Dərs vəsaitindən

(T=S -- .

n - 1

Əgər seçmənin həcmi kifayət qədər böyükdürsə, onda seçmə məcmuu üzrə orta kvadratik kənarlaşmam baş məcmuu üzrə orta kvadratik kənarlaşmaya bərabər götürmək də olar. Baş məcmuu üzrə orta kvadratik kənarlaşmam başqa üsulla da qiymətləndirmək mümkündür.

İndi isə seçmə məcmunun həcminin müəyyənləşdirilməsinə dair nümunəyə

baxaq.

Baş məcmuu üzrə orta kəmiyyəti müəyyənləşdirmək üçün dəqiqliyi H=±8-ə, baş məcmuu üzrə orta kvadratik kənarlaşmanı 100-ə bərabər götürməklə, 95 % etibarlılıq səviyyəsinə (z=1.96) uyğun seçmə məcmuunun həcmini tapmalı.

Qiymətləri seçmə məcmunun həcminin müəyyənləşdirilməsi üçün istifadə edilən düsturda yerinə yazaq. Yəni:

, 100'X (1,96)

n=
= 600.

Dəqiqlik H=±4 olarsa, onda seçmənin həcmi

100'

/ \2

" --------- ^2—~~ olacaqdır. Deməli, buraxılan xətanı iki dəfə

azaltmaqdan ötrü seçmə məcmunun həcmini 4 dəfə artırmaq lazımdn.

Baş məcmunun tərkibində amil əlamətinin payım qiymətləndirmək üçün seçmə məcmunun həcminin müəyyənləşdirilməsinə baxaq.

Dəqiqliyi H=±8%, p=50% olduğunu bilərək 95% etibarlılıq (z=L96)

səviyyəsinə uyğun seçmə məcmunun həcmini təyin etməli.

Məlumdur ki, bu hala uyğun seçmənin həcminin müəyyənləşdirilməsi üçün aşağıdakı düsturdan istifadə ediləcəkdir:

n

Yuxarıdakı düsturda: q= 100% - p=50%.

Qiymətləri yuxarıdakı düsturda yerinə yazsaq:

_1.96'y(SQx50)_

n= _8' =150 olacaqdır.

Yuxandakı nümunədə H=±4 götürsək, 99% etibarlılıq səviyyəsinə uyğun (z=2.58) seçmə məcmunun həcmi:

_ 2.58'X (50x50)

_n= =1040 olacaqdır.

Göründüyü kimi, seçmə müayinəsinin nəticələrinin daha etibarlı olması üçün seçmə məcmunun həcmi də daha böyük olmalıdır.

Yuxarıdakı düsturlardan göründüyü kimi, baş məcmuunun həcmi seçmənin həcminin müəyyənləşdirilməsi üçün istifadə edilən düsturlarda yoxdur. Lakin seçmənin həcmi, əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, baş məcmuda amil əlamətinin dəyişkənliyindən asılıdır və bu dəyişkənlik nə qədər böyükdürsə seçmənin həcmi də bir o qədər böyük olmalıdır. Seçmə məcmuunun elementləri baş məcmunun böyük bir hissəsini təşkil etdikdə seçmə məcmuya daxil olan elementlərin müayinəsinə sərf olunan vaxtı və məsrəfləri azaltmaqdan ötrü seçmənin həcminin müəyyənləşdirilməsi üçün
161

istifadə edilən düsturda müəyyən dəyişikliyin aparılmasına (əmsalın daxil edilməsinə) ehtiyac olur. Bu dəyişikliyin aparılması zamanı seçmənin həcminin müəyyənləşdirilməsi üçün istifadə edilən düstura baş məcmunun həcmi də öz əksini tapır.

Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, çoxsaylı seçmələr üzrə orta kəmiyyətlərin baş məcmunun orta kəmiyyətindən orta kvadratik kənarlaşması aşağıdakı düsturla hesablamr:

G
Bu düstura baş məcmunun sonluğu ilə əlaqədar düzəliş əmsalının daxil edilməsi onun aşağıdakı şəkilə düşməsinə gətirib çıxarır:
_G