Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DĠL VƏ KOMPÜTER Vaxtilə Karl Marks yazırdı ki, hər hansı bir elm öz inkiĢafının yüksək mərhələsinə o vaxt qədəm qoyur ki, o, öz tədqiqatlarında riyaziyyat metodlarından istifadə etmiĢ olsun. Bu sahədə ən çevik elm dilçilikdir ki, bütün elmlərlə (o cümlədən dəqiq elmlərin hamısı ilə) əlaqədardır. XX əsrin əvvəllərindən baĢlayaraq ənənəvi dilçilik əsasında yaranan yeni dilçilik sahəsi “Struktur dilçilik” həmçinin bir sıra tətbiqi dilçilik sahələrinin “Riyazi dilçilik”, “Hesablama dilçiliyi”, “Statistik dilçilik”, “Kibernetik dilçilik”, “Mühəndis dilçiliyi” və s. kimi dilçilik sahələrinin də inkiĢafına təsir edirdi. XX əsrin ortalarında meydana gələn kompüter elə bir geniĢ sahə yaratdı ki, bütün əvvəlki qeyri-ənənəvi dilçilik sahələrini özündə birləĢdirdi. Beləliklə, “Kompüter dilçiliyi” yarandı. XX əsr texnikanın inkiĢaf əsri idi. Texnikanın yüksək inkiĢafı sosial həyatın bütün sahələrinə nüfuz etdikdən sonra insanların (mütəxəssislərin) iĢi asanlaĢdı. Avtomatik tərcüməni bugünkü kompüter dilçiliyinin baĢlanğıcı hesab etmək olar. Avtomatik tərcümə ideyası ilk dəfə Amerika alimləri B.But və Uiver tərəfindən irəli sürülmüĢdür. Onların ixtira etdikləri kompüterlərə rus və ingilis dillərinin material yerləĢdirildi. Bundan sonra 1954-cü ildə ABġ-da rus dilindən ingilis dilinə tərcümə həyata keçirildi. SSRĠ bu iĢdə geri qalmaq istəmədi. 1956-cı ildə Moskvada Fransız və ingilis dillərindən rus dilinə tərcümə baĢ tutdu. Azərbaycanda da bu iĢ qısa bir zaman kəsiyində sürətlə inkiĢaf etdi. Bu sahədə A.Axundovun, M.Mahmudovun, V.Y.Pinesin, R.Ə.Fətullayevin, Ə.M.Xəlillinin, Ə.A.Əliyevin, K.A.Vəliyevanın, M.Q.Məmmədovun və baĢqalarının adlarını çəkmək olar. Bu sahədə ən geniĢ xidmət R.Q.Piatrovski məktəbinin nümayəndəsi Məsud Mahmudova aiddir. M.Mahmudov kompüter dilçiliyini milli dilçiliyimizin yeni sahəsi kimi iĢləmiĢ, dilimizin Milli korpusunu müəyyən etmiĢ, kompüter lüğətçiliyini yaratmıĢ, mətnin formal təhlil sistemini Azərbaycan dilinin Milli korpusunun tərkib hissəsi kimi araĢdırmıĢdır. O mətnin formal təhlil sisteminin leksik blokunun, mətnin formal təhlil sisteminin morfoloji blokunun, mətnin formal təhlil sisteminin morfonoloji blokunun, mətnin formal təhlil sisteminin sintaktik blokunun sərhədlərini və daxili elementlərini müəyyə- nləĢdirmiĢ, beləliklə Azərbaycan dilinin bütün sistemini kompüterləĢdirmiĢdir. M.Mahmudov yazır: “Mühəndis dilçiliyi prinsipləri əsasında yaradılmış linqvistik modellər real dil hadisələrini və qanunauyğunluqlarını tam təqlid etmək, doğurmaq keyfiyyətinə malikdir. Bu isə dilin mahiyyətinin dərki prosesində müham həlledici amildir…” 1 “Kompüter dilçiliyi yenicə formalaşmaqda olan, 1 Mahmudov M. Kompüter dilçiliyi. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2013, səh.314. lakin böyük gələcəyi olan, bəşəriyyətə fayda verəcək bir elm sahəsidir. Cəmiyyətin gələcək inkişafını kompütersiz təsəvvür etmək mümkün olmadığı kimi, dilçilik elminin də gələcək inkişafı perspektivlərini və istiqamətlərini kompüter dilçiliyi olmadan təsəvvür etmək mümkün deyildir”. 1 1 Mahmudov M. Kompüter dilçiliyi. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2013, səh.317. |