Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov
- Ekoloji təhlükəsizlik
- Cədvəl 3.1.
T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 151 şüaların torpağa, bitkiyə və heyvanat aləminə miqrasiya etməsinə zəmin yaradır. Təbii radiasiya fonunun tərkibinə bir sıra antropogen müdaxilələr vardır ki, onlardan ən əsasları aşağıdakılar sayılır: • Radionuklidlərin süni (qlobal) konsentrasiyası və təbii radionuklidlərin paylanması; • Mühitin nüvə - energetik mənşəli ekoloji yeni radioaktiv metabolitlərlə çirklənməsi; • Elm, tibb və sənayedə süni radionuklidlərin və digər ionlaşdırıcı şüalanma mənbələrinin istehsalı və istifadəsi. Yanacağın çıxarılması və yandırılması, filizlərin işlənməsi, tikinti materiallarının istehsalı və istifadə edilməsi zamanı fon radionuklidlərin konsentrasiyası mühitin radioaktivliyinin fon geopopulyasiya paylanmasını kəskin dəyişir. İstilik elektrik stansiyaları tərəfindən belə çirklənmə kaliumla ( 40 K), uranla ( 238 U), toriumla ( 232 Th) daha geniş sahəli olur – çox küllü daş kömürün yandırılması atmosferə toplanmış halda radionuklidlərin atılması ilə müşayiət olunur. Maye (karbohidrogenli) yanacaqların daxili yanacaqlı mühərriklərdə yandırılması şəhərlərin havasının aerozol tərkibini 14 C və 40 K-la xeyli zənginləşdirir. Fosfor gübrələrindən istifadə olunması da ekosistemin bütün həlqələrində əlavə şüalanma yükü yaradır. Burada ən çox radiasiya təcavüzü nitrofos, ammonium-fosfat, fosforit ununda müşahidə olunub 50 Bk/kq -1 (Bk – bekkarel=1parçalanma/s) keçir, dozanın formalaşmasında maksimum bioloji effektli radionuklidlərin α - şüalandırıcı maksimum iştirak edir. Qlobal dəyişən radiasiya təsirlərdən başqa, əlavə ekosistem şüalanma yükü, praktiki olaraq bütün iri şəhərlərdə yerləşən metallurgiya müəssisələri tərəfindən daxil edilir. Xüsusi antropogen ekoloji yeni şüalandırıcılara nüvə- energetik mənşəli radionuklidlər aiddir. Nüvə silahlarının sınaqdan keçirilməsi şimal yarımkürəsində radionuklidlərin nisbətən bərabər paylanmasına səbəb olmuşdur. 1945-ci ildən 1991-ci ilə qədər planetimizdə nüvə partlayışlarının ümumi sayı 2055, o cümlədən atmosferdə 508 olmuşdur. Belə partlayışların ən çoxu ABŞ-da aparılmış uyğun olaraq 1085 və 205, ikinci yeri Rusiya tutaraq (SSRİ) – 715 və Ekoloji təhlükəsizlik 152 215 təşkil etmişdir. Fransa 182 partlayış (45-i atmosferdə) həyata keçirmişdir. Böyük Britaniya və Çin – uyğun olaraq 42 və 31 (atmosferdə 21 və 22) partlayış yerinə yetirmişdir. İkinci yeri energetik təyinatlı nüvə reaktorları (AES) (dünyanın elektrik enerjisinin 30%-ni istehsal edir) və Şimali Amerika, Asiya və Avropa ölkələrində nisbətən bərabər paylanmış tədqiqat reaktorları tutur. Nüvə-energetik mənşəli daha güclü radioaktiv çirklənmiş mühitin tərkibinə daxil olan mənbənin müxtəlifliyindən asılı olmayaraq, əsas uzunömürlü radionuklidlər sezium ( 137 Cs), stronsium ( 90 Sr), az miqdarda plutonium ( 239 Pu və 240 Pu) hesab olunur. Bu radionuklidlərin parçalanma sürəti, onların mühitdə toplanma sürətindən olduqca aşağı olduğundan, müasir mühafizə sistemi və mühitə atılan radionuklidlərin norması şəraitində ekosistemlərdə şüalandırıcıların toplanmasına səbəb olur. Sr – 90 və Cs – 137, m Kü/km 2 (Bk/m -2 )-in şimal yarımkürəsində yağıntılar nəticəsində torpaqda toplanma səviyyəsi aşağıdakı kimidir (cədv.3.1): Cədvəl 3.1. 1 Kü (küri) = 3,7·10 10 Bk (bekkarel) Radiasiyanın qorxulu nəticələri sırasında ABŞ-ın Xirosima və Naqasaki (Yaponiya) şəhərlərinə atom bombası salmasını, elecə də Çernobl AES-də baş verən qəzanın fəlakətli nəticələrini göstərmək olar. Hal-hazırda isə bu təhlükələrə bərabər yeni bir təhlükə ortaya çıxmışdır. Yaponiyada zəlzələdən sonra qəzaya uğrayan və ətrafa radiasiya sızdıran “Fukusima-1" Atom Elektrik Stansiyası dünyanı qorxuya salıb (Şəkil 8.1). Təhlükə var ki, tezliklə soyutma sistemi sıradan çıxan stansiyada reaktorlarda saxlanan nüvə yanacağı partlayacaq və təkcə Yaponiyanı deyil, bir çox ölkələri əhatə edən nüvə fəlakəti başlayacaq. Stansiyanın soyutma sisteminə su vurmaq üçün Yaponiya ordusunun vertolyotları havaya qaldırılıb, hərbi vertolyotlar havadan İl 1958 1963 1968 1973 90 Sr 6,67(250) 29,5(1100) 37,2(1400) 35,2(1200) 137 Cs 10,8(396) 47,2(1750) 56,3(2100) 56,3(2100) T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 153 reaktorların üzərinə su səpir, lakin yüksək şüalanmaya görə vertolyotların AES üzərində ancaq 40 dəqiqə uçmasına icazə verilir. Lakin görülən tədbirlər yetərli deyil, AES-də soyutma suyunun səviyyəsi kəskin aşağıdır və nüvə yanacağı hər an alovlana bilər. Havadan atılan suyun bir hissəsi küləklə kənara səpildiyindən vertolyotların işi o qədər də effekt vermir. Şəkil 8.1. Fukusimo - 1 AES-i Reaktorlarda temperaturu aşağı salmaq mümkün olmasa, nüvə yanacağı yana və ətrafa güclü radiasiya sızması baş verə bilər. AES-i işlədən “Tokyo Electric Power Co” şirkətinin bildirdiyinə görə, hazırda soyutma sistemində suyun səviyyəsini ölçmək mümkün deyil, çünki cihazlar zəlzələ zamanı sıradan çıxıb. Mütəxəssislər bildirir ki, alışma təhlükəsi ilə işlənmiş nüvə yanacağı üzləşib, bu yanacaqdan ibarət çubuqlar su hovuzunun içərisində saxlanılırdı və soyudulurdu. Bildirilir ki, Çernobıl AES- dən fərqli olaraq hələlik bu AES-də birbaşa nüvə reaktorunun partlaması ehtimalı azdır, lakin işlənmiş nüvə yanacağı alışsa, Çernobılda olduğu kimi, ətrafa böyük miqdarda radiasiya sızacaq və nəticələr əsl fəlakət olacaq. Yapon mütəxəssisləri bu fəlakətin Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|