Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekoloji təhlükəsizlik
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 159 YEKUN
- Ekoloji təhlükəsizlik 160 İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 161 MÜNDƏRİCAT GİRİŞ
- FƏSİL 2. BİOSFERİN ÇİRKLƏNMƏDƏN MÜHAFİZƏSİ
- FƏSİL 3. BİOSFERDƏ İNSAN FƏALİYYƏTİNİN ROLU
- FƏSİL 4. TƏBİİ FƏLAKƏTLƏR: YARANMASI, NƏTİCƏLƏRİ PROQNOZLAŞDIRILMASI
- Ekoloji təhlükəsizlik 162 MÜNDƏRİCAT GİRİŞ
- FƏSİL 5. MÜHARİBƏ ZAMANI FÖVQƏLADƏ VƏZİYYƏT
- FƏSİL 7. QLOBAL EKOLOJİ TƏHLÜKƏ MƏNBƏLƏRİ
Ekoloji təhlükəsizlik 154 qarşısını almaq üçün çox böyük əzmkarlıqla çalışırlar. Stansiyada yüksək şüalanmaya baxmayaraq 200-dən çox mütəxəssis çalışır. Əgər tezliklə stansiyaya gedən elektrik xətti bərpa edilməsə və soyutma sisteminə su vuran nasosların işi bərpa edilməsə, fəlakət qaçılmaz ola bilər. Təbii mühitin radioaktiv qazlardan çirklənməsi insan sağlamlığı üçün ən böyük təhlükə hesab edilir. Bəs bu radiaktiv sızma bizim ölkə üçün təhlükə mənbəyi hesab edilə bilərmi? Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin apardığı monitorinq nəticələrinə görə görə bu qazların Azərbaycan ərazisinə daxil olma ehtimalı yoxdur, Azərbaycanda radiasiya təsiri və təhlükəsi gözlənilmir. Buna səbəb külək yaradan böyük cərəyanların əks, yəni Amerika qitəsi istiqamətinə əsməsidir (Şəkil 8.2.). Fərqli vəziyyətin yaranacağı təqdirdə belə, buludlar Tayqa meşələri və okeanın üzərindən keçərkən öz radioaktivlik təhlükəsini itirəcək. Ölkə ərazisində radioaktivlik təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə müntəzəm olaraq monitorinqlər aparılır və məlumatlar təhlil olunaraq alınmış nəticələr əsasında hazırlanmış bülletenlər aidiyyəti dövlət icra orqanlarına göndərilir. Mart ayının son həftəsində aparılan müşahidələr isə gündəlik təbii radiasiya fonunun mövsümə uyğun olduğunu göstərir. Şəkil 8.2. Radioaktiv yayılma T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 155 Ölkəmiz üçün potensial təhlükə mənbəyi kimi Ermənistan ərazisində seysmik zonada yerləşən və texnoloji baxımdan köhnəlmiş Metsamor Atom Elektrik Stansiyasını göstərə bilərik. Bununla yanaşı ölkəmizdə radiasiya təhlükəsizliyi dedikdə nüvə enerjisinə malik qonşu ölkələrdən Xəzər dənizinə axan çaylar vasitəsilə axıdılan radiaktiv tullantılar nəzərdə tutulur. Digər faktorlar isə təbii – coğrafi mühitdəki torpaq qatlarında yaranan radiasiya problemləri və dağ – mədən sahəsindəki tullantıların yaratdığı təhlükələrlə bağlıdır. Odur ki, son vaxtlar bu sahəyə diqqət daha da artırılaraq ölkəmizdə nüvə radiasiyası təhlükəsizliyinin təmin olunması məqsədilə əhalinin daha sıx yaşadığı və sənaye potensialının 70%-i yerləşən Abşeron ərazisində bir sıra layihələr həyata keçirilib. Görülən işlər nəticəsində Suraxanı və Ramana ərazisindəki yod zavodları ətrafında kömür qalıqlarının radiasiya təhlükəsi aradan qaldırılmaqdadır. Neftçıxarma müəssisələrində də bununla əlaqədar ciddi nəaliyyətlər əldə olunub. Bu istiqamətdə Ekologiya və Təbii Sərvətlər, Fövqəladə Hallar nazirliklərinin müvafiq qurumları və Radiasiya Problemləri İnstitutu birgə fəaliyyət göstərir. Müvafiq elm mərkəzlərinin texniki bazası da yenilənib. Bu məqsədlə yeni cihazlar və avadanlıqlar alınıb. Eyni zamanda Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik, ABŞ-ın energetika nazirliyinin təhlükəsizlik departamenti və NATO ilə birgə layihələrin icrasına başlanıb. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Geologiya İnstitutunda ilk dəfə olaraq 1:1000000 miqyaslı “Azərbaycanın təbii radioaktivlik Xəritə - modeli” tərtib olunub. Burada ölkə ərazisinin radiaktivik fonu üç kateqoriyaya bölünüb. Birinci kateqoriyalı ərazilərdə radiaktivlik 6 mikrorentgen/saatdan aşağı, ikincidə 6-7 arası, üçüncüdə isə 7-dən yuxarı müəyyən edilib (Şəkil 8.3). Geologiya İnstitutunun Geoloji mühitin qamma- spektrometriyası şöbəsinin rəhbəri, geologiya-minerologiya elmləri doktoru, professor Çingiz Əliyevin sözlərinə görə, bu nəşr əsasən son 25 ildə ərazilərimizdə təbii radioaktivliyin paylanması üzrə aparılmış elmi tədqiqatların nəticəsidir. Lakin burada hətta 60 Ekoloji təhlükəsizlik 156 - cı illərin elmi materiallarından da istifadə olunub. Ümumrusiya Geoloji Elmi - Tədqiqat İnstitutundan xəritə-modelə rəsmi şəkildə müsbət rəy verilib və gələcək elmi tədqiqat işlərində bu nəşrin böyük rol oynaya biləcəyi qeyd edilib. Xəritə - modeldən aydın olur ki, Azərbaycanda insan həyatı üçün zərərli ola biləcək dərəcədə təbii radioaktivlik yoxdur. Lakin Abşeronun bəzi ərazilərində təbii yox, texnogen amillərdən yaranmış radioaktivlik var və onların dərəcəsi ilə bağlı mütəmadi monitorinqlər aparılmalıdır. Qeyd edək ki, Geologiya İnstitutu 1:1000000 miqyasında “Qafqazın geoloji məlumatlar sistemi Atlası”nın tərtibinə dair beynəlxalq layihədə iştirak edir. Yaxın vaxtlarda “Azərbaycanın təbii radiaktivlik Xəritə - modeli” həmin layihəyə təqdim ediləcək. Bütün bu işlərlə yanaşı ölkədə radiasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün atılan ən vacib adımlardan biri 1997-ci il 30 dekabr tarixli fərman ilə (N423-1Q) imzalanan “Əhalinin radiasiya təhlükəsizliyi” haqqında qanundur. Qanun VI fəsil, 28 maddədən ibarətdir. Bu qanun radioaktiv şüa mənbələri sahəsində qəzasız fəaliyyətin, əhalinin radiasiya təhlükəsindən qorunması və sağlamlığın mühafizə edilməsinin hüquqi əsaslarını, eyni zamanda radiasiya təhlükəsizliyinin təmin dilməsi sahəsindəki hüquqi tənzimləməni müəyyən edir. Qanunun 1-ci bölməsində radiasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasının əsas prinsipləri (normallaşdırma, əsaslandırma, optimallaşdırma) şərh edilmiş, radiasiya qəzası zamanı radiasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasında əsas şərtlər müəyyənləşdirilmişdir. Bu bölmədə radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün təşkilati-hüquqi, mühəndis-texniki, sanitariya-gigiyena, tibbi-profilaktik, təlimat və təhsil xarakterli tədbirlər kompleksinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutulmuşdur. Qanunun 2-ci bölməsində radiasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması sahəsində dövlət və özünüidarə orqanlarının səlahiyyət və vəzifələri müəyyənləşdirilmişdir. Qanunun 3-cü bölməsində radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sahəsində dövlət idarəetməsi və nəzarətini əhatə T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 157 edir. Burada radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sahəsində dövlət proqramları və dövlət normallaşdırılması, ionlaşdırıcı şüa mənbələrindən istifadə ilə əlaqədar fəaliyyətin həyata keçirilməsi Şəkil 8.3. Azərbaycanın təbii radioaktivlik Xəritə - modeli və radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sahəsində ictimai nəzarət təsbit olunmuşdur. 3-cü bölmənin ən mühümməsələlərindən biri – radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sahəsində ictimai nəzarət hüququnun təsbit edilməsidir. Qanunun IV fəsli radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə qoyulan tələbləri əhatə edir. Burada əsas məsələ Radiasiya təhlükəsizliyi şəraitinin qiymətləndirilməsi, qida məhsullarının istehsalı və istifadəsi zamanı, eyni zamanda tibbi Ekoloji təhlükəsizlik 158 rentgen – radioloji proseduralar keçirilən zaman əhalinin radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsidir. Qanunun V fəsli – “Radiasiya qəzası zamanı radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi” adlanır. Bu fəsildə əhalinin və işçilərin (personalın) radiasiya qəzasından mühafizə təbirləri baxılmışdır. Qanunun 22-ci maddəsində göstərilir ki, radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsində tələbləri yerinə yetirməyən və ya pozan hüquqi və fiziki şəxslər Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə uyğun olaraq inzibati, mülki-hüquqi və cinayət məsuliyyətinə cəlb olunurlar. Qanunun VI fəslində - radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sahəsində əhalinin və ictimai birliklərin hüquq və vəzifələri müəyyənləşdirilmişdir. Bununla bağlı 24-cü maddədə göstərilir ki, Əhali və ictimai birliklər ionlaşdırıcı şüa mənbələrindən istifadə ilə əlaqədar fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlardan onların səlahiyyətləri dairəsində radiasiya şəraiti və radiasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün görülən tədbirlər haqqında obyektiv məlumat almaq hüququna malikdirlər. T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 159 YEKUN Dünyada yaranmış ciddi ekoloji vəziyyətə ildən-ilə daha çox insan diqqət yetirməyə başlayır. Yəqin ki, indi hər bir məktəbli ozon dəlikləri problemi və iqlimin qlobal istiləşməsi barədə biliyə malikdir. Daha çox insan təbiətə qulluq edir, sərvətlərə ehtiyacı olduğu bir şey kimi və onlara istehlakçı kimi baxmır. Əlbəttə insanlardan, onların mentalitetindən və dünyagörüşündən çox şey asılıdır – yeni nəsil təbiətə məhəbbət, qayğı və hörmətlə yanaşmalı, ondan səmərəli istifadəni, onun bizə verdiyini öyrənməlidir. Lakin, ekoloji təhlükəsizlik tədbirlərinin təşkilatçısı dövlət olmalıdır – təbiətə və təbii ehtiyatlara münasibətdə, antropogen təsirə məruz qalmış zonalara, həmçinin ətraf mühitə xeyli dərəcədə ziyan verənlərə sanksiyaların tətbiq edilmə tədbirləri və aparılma qaydaları qanunvericiliklə təsdiqlənməlidir. Başqalarından və dövlətdən asılı olmayaraq özümüzü və övladlarımızı bizim evimiz olan mühitə qayğı ilə yanaşmağı öyrətməliyik. Ekoloji təhlükəsizlik 160 İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT 1. Mehdiyev A.Ş., Əzizov B.M., Mehdiyev C.S. Elektromaqnit şüalanmaları və ətraf mühit. Bakı-2009, 155 s. 2. Mehdiyev A.Ş., Əhmədov Ş.Ə. Meteorologiya və iqlimşünaslığın əsasları. Bakı -2008, 340 s. 3. Ağayev T.D. Ətraf mühit texnikasına giriş. Sumqayıt - 2005, 133 s. 4. Əhmədov Ş.Ə.,Hüseynli M.A. Atmosferin radiasiya rejimi. Bakı – 2005, 160 s. 5. Əhmədov Ş.Ə., Ağayev və b. Ümumi ekologiya. “Müəllim” Bakı-2005, 100 s. 6. Əhmədov Ş.Ə., Muradov N.M. Ekologiya. Atmosferin çirklənməsi. Bakı-2008, 84 s. 7. Əhmədov Ş.Ə. Məmmədova Ş.İ. Ekoloji monitorinq. Bakı- 2012, 120 s. 7. Мехтиев А.Ш., Байрамов А.А. Экологический анализ объектов окружающей среды. Баку-2005. 294 с. 8. Мехтиев А.Ш., Гюль А.К. Техногенное загрязение Каспийского моря. Элм. Баку-2006, 180 с. 9.Агаев Т.Д. Воздействие глобального изменения климата на жизнедеятельность городскогого населения Апшеронского полуострова. Безопасность жизнедеятельности. журн. Москва. - 2010 - №6. - с.53-54. 10. Агаев Т.Д. Теплоэнергетические объекты и загрязнения окружающей среды. Вестн. Моск. Госуд. Областн. Универ.. Естественные науки. Москва.- 2010.-№3.- с.105-108. 11. Большаков А.М., Крутьков В.Н. Пуцило Е.В. Оценка и управление рисками влияния окружающей среды на здоровье человека. М.:Эдиториал УРСС, 1999.-256 с. 12. Загрязнение воздуха в жилых и общественных зданиях /Пер.с англ. Р.А.Уадди, Р.А.Щефф-М.:Стройиздат,1987,154 с. 13. Последствия ядерной войны. Физические и атмосферные эффекты. Мир-1988, 390 с. 14. Экология, охрана природы и экологическая безопасность. /Отв. ред. В.И. Данилов-Данильян. –М. 1997. T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 161 MÜNDƏRİCAT GİRİŞ ......................................................................................3 FƏSİL 1. EKOLOJİ TƏHLÜKƏSİZLİK HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT.............................................................6 1.1. Ekoloji təhlükəsizlik anlayışının formalaşması.................6 1.2. Ekoloji təhlükənin amilləri................................................7 1.3. Ekoloji təhlükənin yaranma səbəbləri...............................8 1.4. Ekoloji risk və onun əsas göstəriciləri.............................15 1.5. Ekoloji təhlükəsizlik........................................................23 1.6. Ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi............................26 1.7. Ekoloji təhlükəsiz texnologiyaların elmi əsasları........29 1.8. Ekoloji təhlükəsizliyin idarəetmə prinsipləri...................32 FƏSİL 2. BİOSFERİN ÇİRKLƏNMƏDƏN MÜHAFİZƏSİ 2.1. Təbii mühitin çirklənməsinin əsas növləri.......................36 2.2. Atmosferin mühafizəsi.....................................................39 2.3.Atmosferin qazabənzər çirkləndiricilərdən təmizlənməsinin fiziki-kimyəvi metodları.........................................................51 2.4. Hidrosferin mühafizəsi....................................................54 2.5. Suyun təmizlənmə metodları...........................................62 2.6. Litosferin mühafizəsi.......................................................72 FƏSİL 3. BİOSFERDƏ İNSAN FƏALİYYƏTİNİN ROLU 3.1. İnsan və təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin tarixi.....................78 3.2. Təbiət və cəmiyyətin kotərəqqisi.....................................79 3.3. Ətraf mühitin ektremal amilləri.......................................83 FƏSİL 4. TƏBİİ FƏLAKƏTLƏR: YARANMASI, NƏTİCƏLƏRİ PROQNOZLAŞDIRILMASI...................84 4.1. Zəlzələlər.........................................................................85 4.2. Vulkanların püskürməsi...................................................91 4.3. Sel....................................................................................92 4.4. Sürüşmələr.......................................................................93 4.5. İldırım..............................................................................95 Ekoloji təhlükəsizlik 162 MÜNDƏRİCAT GİRİŞ ......................................................................................3 FƏSİL 1. EKOLOJİ TƏHLÜKƏSİZLİK HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT.............................................................6 1.9. Ekoloji təhlükəsizlik anlayışının formalaşması.................6 1.10. Ekoloji təhlükənin amilləri................................................7 1.11. Ekoloji təhlükənin yaranma səbəbləri...............................8 1.12. Ekoloji risk və onun əsas göstəriciləri.............................15 1.13. Ekoloji təhlükəsizlik........................................................23 1.14. Ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi............................26 1.15. Ekoloji təhlükəsiz texnologiyaların elmi əsasları........29 1.16. Ekoloji təhlükəsizliyin idarəetmə prinsipləri...................32 FƏSİL 2. BİOSFERİN ÇİRKLƏNMƏDƏN MÜHAFİZƏSİ 2.1. Təbii mühitin çirklənməsinin əsas növləri.......................36 2.2. Atmosferin mühafizəsi.....................................................39 2.3.Atmosferin qazabənzər çirkləndiricilərdən təmizlənməsinin fiziki-kimyəvi metodları.........................................................51 2.4. Hidrosferin mühafizəsi....................................................54 2.5. Suyun təmizlənmə metodları...........................................62 2.6. Litosferin mühafizəsi.......................................................72 FƏSİL 3. BİOSFERDƏ İNSAN FƏALİYYƏTİNİN ROLU 3.1. İnsan və təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin tarixi.....................78 3.2. Təbiət və cəmiyyətin kotərəqqisi.....................................79 3.3. Ətraf mühitin ektremal amilləri.......................................83 FƏSİL 4. TƏBİİ FƏLAKƏTLƏR: YARANMASI, NƏTİCƏLƏRİ PROQNOZLAŞDIRILMASI...................84 4.1. Zəlzələlər.........................................................................85 4.2. Vulkanların püskürməsi...................................................91 4.3. Sel....................................................................................92 4.4. Sürüşmələr.......................................................................93 4.5. İldırım..............................................................................95 4.6. Qasırğa.............................................................................98 T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 163 4.7. Boran...............................................................................99 4.8. Burağan (tornado)............................................................99 4.9. Güclü qar yağması, qar yığınları, buzlaşma, uçqunlar…101 4.10. Subasma.........................................................................102 FƏSİL 5. MÜHARİBƏ ZAMANI FÖVQƏLADƏ VƏZİYYƏT 5.1. Nüvə partlayışı.................................................................107 5.2. Ərazinin radioaktiv yoluxması.........................................112 FƏSİL 6. METEOROLOJİ ŞƏRAİTİN İNSAN ORQANİZMİNƏ TƏSİRİ 6.1.İstehsalat binalarında mikroiqlimin əsas parametrləri.......117 6.2.İstehsalat sahələrində mikroiqlimin tələb olunan parametrlərinin yaradılması.....................................................124 FƏSİL 7. QLOBAL EKOLOJİ TƏHLÜKƏ MƏNBƏLƏRİ 7.1.Qlobal istiləşmə və onun mümükün ssenariləri.................132 7.2. Ozon qatının pozulması....................................................137 FƏSİL 8. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA EKOLOJİ TƏHLÜKƏLİ VƏZİYYƏT VƏ EKOLOJİ TƏHLÜKƏSİZLİYİN TƏMİN EDİLMƏSİ 8.1. Azərbaycanın ekoloji təhlükəsizliyi.................................143 8.2. Radiasiya təhlükəsizliyi....................................................151 YEKUN...................................................................................160 ƏDƏBİYYAT..........................................................................161 MÜNDƏRİCAT......................................................................162. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|