Dərslik " " nəşriyyatı baki 2017

156 
Thorac Cardiovasc Surg 1984; 88:522. 
52.
 
Wijnberg  DS,  Boeve  WJ,  Ebels  T,  et  al:  Patency  of  arm  vein  grafts  used  in  aorto-coronary  bypass 
surgery. Cardiothorac Surg 1990; 4:510. 
53.
 
Maniar  HS,  Sundt  TM,  Barner  HB,  et  al:  Effect  of  target  stenosis  and  location  on  radial  artery  graft 
patency. J Thorac CardiovascSurg 2002; 123:45. 
54.
 
Broeders MA, Doevendans PA, Maessen JG, et al: The human internal thoracic artery releases more nitric 
oxide  in  response  to  vascular  endothelial  growth  factor  than  the  human  saphenous  vein.  J  Thorac 
Cardiovasc Surg 2001; 122:305. 
55.
 
Noera G, Pensa P, Lodi R, et al: Influence of different harvesting techniques on the arterial wall of the 
internal mammary artery graft: microscopic analysis. Thorac Cardiovasc Surg 1993; 41:16. 
56.
 
Athanasiou  T,  Crossman  MC,  Asimakopoulos  G,  et  al:  Should  the  internal  thoracic  artery  be 
skeletonized? Ann Thorac Surg 2004; 77:2238. 
57.
 
Abu-Omar  Y,Mussa  S,Anastasiadis  K,  et  al:  Duplex  ultrasonography  predicts  safety  of  radial  artery 
harvest in the presence of an abnormal Allen test. Ann Thorac Surg 2004; 77:116. 
58.
 
Tatoulis J, Buxton BF, Fuller JA: Bilateral radial artery grafts in coronary reconstruction: technique and 
early results in 261 patients. Ann Thorac Surg 1998; 66:714. 
59.
 
Ronan JW, Perry LA, Barner HB, et al: Radial artery harvest: comparisonof ultrasonic dissection with 
standard technique. Ann Thorac Surg 2000; 69:113. 
60.
 
Mussa S, Choudhary BP, Taggart DP: Radial artery conduits for coronary artery bypass grafting: current 
perspective. J ThoracCardiovasc Surg 2005; 129:250. 
61.
 
Moran SV, Baeza R, Guarda E, et al: Predictors of radial artery patency for coronary bypass operations. 
Ann Thorac Surg 2001; 72:1552. 
62.
 
Manapat AE, McCarthy PM, Lytle BW, et al: Gastroepiploic and inferior epigastric arteries for coronary 
artery bypass. Early results and evolving applications. Circulation 1994; 90(5 Pt 2):II144. 
63.
 
Grandjean JG,Voors AA, Boonstra PW, et al: Exclusive use of arterial grafts in coronary artery bypass 
operations  for  three-vessel  disease:  use  of  both  thoracic  arteries  and  the  gastroepiploic  artery  in  256 
consecutive patients. J Thorac Cardiovasc Surg 1996; 112:935. 
64.
 
Tavilla G, Kappetein AP, Braun J, et al: Long-term follow-up of coronary artery bypass grafting in three-
vessel disease using exclusively pedicled bilateral internal thoracic and right gastroepiploic arteries. Ann 
Thorac Surg 2004; 77:794. 
65.
 
Mueller DK, Blakeman BP, Pickleman J: Free splenic artery used in aortocoronary bypass. Ann Thorac 
Surg 1993; 55:162. 
66.
 
Black EA, Guzik TJ,West NE, et al:Minimally invasive saphenous vein harvesting: effects on endothelial 
and smooth muscle function. Ann Thorac Surg 2001; 71:1503. 
67.
 
Bitondo  JM,  Daggett  WM,  Torchiana  DF,  et  al:  Endoscopic  versus  open  saphenous  vein  harvest:  a 
comparison of postoperative wound complications. Ann Thorac Surg 2002; 73:523. 
68.
 
Schurr  UP,  Lachat  ML,  Reuthebuch  O,  et  al:  Endoscopic  saphenous  vein  harvesting  for  CABG—a 
randomized, prospective trial. Thorac Cardiovasc Surg 2002; 50:160. 
69.
 
Lev-Ran O,Braunstein R,Nesher N, et al: Bilateral versus single internal thoracic artery grafting in oral-
treated diabetic subsets: comparative seven-year outcome analysis. Ann Thorac Surg 2004; 77:2039.631 
 
 
KORONAR ŞUNTLAMA CƏRRAHİYYƏSİNDƏ 
ANESTEZİYA VƏ PERİOPERATİV QULLUQ 
 
 
 
Ümumi məlumatlar 
 
Koronar 
arteriya 
xəstəliyi 
– 
koronar 
arteriyamənfəzinin 
daralması 
və 
tıxanmasınəticəsində  miokardın  oksigen  ehtiyacı  ilə  mövcud  qidalanması  arasındakı 

---

157 
pozulmadır.  Klinik  olaraq  ürəyin  işemik  xəstəliyi  (ÜİX):  stenokardiya  (angina),  miokard 
infarktı, işemik kardiomiopatiya və ani ölüm olaraq ortaya çıxır. 
Stenokardiya (Angina pectoris): Bir neçə forması məlumdur. 
1. Stabil stenokardiya: Miokardın oksigen ehtiyacını artıran vəziyyətlərdə (hərəkət, fiziki 
gərginlik)  miokarın  oksigenə  olan  tələbatı  və  onun  koronar  qan  dövranı  ilə  çatdırılması 
arasında uyğunsuzluq nəticəsində yaranan işemiyadır. İstirahət və ya dərmanlarla azala bilər. 
2. Qeyri-stabil stenokardiya: Ağrı az hərəkət və ya istirahət zamanı olur. Bu şikayətlər 
miokard infarktı üçün yüksək riskdir, təcili revaskulyarizasiya üçün dəyərləndirilməlidir. 
3.  Ekvivalent  stenokardiya:  Bu  zaman  şikayətlər  təngnəfəslik  və  erkən  yorulma  kimi 
özünü göstərir.Bu,sol mədəcik işemiyasına bağlı müvəqqəti işemiya əlamətidir. 
4. Prinzmetal  vəya  variant stenokardiya:  Koronar  arteriya  spazmı  ilə  əlaqədar  yaranan 
ağrı EKQ-də ST seqmentinin dəyişikliyi ilə büruzə verir. Vazodilatasiya müalicəsinə müsbət 
cavab verir. Bəzən xəstələrin 50%-də eyni zamanda koronar ateroskleroz da mövcud olur. 
Səssiz işemiya: İşemiya asimptomatik olur. Ancaq EKQ, exokardioqrafiya və sintiqrafiya 
ilə müəyyən edilə bilir. 
Ani ölüm: VT və ya VF heç bir simptom olmadan anidən yaranmış infarkt ilə əlaqədar 
meydana gələbilər. 
 
Koronar arteriya xəstələrinin əməliyyatönü müayinəsi və dəyərləndirilməsi 
 
Xəstənin  şikayəti,  fiziki  müayinə  və  laborator  cavabları  ilə  xəstənin  ürək-damar 
anatomiyası  və  funksional  vəziyyəti  haqqında  məlumat  müqayisə  olunmalıdır.  Xəstənin 
pulmonar,  renal,  hepatoloji,  nevroloji,  endokrin  və  hematoloji  funksiyaları  da 
dəyərləndirilməlidir. Xəstənin kardiak ağrısı, təngnəfəsliyi və nitroqliserin ehtiyacı əməliyyata 
transfer  və  anesteziya  induksiyasından  əvvəl  bilinməsi  vacib  olduğu  üçün  öyrənilməlidir. 
Aritmiya  şikayətləri  soruşulmalıdır,  növü,  riski  və  digər  yanaşı  simptomları  əvvəlcədən 
öyrənilməlidir. Ürək xəstəlikləri ilə yanaşı  mövcud olan hipertenziya, şəkərli diabet, zərərli 
vərdişlər müəyyən edilməlidir. Reseptdən kənar qəbul elədiyi bütün dərmanlar öyrənilməlidir. 
Cərrahiyyədən iki həftə əvvəl zərərli vərdişləri kəsmək, 5-7 gün əvvəl aspirin və klopidoqrel 
kimi  antiplatelet,  ibuprofen  və  ya  naproksen  kimi  qan  sulandırıcı  dərmanların  qəbulunu 
dayandırmaq  lazımdır.  Herpes,qrip  və  qızdırmalı  digər  xəstəliklərin  olmadığına  əmin 
olunmalıdır.  
Əməliyyatdan 1 gün əvvəl ehtiyac olarsa, xüsusi sabunla yuyunmağın da faydası var. Bu 
sabun dəriyə antibakterial təsir edir. Gecə yarısından sonra oral qidalanma dayandırılır. 
Koronar  arteriya  cərrahiyyəsi  tətbiq  olunacaq  xəstələrin  anestezioloq  tərəfindən 
dəyərləndirilməsi 
bir 
gün 
əvvəldən  aparılmalıdır.  Bu  aparılacaq  anesteziyanın 
planlaşdırılmasında,  perioperativ  dönəmdə  yarana  biləcək  problemlərin  həllində  və  erkən 
postoperativ  dövrdə  vacibdir.  Klassik  anestezioloji  dəyərləndirməyə  əlavə  olaraq,  xəstənin 
kardiovaskulyar  statusu,  koronarların  vəziyyəti  ilə  bağlı  məlumat  nəzərə  alınmalıdır.  Ürək 
cərrahiyyəsində  rast  gəlinən  fəsadlaşmalar  baxımından  beyin,  ağciyər,  böyrək  və  qaraciyər 
funksiyalarının vəziyyəti dəyərləndirilməlidir. 
Fiziki  müayinəsi.  Fiziki  müayinənin  əsas  məqsədi  ürəyin  funksiyalarının  və 
anesteziyada  nəzərə  alınmalı  yanaşı  xəstəliklərin  aşkarlanmasıdır.  Sağ  və  sol  mədəcik 
çatışmazlığı əlamətləri (S3 gallop ritmi, küylər, vidaci venoz dolğunluğu, pulsativ qaraciyər 
və  s.)  asan  müəyyən  olunur.  S4  eşidilməsi  mədəcik  kompliansı(təzyiq  dəyişiklikliyiləbağlı 
həcm  dəyişikliyi),  S3  mədəcik  təzyiqinin  yüksəldiyinin  göstəricisidir.  Fiziki  müayinədə 

---