a dı – adam qışlaqda yayı keçirdi; ər aş a dı – adam yedi” .
A fonemi müasir tatar dilində də həmin funksiyanı yerinə
yetirməkdədir.
Daha baĢqa bir misal. Müasir Azərbaycan dilində
iĢlənən
yas+tıq və
dus+taq sözlərini götürək. Bu Ģəkildə
onların düzgün etimologiyasını müəyyənləĢdirmək
çətindir. Amma dilimizin tarixində
t-s yerdəyiĢməsini
nəzərə aldıqda
yatsıq və
dutsaq (tut saxla) mənaları
dərhal aydınlaĢacaq.
Azərbaycan dilçiliyində morfonologiyadan bir
dilçilik sahəsi kimi geniĢ Ģəkildə (eninə və dərininə) bəhs
edən F.A.Cəlilov olmuĢdur.
1
F.A.Cəlilov morfonologiyanın dilçilik sahələri:
1. Fonetika, orfoepiya, orfoqrafiya, leksikologiya,
söz yaradıcılığı, etimologiya.
2. Nitq hissələri: isim, sifət, say, əvəzlik, feil və
zərfin morfologiyası.
3. Morfoloji kateqoriyaların morfonologiyası:
kəmiyyət, mənsubiyyat, hal, dərəcə, növ, inkarlıq,
zaman,
modallıq
və
Ģəxs
kateqoriyalarının
morfonologiyası haqqında geniĢ bəhs etmiĢdir.
Dilimin morfonologiyasını geniĢ Ģəkildə izah
etmək xüsusi araĢdırma mövzusu olduğundan qısaca
olaraq deyə bilərik:
1.
Dillərin
morfonologiyası
onların
1
Cəlilov F.A. Azərbaycan dilinin morfonologiyası. Bakı, 1988.
tipologiyasından (tipoloji quruluĢundan asılıdır).
2. Morfonologiyanın məqsədi öz sistemi daxilində
morfoloji quruluĢun sistem elementlərinin əlaqəsini
öyrənmək və bunu fonoloji quruluĢla əlaqələndirməkdir.
