Dərslik " " nəşriyyatı baki 2017

161 
 
Anesteziya mərhələsi 
 
Anesteziya  induksiyası.  Anesteziya  induksiyasından  əvvəl  preoksigenizasiya  olunmalı, 
monitorizasiya  başlanılmalı,  riskli  əməliyyatlarda  pulmonar  arteriya  kateterizasiyası 
olunmalıdır.  Koronar  arteriya  cərrahiyyəsində  anesteziya  induksiyası  seçimində  iki  vacib 
məsələ nəzərə alınmalıdır. Bunlardan biri sol mədəcik funksiyasıdır. Sol mədəcik funksiyası 
normal  olan  xəstələrdə  normal  dozada  anesteziya  dərmanlarının  və  əlavə  dərmanların  (β-
blokator) istifadəsi fəsadsız olur. Sol mədəcik funksiyası aşağı olan xəstələrdə normal dozada 
anesteziya dərmanlarının istifadəsi qeyri-stabil hemodinamikaya səbəb ola bilər. 
İkinci  önəmli  məsələ  isə  planlanan  ekstubasiya  zamanıdır.  Bu  səbəblə  sol  mədəcik 
funksiyası normal olan xəstələrdə əməliyyat uğurlu keçmişdirsə, bu cür xəstələrin 4 saat içində 
erkən  isinmə  və  ağrı  müalicəsindən  sonra  ekstubasiyanın  səbəbi  preoperativ  anesteziya 
induksiyasının seçimidir. 
Əməliyyatönü  mərhələ.  Bu  mərhələdə  diqqət  tələb  edən  bəzi  məqamlar  var.  Döş 
sümüyünün  kəsilməsi  və  retraksiyası,  perikardın  açılması,  aortanın  və  sağ  qulaqcığın 
kanulyasiya  üçün  manipulyasiyası  vacib  məqamlardandır.  Bu  mərhələdə  bədən 
temperaturunda spontan bir azalma  ola bilər. Ona görə arterial qan qazları, pH, hematokrit, 
ACT  təyini  üçün  arterial  qan  nümunəsi  alınmalıdır.  Kanyulyasiya  üçün  antikoaqulyasiya 
məqsədilə  300BV/kq  heparin  mərkəzi  venaya  təyin  olunur.  Heparindən  5  dəq.  sonra  ACT 
ölçülməlidir.  SQD-nin  başlaması  üçün  400  san-dən  yüksək  ACT  əldə  edilməlidir.  İlk 
heparindən  sonra  ACT  400  san-dən  aşağı  olarsa,  200-300BV/kq  əlavə  doza  olaraq  təyin 
olunur.  
SQD  mərhələsi.  Lazımi  heparinləşmədən  sonra  (ACT>400san)  venoz  kanyulanın 
açılması  ilə  SQD  başlayır.  Krossıxıcı  zamanı  miokardın  qorunması  hipotermiya  və 
hiperkalemik  diastolik  arrest  ilə  əldə  olunur.  Kardioplegiya  məhlulu  aortanın  kökü,koronar 
ostium, venoz transplantatlar və retroqrad koronar sinusdan verilə bilər.  
SQD  başlanğıcında  hemodilusiya  və  hipoviskozitəyə  bağlı  hipotenziya  olur.  Bununla 
yanaşı yetərsiz pompa axını,vazodilatasiya, kəskin aorta disseksiyası və ya aorta kanyulasının 
düzgün  yerləşməməsi  də  SQD  zamanı  hipotenziyaya  səbəb  ola  bilər.  Hipotoniyanı  kontrol 
etmək  üçün  fenilefrin  lazım  ola  bilər.  Oliquriya  (<1ml/kq/saat)  perfuziya  təzyiqini  –  axını 
artırmaqla, 
mannitol 
(0,25-0,50 
qr/kq) 
və 
ya 
dofamin  
(1-5mkq/kq/dəq) infuziyası ilə müalicə edilməlidir. SQD zamanı formalı elementlərin fiziki 
travması nəticəsində hemoliz meydanagələ bilər. Postoperativ kəskin böyrək çatışmazlığının 
qarşısını  almaq  üçün  laborator  müayinəyə  müvafiq  alkalinizasiya  (0,5-1,0  mEq/kq  Na-
bikarbonat), furosemid və ya mannitol infuziyası ilə diurez artırılır. 
Cərrahi  prosedurun  yekunlaşmasından  öncə  operator  cərrahın  təlimatı  ilə  yenidən 
isidilmə mərhələsinə başlanılır. İsidilmə mərhələsinin sürəti vacibdir. Beləki, isidilmə sürətli 
olduğu  halda  hava  emboliyası  riski,  bədəndə  homogen  isinmənin  təmin  olunmaması  və 
yenidən  soyuma  ilə  nəticələnir.  Cərrahi  prosedurun  yekunlaşmasından  sonra  ürəyin  içində 
hava varsa çıxarılır və aorta sıxıcısı açılır. Bu mərhələdə fibrilyasiya olarsa, ilk olaraq lidokain 
(1mq/kq,iv) istifadə olunur, nitroqliserin infuziyası başlanılır. Defibrilyasiya spontan qoşula 
bilən  və  ya  10-30  Coul  ilə  tətbiq  olunan  internal  defibrilyasiya  istifadə  oluna  bilər.  Ritm 
bradikardiyalı olarsa, atrial (qulaqcıq) tellər ilə pacing olunmalı, PR intervalı uzundursa ya da 
tam blok varsa, ventrikulyar (mədəcik) pacing tətbiq olunmalıdır. 
Aortanın  kros  sıxıcısının  açılmasından  və  hemodinamik  stabillik  təmin  olunduqdan 

---

162 
sonra,kardiovaskulyar funksiyanın pompadan xəstəyə təhvil verilməsi icra olunur. SQD-dən 
cıxış zamanı xəstənin isidilməsi yekunlaşmış olmalıdır. Xəstənin mərkəzi temperaturu 37°C-
yə, rektal temperaturu isə 34-35°C-yə qədər çatdırılmalıdır. Bununla yanaşı metabolik asidoz 
kontrol edilməli, kardioplegiyadan asılı hiperkalemiya diurez ilə spontan tənzimlənməzsə i.v. 
insulin,  bikarbonat  və  qlükoza  ilə  tənzimlənir.  Diabetik  xəstələrdə  müntəzəm  olaraq 
hiperqlikemiya  rast  gəlinirsə,  insulin  infuziyasına  ehtiyac  ola  bilər.  SQD  çıxışından  öncə 
hematokrit  göstəricisinin  20%-dən  çox  olması  təmin  olunmalıdır.  Postoperativ  qanaxma 
ehtimalı olan xəstələrə TDP(təzə dondurulmuş plazma) ehtiyatı olmalıdır.
  
 
Şuntlama sonrası mərhələ 
 
 
Hemodinamik  stabillik  əldə  edildikdən  sonra  qanaxma  kontrolu  aparılır.  Qanaxmaya 
səbəb yetərsiz cərrahi hemostaz, trombosit sayının azalması və ya funksiyasının pozulması ola 
bilər. Qanaxma kontrolu aparıldıqdan sonra protamin infuziyası başlanılır. Protamin sistemik 
vazodilatasiyaya  səbəb  olduğu  üçün  yavaş-yavaş  verilməlidir.  Təyinat  dozası  olaraq 
1mq(100BV)  heparin  üçün  1,0-1,5  mq  protamin  tətbiq  olunur.  Protamindən  sonra  ACT 
ölçülərək əməliyyatın əvvəlində, heparindən əvvəlki ilkin kontrol dəyəri olan ACT (A nöqtəsi) 
ilə bərabərliyi yoxlanılır. 
SQD-dən sonra pulmonar disfunksiya və ya pulmonar hipertoniya yarana bilər. Sternum 
bağlanmadan əvvəl mövcud olan bronxospazma və pulmonar hipertoniyaya aqressiv şəkildə 
müdaxilə  olunmalıdır.  Sternumun  bağlanması  bəzən  böyük  damarların  və  ürəyin 
mediastinumda sıxılması səbəbi ilə kəskinhemodinamik dekompensasiyaya səbəb ola bilər. 
Buna  görə  də  sternum  bağlanarkən  inhalyasion  anesteziya  və  digər  neqativ  inotroplara, 
intravaskulyar həcmə ciddi nəzarət edilməlidir. Əgər sternumun bağlanması hemodinamikaya 
ciddi təsir edirsə, sternum yenidən açılır və xəstə reanimasiyaya döş qəfəsi açıq transfer olunur. 
 
Kardiovaskulyar reanimasiya 
 
Xəstənin  hemodinamikası  və  digər  göstəriciləri  tam  stabil  olaraq  kardiovaskulyar 
reanimasiya şöbəsinə transfer olunmalıdır. Xəstə əməliyyat  masasından yatağa keçirildikdə 
həyati  göstəriciləri  kontrol  edilməli,  dərman  infuziyasının  maneəsiz  getdiyinə  əmin 
olunmalıdır.  Xəstənin  yatağı  oksigen  balonu,  mobil  STA  (vəya  ambu),  intubasiya  seti, 

---