Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mədəniyyətin fəlsəfəsi.
- Dəyərlər ideyasına
təhlilinə yer verilsə də, bu məsələni yenidən tələbələrlə təhlil etmək məqsədəuyğundur. Cəmiyyətin mənəvi həyatı ilə bağlı söhbətimizin tam alınması üçün mədəniyyəti də təhlil etmək vacibdir, çünki mədəniyyyət cəmiyyətin bütün mənəvi həyatının vahid- bütöv sisteminə daxildir. Əvvəllər cəmiyyətin mənəvi həyatında yaranmış “kəsik” - məhz mədəniyyət (mənəvi mədəniyyət nəzərdə tutulur) fenomeni olmuşdur, ona görə də bir növ mövzunun yekunu kimi onu təhlil edib, eyni zamanda qısa da olsa mədəniyyətin mahiyyətini aydınlaşdırmağa çalışacağıq. Mədəniyyətin fəlsəfəsi. Hansı növə aid olmasından asılı olmayaraq insan fəaliyyəti son anda da maddi, ya da mənəvi dəyərlərin istehsalına gətirir. Fəaliyyətin bu sahəsi həyata keçmə üsuluna, nətiçələrinə və içtimai məqsədlərinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Maddi və mənəvi dəyərlərin məcmusu, eyni zamanda onların yaranması vasitələri, bəşərİ 3
bacarığı, onları nəsildən- nəsilə vermək - məhz bunlar mədəniyyəti təşkil edir. Təbiətə, yəni əl dəyməmiş təbiətə qarşı duran nə varsa mədəniyyətə, insan əməyi ilə becərilənə və yaradılana aiddir. Maddi və mənəvi mədəniyyəti fərqləndirmək qəbul olunmuşdur. Maddi mədəniyyətə ilk növbədə ictimai varlıq girdabına daxil edilmiş istehsal vasitələri və əmək alətləri aiddir. Maddi mədəniyyət, onun inkişafının səviyyəsi və xarakteri həmin cəmiyyətdə hakim olan istehsal münasibətləri ilə sıx bağlıdır və onunla müəyyən olunur. Maddi mədəniyyət anlayışı insanlara xidmət edən şeylər və proseslərin geniş dairəsini əhatə edir. Maddi
mədəniyyət insanın təbiətə praktiki yiyələnməsi səviyyəsinin göstəricisidir. Mənəvi mədəniyyətə elm və onun nailiyyətlərinin istehsala və məişətə tətbiq edilməsi səviyyəsi, əhalinin təhsil səviyyəsi, maarifin, tibbi xidmətin, incəsənətin, cəmiyyətdə adamların davranışmdakı əxlaq normalarının, məntiqi təfəkkürə və dil zənginliyinə malik olmaq vəziyyətləri, adamların maddi və mənəvi təlabatları və maraqları aiddir. Mənəvi mədəniyyəti əsasını təşkil edən dindir. Mənəvi mədəniyyət “şeylər” formasında: kitab, şəkil, kino, arxitektur tikintilər, heykəllər və s. yığılır. Bütün bunlar müasir nəsillə yaşayır və əməkdaşlıq edir və mədəniyyət adlanır və yalnız canlı əqllə münasibətdə onun zənginliyi, insanların mənəvi xəzinələri olması aydın olur. Beləliklə, mədəniyyət bəşəriyyətin həm maddi, həm də mənəvi istehsal sahəsində əldə etdiyi bütün nailiyyətləri əhatə edir. Ona yalnız əməyin məzmunu, onun məhsulları deyil, bilik deyil, həm də vərdişlər daxildir ki, bunlara yiyələnməklə insan praktiki və nəzəri vəzifələri yerinə yetirə bilir. Mədəniyyətin inkişafının başlanğıc forması və ilkin mənbəyi insan əməyi, onun həyata keçirilməsi vasitələri və nəticələrdir. Mədəniyyət aləmi bəşəriyyətin əvvəlki nəslinin reallaşmış təfəkkürü, iradə və hissi kimi ayrıca adamın şüurundan asılı olmadan yaranmışdır. Mədəniyyətdən kənar insan və cəmiyyətin həyatı mümkün deyildir. Hər bir yeni nəsil öz həyatını yalnız təbiətin əhatəsində deyil, həm də əvvəlki nəslin yaratdığı maddi və mənəvi dəyərlər aləmində başlayır. Bacarıq, bilik, insani hisslər, qabiliyyət yeni nəslə irsən verilmir, o artıq yaradılmış mədəniyyətin mənimsənilməsi gedişində formalaşır. İnsan mədəniyyətinin nailiyyətlərinin bir nəsildən digərinə verilməsi olmadan tarixi təsəvvür etmək
olmaz: uşaq fikirləşməyə və danışmağa başlayır, böyüyür, yalnız mədəniyyətlə ünsiyyətdə böyüklər kimi düşünə bilir. Əgər insan mədəniyyəti yaradırsa, mədəniyyət də insanı yaradır. Mədəniyyət əvvəlki nəslin yaratdığı maddi və mənəvi dəyərlərin passiv anbarı olmayıb, həyatın yaxşılaşdırılması üçün bəşəriyyətin istifadə etdiyi fəal yaradıcılıqdır. Cəmiyyət toplanmış mədəniyyət xəzinələrindən istifadə edərək onu daha da təkmilləşdirir. Mədəniyyət yalnız insan fəaliyyətinin nəticəsi olmayıb, həm də tarixən yaranan əmək vasitəsi, adamların qəbul olunmuş davranış aktları, etika adlanan ünsiyyət üsulu, öz hisslərini təzahür etdirmək vasitəsi, qəbul etmək, eyni zamanda təfəkküıfn səviyyəsidir.
Mədəniyyət - maddi və mənəvi dəyərlərdir. Dəyər deyərkən maddi və mənəvi reallığın bu və ya digər obyekti, onların insan və bəşəriyyət üçün müsbət və ya mənfi əhəmiyyətinin işıqlandırılması nəzərdə tutulur. Adətlər, din, incəsənət və ümumiyyətlə “mədəniyyət işığı” ilə işıqlandırılan şeylər və hadisələrin yalnız insan və cəmiyyət üçün xüsusi mənası var. Sakitlik, gün batan cağı, dan yeri, aylı gecədə təklikdə və ya günəşin düşdüyü yarpaqları seyr etmək bizi ruhlandırır. Bütün bunlar nə isə yüksək və təntənəli qəbul olunur və yaşanır. Başqa sözlə desək, real faktlar, hadisələr, xassələr bizim tərəfimizdən yalnız qəbul edilib, dərk olunmur, həm də qiymətləndirilir, bizdə iştirak hissi, zövq almaq, sevmək və ya nifrət etmək hissləri oyadır. Bu mümkün və qeyri-mümkün ləzzət və nifrət zövqü: yaxşı, gözəl, əla, nəzakətli, ədəbli, incə, zərif, xeyirxah, əzəmətli, yüksək, məhrəmlik, ülvi, müqəddəs və s. - təşkil edir. Bu və ya digər şey bizim
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|