Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Məlumdur ki, Rusiya imperiyasında yaşayan müsəlmanlar, o cümlədən azərbaycanlılar orduya çağınlmırdılaıyÖnlar bu yol ilə qəsdən silah işlətmək vərdişindən və döyüş təcrübəsindən məhrum edilirdilər. Çar hökuməti orduda xidmət edən müsəlmanlann cəbhələrdə Osmanlı ordusuna qarşı vuruşmayacağmdan ehtiyat edirdi. Hakim dairələr on- lann silahı rus müstəmləkəçilərinə qarşı çevirə biləcəyindən də qorxurdu. Halbuki çar ordusunda xüsusi erməni və gürcü milli hərbi hissələri yaradılırdı. Antantanın qələbəsindən sonra Ermənistan dövləti yaradılması ümidi ilə yaşayan daşnaklar türklərə qarşı döyüşlərə ermənilərdən ibarət könüllü dəstələr göndərirdilər. Rus ordusunda xidmətə yalnız ali müsəlman silkinə mənsub olan cavanlar, yəni bəy-xan, varlı ailələrin uşaqlan qəbul edilirdilər və onlar hərbi məktəbləri qurtardıqdan sonra orduda xidməti davam etdirirdilər. Birinci Dünya müharibəsi illərində rus ordusu və donanmasında 200 nəfərdən çox azərbaycanlı zabit qulluq edirdi/Onlann əksəriyyəti döyüşlərdə göstərdiyi igidliyə görə müxtəlif orden və medallarla təltif edilmişdi. Artilleriya generallan Səməd bəy Mehmandarov, Əlağa Şıxlinski və Hüseyn xan Naxçıvanskinin adlan rus hərb sənəti tarixinə əbədi olaraq yazılmışdır. Çar ordusunun artilleriya general-leytenantı rütbəsinə qədər yüksəlmiş Əlağa Şıxlinski (1865-1943). şərəfli bir döyüş yolu keçmişdi, t/ Paytaxtda artilleriya məktəbi bitirən Ə.Şıxlinski mənalı ömrünü hərb sənətinə bağlamışdı. Rus-yapon müharibəsi illərində Port-Arturun müdafiəsində göstərdiyi şəxsi igidliyə görə Azərbaycanın igid oğlu qızıl qılıncla mükafatlandırılmışdı. Onun hərb sənətinə, xüsusilə topçuluğa gətirdiyi yeniliklər o vaxtkı hərbi məktəblərdə tədris olunurdu. Ə.Şıx- linskinin sərkərdəlik məharəti bu müharibədə daha parlaq şəkildə üzə çıxdı. Paytaxtın toplarla müdafiə olunmasının ona tapşırılması təsadüfi deyildi. O, müharibə zamanı bir sıra məsul ali komandanlıq vəzifələrini yerinə yetirmiş, Qərb cəbhəsi artilleriya qoşunlarının rəisi, sonra isə ordunun komandanı olmuşduJ/^ Artilleriya general-leytenantı Səməd bəy Mehmandarov (1857-1931) da hələ keçən əsrin yetmişinci illərində taleyini hərb sənətinə bağlamışdı. S.Mehmandarov 1898-ci ildə podpolkovnik rütbəsində uzaq Şərqə Çinlə sərhəddə göndərilmişdi. 1902-ci ildə polkovnik S.Mehmandarov Mancuriyada mühüm hərbi tapşırıqlar yerinə yetirirdi.t/* Rus-yapon müharibəsinin ilk günlərindən topçu diviziyonunun komandiri olan S.Mehmandarov özünü bir daha mahir sərkərdə kimi göstərdi. 103 Bu müharibədə göstərdiyi qəhrəmanlığa görə o, «Müqəddəs Georgi» ordeninin bütün dörd dərəcəsi ilə təltif edildi və ona general-mayor rütbəsi verildi. Bir neçə il sonra, yəni 1908-ci ildə general-leytenant rütbəsi aldı. Birinci Dünya müharibəsi illərində 21-ci diviziyaya komandanlıq edən general dəfələrlə düşmənin hərbi planlarım pozmuş və ona ağır zərbələr endirmişdi. 1914-cü ilin payızında alman generalı Maken- zinin qoşunlan bir sıra şəhərləri aldıqdan sonra sürətlə irəliləyərək Lodz uğrunda əməliyyata başladı. Geri çəkilməkdə olan rus qoşunlan ağır vəziyyətə düşmüşdü. İki rus ordusunun mühasirəyə düşmək təhlükəsi yaranmışdı. Belə ağır bir vəziyyətdə hücuma keçən 21-ci diviziya sürətlə irəliləyən alman qoşunlanna sarsıdıcı zərbə endirdi və Maken- zinin sürətli hücum planlannı puça çıxartdı. Hər iki rus ordusunu isə mühasirəyə düşmək rüsvayçılığından qurtardı. Lodz əməliyyatı zamanı göstərdiyi böyük sərkərdəlik məharəti və şəxsi rəşadəti ona şöhrət qazandırmış və Səməd bəy Mehmandarova tam artilleriya generalı rütbəsi verilmişdi. O, 1915-ci ildə isə ikinci Qafqaz ordu korpusuna komandan təyin edilmişdi... General-leytenant Hüseyn xan Kəlbalı xan oğlu Naxçıvanski (1863-1919) də Qərb cəbhəsində süvari diviziyaya komandanlıq edirdi. S.Mehmandarov və Ə.Şıxlinsld artilleriya sahəsində hansı zirvəyə qabc- mışdılarsa, Hüseyn xan Naxçıvanski də sü>^ qoşunlan birləşmələrinə komandanlıqda həmin zirvəyə çatmışdı^Birinci Dünya müharibəsi illərində göstərdiyi sərkərdəlik məharəti və əldə etdiyi qələbələrə görə ona 1916-cı ildə süvari qoşunlann tam general rütbəsi verilmişdi. Bu dövrdə general İbrahim ağa Vəkilov ordu qərargahında qulluq edirdi. Onun oğlu podpolkovnik Qalib Vəkilov isə Qərb cəbhəsində mühəndis polkunda göstərdiyi qəhrəmanlığa görə «Müqəddəs Georgi» ordeni ilə təltif olunmuşdu. Nijeqorod alayının rotmistri Teymur Novruzov qeyri-adi igidlik göstərərək qəflətən düşmən üzərinə atılıb, onla- n qılıncdan keçirdiyinə və iki ağır top qənimət götürdüyünə görə «Müqəddəs Georgi» ordeninin bütün dörd dərəcəsi ilə təltif edilmişdi. Kapitan Tərlan Əlyarbəyov da döyüşlərdə göstərdiyi rəşadətə görə o zaman çox az adama nəsib olmuş «Müqəddəs Georgi» ordeninin bütün dörd dərəcəsinə layiq görülmüşdü. Bu Vətən oğullarının hər birinin döyüşlərdə göstərdiyi rəşadət qəlbimizdə iftixar hissi doğurur. İlk azərbaycanlı hərbi təyyarəçi Fərrux ağa Qayıbov Tiflisdə və Peterburqda hərbi məktəb bitirmişdi. Müharibə illərində «İlya Muro- mets» təyyarəsi ilə dəfələrlə hava döyüşlərində iştirak etmiş və hər 104 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|