfləri təyin etməli, təbii fəlakət nəticəsində məhv olmuş əkin sahələrinə sərf edilmiş məsrəfləri bitkiçilik hesabının kreditindən 801 N-li hesabın debetindən silmək lazımdır. Bitkiçilik məhsullarının maya dəyərini kalkulyasiya edirlər: taxıl (dən) – franko – sahə (xırman), ot – franko – taya, kökü meyvəlilər, kartof, tərəvəz, bağ bitkiləri, kətan, pambıq və digər texniki bitkilər – franko saxlama yeri, yaşıl yem – 106 franko istehlak yeri, ot toxumu – franko anbar, tərəvəz, meyvə və giləmeyvə - franko qəbul məntəqəsi. Taxıl (dən) istehsalında buğda, arpa, çovdar və qarğıdalı yüksək xüsusi çəki təşkil edir. Qarğıdalı istehsalı özünün yüksək iqtisadi faydalılığına görə digər dənli bitkilərdən xeyli fərqlənir. Qarğıdalı dənindən un, kraxmal, yağ kimi məhsullar alınır. Dənli bitkilər: taxıl (dən) 1 sentner =1.0; saman 1 sentner =0.08. Misal 1. Təsərrüfatda 30000 sentner buğda və 36000 sentner saman üyüdülmüşdür (o cümlədən 2200 sentner istifadə oluna bilən tullantı). Buğdanın becərilməsinə 14000 manat xərc çəkilmişdir. Şərti məhsulların miqdarını və xüsusi çəkisini təyin edək: Dən 30000x1 =30000vahid Saman 36000x0.08 =2880 vahid Yekun - 32880 Hər növ məhsulun xüsusi çəkisi: Dən 30000x100 = 91.24% 32880 Saman 2880x100 = 8.76% 32880 Taxıla (dənə) çəkilən 14000 manat xərcin 12773 manat 60 qəpiyi buğdanın, (14000x91,24:100), 1226 manat 40 qəpik isə (14000x88.766:100) samanın payına düşür. Sonra tam dəyərli dənin və tullantının maya dəyərini təyin edirik. Laboratoriya analizinin məlumatına əsasən dən tullantısında dənin tərkibinin faizini tapırıq. Bizim misalımızda tullantıda dənin (tərkibi 42%) təşkil edir. Tullantıda olan dənin miqdarı 924 sentner (2200.42:100) təşkil edir. Tam dəyərli dənin miqdarı 28724 sentner (30000 – 2200+924) təşkil edir. 1 sentner tam dəyərli dənin maya dəyəri 4 manat 45 qəpik (12773-50x100:28724) təşkil edir. Dən Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|