Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| rəqabətin
olmaması ilə əlaqədardır. Məsələn, bənnalarla həkimlər, müğənnilərlə müəllimlər, avtomobil sürücüləri ilə aşpazlar və s. arasında əməli olaraq heç bir rəqabət mümkün deyil. Çünki rəqabət yalnız eyni kateqoriyadan olan işçilər, ya da biri-birini əvəz edən peşə və ixtisaslar arasında baş verə bilər. Kapital bazan və kapital aktivləri istehsal amilləri bazarında xüsusi rol oynamaqla onlara qiymətqoymanın öz spesifikliyi var. Çünki kapital amili çoxşaxəlidir. Belə ki, ona binalar, qurğular, texnika, maşınlar, istehsal təyinatlı avadanlıqlar, torpaq, xammal və materiallar, enerji, innovasiyah ideyalar, proqram təyinatlı layihələr, informasiyalar daxildir. 141 Göründüyü kimi kapitala hom fiziki coholdon istifadə olunan və olunmayan obyektlər daxildir. Onların qiyməti, tələb və təklif qanunlarının fəaliyyəti ilə müəyyən edilir. Müxtəlif kapital aktivlərinin qiyməti istehsal dövriyyəsindən asılı olaraq gətirdiyi gəlirlə təyin olunur. Kapitala görə gəlirin ümumiləşmiş göstəricisi adətən il ərzində istifadə olunan kapital aktivlərinə görə illik faiz dərəcəsidir. İllik faiz dərəcəsi kapital aktivlərinin gəlirliliyini müəyyən edir. Alınan gəlirlərin məbləği, mahiyyəti etibarı ilə kapitalın və onun aktivlərinin qiyməti kimi əks olunur. Burada maliyyə bazarında reallaşan pul və qiymətli kağızlarda kapital aktivləri rolunda görünə bilər. Bu baxımdan kapital aktivləri spesifikliyə malik olduğundan onların maddi əşya tərkibinə görə cəmləmək olmur. Lakin bazar onların vahid şəkildə ölçülməsini tələb edir. Çünki, əks təqdirdə, investisiya qərarlarını əsaslandırmaq mümkün olmur və mümkün gəlir əldə etmək imkanını hesablamaq çətinləşir. Ona görə də kapital aktivlərinin hər hansı formada olmasından asılı olmayaraq onların ümumi cəhəti kimi, pula qiymətləndirilməsi əsas götürülür. Pul ifadəsi ilə elektrik stansiyalannm dəyərini, soyuducu istehsal edən zavodun və ya konserv istehsal edən fabrikin dəyərini müəyyən etmək olar. Pul ifadəsi ilə həmçinin istiqrazların, səhmlərin və digər qiymətli kağızların nominal qiymətini müəyyən etmək olar. Ümumiyyətlə, istehsal təyinatlı bütün iqtisadi nemətlər, pul ifadəsi ilə bazara kapital aktivləri kimi çıxarılır. Real kapital aktivlərinin qiyməti, onların istehsal amili kimi istifadə olunması səviyyəsindən və sürətindən asılıdır. Əgər kapital aktivlərindən gəlir kimi görünən faiz dərəcəsi bankın müəyyən etdiyi faiz dərəcəsindən aşağı olarsa onda istehsalın təşkil olunmasına olan meyil müşahidə olunmayacaq. Ona görə də, bir qayda olaraq, kapital aktivləri daha məhsuldar istifadə olunur və onların gəlir gətirmək imkanları yüksək olur. Bu baxımdan kapital aktivlərinə və bank yatırımlarına yönəldilən pul resurslarının 142 həcmi, aktivlərin cari və gələcək dövrlər ərzində gəlir gətirmək imkanlarından asılı olaraq dəyişilir. Kapitala görə qısa və uzun müddət ərzində faiz dərəcəsi və gəlir tamamilə tələb və təklif nəzəriyyəsi ilə əlaqədardır. Kapitala olan tələb, onun investisiya olunması istəyindən, lakin onun təkliyi kapitalın kəmiyyətindən asılıdır. Deməli, kapitala görə gəlir, istehlak və yığım arasındakı nisbətin fun- ksiyasından asılı olaraq formalaşır. Kapitala görə gəlirə, həmçinin investisiya imkanları da təsir göstərir.. Ümumiyyətlə, kapitala görə gəlir və faiz dərəcəsinin kəmiyyəti qısa və uzun müddətlər üçün müxtəlifdir. Bunu şəkil 6-da təsvir olunan qrafıkdən aydın görmək olar. Şəkil 6 Qısa müddət ərzində fəaliyyətdə olan kapitalda dəyişikliyin müşahidə olunması mümkün deyil. Bunu biz şaquli vəziyyətdə təsvir olunan kapital təklifindən - S-dən görürük. E nöqtəsində görürük ki, kapitala görə gəlir və faiz norması 14%-ə bərabərdir. Aşağı faiz dərəcəsində kapitala olan tələb arta bilərdi. Yaxud da yüksək faiz dərəcəsində, bazara əlavə kapital daxil ola bilər və kapital təklifini artıra bilərdi. Qısa 143 müddət ərzində əmanətlərin yığımı ilə kapitalın təklifi artır. Kapitalın təklifinin qısa müddət ərzində, onun (Sı S 2 S 3 S 4 ...) xəttindən uzun müddət üçün Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|