Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
silahlılan yaralılara işgəncə verir, meyitləri eybəcər hala salır, baş dərisini soyur, qadın və qızları təhqir edirdilər. Xocalı soyqınmı XX əsrin ən böyük facilərindən biri oldu. Onun başlıca səbəbkarı erməni və rus şovinizmi idi. Rusiya Azərbaycanda öz nüfuzunu, ordusunu saxlamaq üçün təxribatlara rəvac verirdi. Lakin uzun müddət düşmən əhatəsində qalmış şəhərə lazımi kömək göstərməyən, erməni və rus hərbi hissələrinin geniş hücuma hazırlığı haqqında məlumat aldıqdan sonra belə, əhalini təhlükəsiz yerlərə köçürmək üçün təsirli tədbirlər görməyən respublika rəhbərliyi, habelə hakimiyyət uğrunda mübarizədə Qarabağ problemindən istifadə edib siyasi kapital toplamağa çalışan siyasətbazlar da bu faciədə günahkar idilər. Xocalı soyqırımı ölkədə siyasi gərginliyi daha da artırdı. Ali Sovetin binası qarşısında çoxminli izdihamlı mitinqə toplaşmış xalqın tələbi ilə parlamentin 1992-ci il martın 5-6-da keçirilən fövqəladə sessiyasında Mütəllibov istefa verməyə məcbur oldu. Hakimiyyətdə boşluq yaranmışdı, onu ələ keçirmək istəyən, habelə qisas almağa çalışan qüvvələr siyasi vəziyyəti daha da gərginləşdirməyə çalışırdılar. Siyasi oyunlann, çəkişmələrin növbəti qurbanı Şuşa və Laçın oldu. Şuşaya güclü hücum gözlənilirdi. Vəziyyət 1992-ci ilin martında Müdafiə Şurasında müzakirə olunmuşdu. Lakin əməli iş, demək olar ki, görülmürdü. Şəhər uzun müddət mühasirədə qalmışdı. Lazımi silah və sursatla təmin olunmurdu. 336-cı polkun 180 hərbi mütəxəssisinin 90 ağır texnika ilə ermənilər tərəfə keçməsi məlum idi. Şuşanın müdafiəsində isə cəmi 24 ağır texnika dururdu. Düşünülmüş müdafiə planı yox idi. Milis silahlı qüvvələri komandanlığı ilə ordu hissələri komandanlığı arasında tabeçilik münasibətləri qəti müəyyənləşdirilməmişdi. 1992-ci ilin martında Müdafiə naziri vəzifəsini ələ keçirmiş, Rusiyanın imperi- yapərəst qüvvələri əlində oyuncaq olan Rəhim Qazıyev hakimiyyətə gəlmək, ölkədə hərbi diktatura yaratmaq üçün siyasi vəziyyəti daha da gərginləşdirmək məqsədilə burada vahid komandanlıq yaranmasına mane olurdu. Bununla yanaşı, ordu zabitlərinin çoxunun hazırlıqsız, nizam-intizamsız olması da uğursuzluqlara gətirib çıxartmışdı. Hərbi rabitə bərbad vəziyyətdə idi. Hücum ərəfəsində xeyli döyüşçü qısamüddətli məzuniyyətə buraxılmışdı. Şuşa batalyonunda ştatda 1500-ə yaxın döyüşçü olduğu halda, şəhərdə cəmi 500 döyüşçü vardı. Mayın 7-dən 8-nə keçən gecə düşmən şəhəri güclü artilleriya atəşinə tutdu.
Əslən Rostovdan olan Arkadi adlı bir erməninin rəhbərlik etdiyi bu hücumda 80-ə yaxın T-72 tankı, 6000-ə yaxm döyüşçü iştirak edirdi. Emıənilərin tərəfində xaricdən muzdla tutulmuş döyüşçülər də vuruşurdu. Belə bir şəraitdə hərbi texnika Şuşadan çıxanimağa başladı. Xüsusi milis dəstəsi döyüşçüləri şəhəri tərk etdilər. Minalannuş sahələr zərərsizləşdirildi. Mayın 9-da səhər saat 5-də şəhər ətrafında olan postlann əksəriyyəti artıq tutulmuşdu. Ön mövqelərdə duran əsgərlər düşmənə qarşı qəhrəmanlıqla vuruşurdular. Səhər düşmənin üç tankı şəhərə girmişdi. Azərbaycan Ordusunun 533 nömrəli tankı onlardan birini vurdu, o biri tanklar geri qayıtmağa məcbur oldular. Şəhərin müdafiəçilərinə kömək göstərilmədi. Axşama yaxın köməyə gələn vertolyot asfalt zavodu yaxınlığında səhvən öz mövqelərimizi atəşə tutdu, bir PDM-i məhv etdi. Qayabaşı adlanan yerdə mövqe tutan müdafiə batalyonunun əsgərləri son nəfəsədək vuruşurdular. 40 nəfər şəhid oldu. Mühasirəyə düşüb əlacsız qalmış 38 döyüşçü özünü Öldürdü. Digər müdafiə dəstələri axşama qədər müqavimət göstərdilər. Artıq ön mövqedə vuruşan 30-40 nəfərdən başqa şəhərdə heç kim qalmamışdı. Axşam onlar da müqaviməti dayandırmağa məcbur oldular. Şuşa süqut etdi. Döyüşlərdə 155 nəfər həlak oldu, 167 nəfər yaralandı. Şuşanın süqutu, mayın ortalannda milli hərbi hissələrin Laçını tərk etməyə başlaması siyasi vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Mayın 14-də parlament sessiyasında eks-prezident tərəfdarlannın köməyi ilə yenidən öz vəzifəsinə qaytarıldı. A.Mütəllibov dərhal ölkədə fövqəladə vəziyyət tətbiqi haqqında fərman verdi. Lakin demokratik qüvvələr parlamentin 14 may tarixli qərannı konstitusiyaya zidd hesab etdilər və onu yenidən totalitarizmə qayıdış kimi qiymətləndirdilər. Bakıda AXC-nin qərargahı qarşısında etiraz mitinqi başlandı. Rəsmi hökumət isə fövqəladə vəziyyət haqqında qanunauyğun tədbirlər həyata keçirə bilmədi. Cəbhə bölgələrindən Bakıya AXC-yə tabe hərbi hissələr gətirilmişdi. Xalq cəbhəsi parlamentə öz qərarını ləğv etmək tələbi ilə ultimatum verdi. Ultimatum müddəti qurtarandan sonra mitinqçilər hərbçilərin köməyi ilə Ali Sovetin binasına doğru yürüş etdilər. Yürüşün önündə zirehli texnika gedirdi. Silahlılar «Moskva» mehmanxanası və Ali Sovetin binası üstündəki atəş nöqtələrini susdurdular. Toqquşma nəticəsində bir adam öldü, iki nəfər yaralandı. Cəbhə tərəfdarları, demək olar ki, müqavimətsiz parlamentin binasına daxil oldular. 482 Müxalifət qüvvələri respublika teleradio şirkətini, digər mühüm obyektləri, habelə Prezident binasım ələ keçirdilər. Parlamentin 18 may sessiyasında xalq cəbhəsi liderlərindən biri olan İsa Qəmbərov Respublika Ali Sovetinin sədri seçildi. Bu sessiyada parlament səlahiyyətinin Milli Məclisə verilməsi haqqında qərar qəbul edildi. 1992-
ci il iyunun 7-də Prezident seçkiləri keçirildi. Respublikanın Prezidenti Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin sədri Əbülfəz Əliyev oldu. Xalq cəbhəsinin hakimiyyəti ələ keçirməsi bu təşkilatın daxildən parçalanmasını və zəifləməsini daha da sürətləndirdi. AXC fəlakətinin əsas səbəbi xalqın rifahı naminə cəmiyyəti yeniləşdirmək yollarmı göstərən konstruktiv proqramın olmaması, əsasən kəmsavad, korafəhm populistlərə aıxalamb, ağıllı siyasətçiləri, aparıcı ziyalıları özündən uzaqlaşdırması idi. Bu zaman siyasət səhnəsinə onlarla yeni partiya və hərəkat rəhbərləri atılmışdı. 1993-
cü ilin ortalanndan respublikada 30-a qədər siyasi partiya, cəmiyyət və hərəkat fəaliyyət göstərirdi. Bundan başqa, milli azlıqların ictimai və siyasi təşkilatları formalaşmağa başlamışdı. 1992-ci ilin iyununda «Siyasi partiyalar haqqında» qanun qəbul olunmuşdu. 1993-cü ilin fevralında AHlŞ ləğv olundu, əvəzinə Azərbaycan Həmkarlar İttifaqlan Konfederasiyası təsis edildi. Əhalinin təşkilatlanma tələbinin belə yüksəldiyi dövrdə meydana gəlmiş siyasi qüvvələrin marağını nəzərə almamaq AXC-Müsavat duetinin ciddi qüsuru idi. Xalq Cəbhəsi - Müsavat hakimiyyəti dövründə respublikada siyasi və iqtisadi böhran dərinləşdi. İdarəçilik işinə, əsasən təcrübəsiz, siyasi cəhətdən qeyri-yetkin adamlar gətirildi. Dövlətçilik dağılmağa başladı. Hakimiyyəti ələ keçirənə qədər addımbaşı demokratiyadan dəm vuranlar rəhbərliyi müxtəlif siyasi ambisiyalan olan fərasətsiz siyasətbazlara verməklə güc orqanlanna nəzarəti, demək olar ki, itirmiş, ölkədə qanunsuzluq, hərc-mərclik daha da dərinləşmişdi. Ən təhlükəli hal orduya rəhbərliyin əldən verilməsi idi. 1992-ci il 15 may SSRİ hərbi əmlakının bölüşdürülməsi haqqında Daşkənd müqaviləsinə əsasən 4-cü ordu silahlannm (özü də MDB dövlət başçılannm 1992-ci il 14 fevral Minsk razılaşmasında nəzərdə tutulandan çox az) təhvil verilməsi Azərbaycan Ordusu təchizini nisbətən yaxşılaşdırdı. Operativ-taktiki hazırlıq işləri apanidı. Bakı Ali Ümumqoşun (1991-ci il 17 dekabr) və Ali Hərbi Dənizçilik məktəbləri (1992-ci il 3 iyun) Müdafiə Nazirliyinə verilmişdi. Bakı Ali Ümumqo-
Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|