Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| DĠSKURS TƏHLĠLĠ
Dilçiliyin yeni sahələrindən biri də mətnin müxtəlif aspektlərini bildirən yeni elmi müddəalar məcmusudur ki, buna da bir sıra Avropa dillərində diskurs deyirlər. Diskurs obyektiv gerçəklik və ruhi aləm haqqında kiçik və tam məlumat verən ünsiyyət parçasıdır. Bu termin XX əsrin son rübündə bir sıra elm sahələrində tətbiq olunur. Əsası XX əsrin əvvəlində Z.Harris tərəfindən qoyulmuĢ diskurs təhlili etnolinqvistikada, koqnitiv dilçilidə, sosial dilçilikdə, natiqlik sənətində və s. sahələrdə geniĢ tətbiq olunur. Diskursa müxtəlif mövqedən yanaĢdıqda aydın olur ki, yanaĢma nöqtəsindən asılı olaraq müxtəlif cür qiymət alır. Diskurs kiçik bir mətnə müxtəlif məna çalarlığı gətirmir. Əksinə diskurs təhlilindən sonra alınan nəticə diskursun xarakterini müəyyənləĢdirir. Diskurs haqqında olan mövcud ədəbiyyatla tanıĢ olduqda belə bir qərara gəlmək olar ki, o.ö fəaliyyətdə olan dildir. Bu fikirlə razılaĢmayanlar olsa da, diskursun fəaliyyətdə olan dil-nitq kimi izah edilməsi mümkündür. Məsələn, nitqin reallaĢması üçün beyində onun ilkin formalaĢması, psixolinqvistik mexanizmin ifadə ediləcək fikrin modelini hazırlaması prosesi ilkin mərhələ kimi qeyd edilir. Bu haqda prof. A.Y.Məmmədovun və dos. M.Y.Məmmədovun “ÇaĢıoğlu” nəĢriyyatı tərəfindən çap edilən “Diskurs təhlilinin koqnitiv perspektivləri” (Bakı, 2010) kitabında geniĢ məlumat verilir. Diskurs təhlilinə giriĢ əsərində F.Veysəlli yazır: “Semiotik yanaşma diskursun təkcə dil hadisəsi kimi deyil, həm də bir çox sahələri əhatə edən praqmatik bir məsələ kimi öyrənməyi imkan verir. Bu zaman dil bütün digər ünsiyyət vasitələri sistemilə birgə götürülür. Bütövlükdə diskurs digər kommunikativ vasitələrin çulğalaşdığı meydana çevrilir, onun funksiyası, növləri, hüdudları və əlamətləri müəyyən mənada sırf dil elementlərindən başqa fərqli cəhətlərin də aşkar edilib öyrənilməsilə səciyyələnir” . 1 Diskursun yaranması həm konkret (dar mənada) situasiya, həm də geniĢ sosial durumdan asılıdır. Konkret asılılıq insan Ģüurunda diskursiv materialın hazırlanması və modelləĢməsinin konkret sosial-siyasi durumdan və fərdin psixoloji vəziyyətindən asılıdır. Bu proses dayaz və keçici olur. Sosial-siyasi durumla bağlı olan diskursiv tamlar isə bir nəfərə-danıĢana aid olmayıb geniĢ kütləvi əhatə edir. Bu haqda “Ümumi dilçilik”də geniĢ bəhs edildiyindən burada geniĢ məlumat verməyi və misallarla problemi Ģərh etməyə lüzum görmürük. 1 Veysəlli F. Diskurs təhlilinə giriş. B., 2010, səh.10. |