Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ĠKĠDĠLLĠLĠK (BĠLĠNQVĠZM) VƏ YA ĠKĠNCĠ DĠL PROBLEMĠ
| XXIII. AMERĠKA HĠNDULARI DĠLĠ
Amerika hinduları qitənin hər tərəfmə yayılmıĢdır. Onların dilləri arasında kəskin dialekt fərqləri vardır. Ona görə də coğrafi cəhətdən üç qrupa bölünür: A. ġimali Amerika dilləri; B. Mərkəzi Amerika dilləri; V. Cənubi Amerika dilləri. ĠKĠDĠLLĠLĠK (BĠLĠNQVĠZM) VƏ YA ĠKĠNCĠ DĠL PROBLEMĠ Dilçiliyin əsas problemlərindən biri ikidillilik (bilinqvizm) məsələsidir. Müasir dövrdə (habelə tarixən) elə bir dövlət olmamıĢdır ki, orada təkcə bir millət olsun. HəmiĢə hakim millət və hakim dil problemi olmuĢdur. Bir dövlət daxilində xalqların iqtisadi, siyasi və ictimai əlaqələri zəruri olmuĢdur. Bu əlaqələr obyektiv və subyektiv faktorlara əsaslanmıĢdır. Obyektiv faktorlar istehsalın təĢkili, təsərrüfat həyatının birgəliyi, ictimai həyatda xalqların zəruri iĢtirakıdırsa, subyektiv faktorlar insanların belə bir həyata, iki dilliliyə münasibətidir. Müasir dövrdə xalqların Ģüurunu məĢğul edən problemlərdən biri, ən çətini bilinqvizmin subyektiv faktorudur. Tarixən bir dövlət, bir cəmiyyət daxilində hakim, millət və onun dili aparıcı mövqe tutmuĢ vo həmin millətin dili dövlət dili statusu aldığı üçün ictimai həyatın bütün .sahələrində iĢlənmiĢ, beləliklə baĢqa dilləri sıxıĢdırmıĢdır. Bilinqvizm o qodər do sadə problem deyildir. Məs. L.X.Du- rov belə hesab edir ki, bilinqvizm «iki dildə sorbost danıĢmaq, biri keçmiĢ nəsillordən irs dil – ana dili və ikinci – özgə xariçi dil»dir. U. Vaynroyk isə bilinqvizmi dillərin növbəli iĢlədilməsi kimi xarakterizə edir. Ümumiyyətlə, iki dili eyni səviyyədə bilmək çox çətindir. Bir çox alimlərin, o cümlədən V. A. Avrorinin, N.A.Baskakovun, F. Ə. Ġbrahimbəyovun, Ġ. K. Belodcdin, Y. D. DeĢeriyevin, S. K. Kenisbayevin vo baĢqalarının fikri məhz belədir. Dünyanın bir çox ölkələrində bilinqvizm məsələlərini həll etmək çox çətindir. Bir tərəfdən hakim millət öz dilini daha da inkiĢaf etdirmək, həyatın bütün sferalarında iĢlətməyə çalıĢır. BaĢqa – azlıqda qalan xalqlar da elə həmin səylə öz dillərini yaĢatmağa, ön plana çəkməyə çalıĢırlar. Bir neçə kapitalist ölkələrindəki vəziyyətə nəzər salaq. Onların içərisində elələri vardır ki, bilinqvizm problemindən azaddır. Məs., Almaniya əhalisinin 99, 9 faizini almanlar, Portuqaliya əhalisinin 99, 6 faizini portuqaliyalılar, Ġtaliya əhalisinin 98, 2 faizini italyanlar, PolĢa əhalisinin 98, 2 faizini polyaklar təĢkil edir. Əlbəttə, bu dövlətlərdə ikinci dil problemi ola bilməz. Belə dövlətlərdə milli məsələ kimi bir problem də qarĢıda durmur. Amma elə dövlətlər də vardır ki, orada müxtəlif millətlər yaĢayır. Məs.: Yuqoslaviyada 1959-cu il məlumatına görə 18 milyon 448 min nəfər əhali olmuĢdur. O cümlədən serblər 7700 min, xorvatlar 6300 min, slovenlər – 1600 min, bosniyalılar 1070 min, makedoniyalılar 1 milyon, albanlar 860 min, macarlar 540 min, türklər 220 min nəfər olmuĢdur. Afrikanın bütün dövlətləri çoxmillətlidir. Məs., Qana respublikasının bütün əhalisi 6600 min nəfər olduğu halda, burada 56 dil müəyyənləĢdirilmiĢdir. Milli ayrıseçkilik siyasəti xalqların bilinqvizm məsələsinə yanaĢmasında əsas psixoloji platformanı təĢkil edir. Amerika BirləĢmiĢ ġtatları ki bütun kapitalizm dünyasında «Azad ünyamn qalası» kimi tanınır, burada hakim dil ingilis dilidir. Burada qaralara nisbətən ağ irqə mənsub olanların sayı 8, 5 dəfə çoxdur. Dərisi rəngli olanlara zəncilər, hindular, yaponlar və cimilər daxildir. Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarında ingilis dilini zorla baĢqa xalqlara qəbul etdirdiklərini heç gizlətmirlər də, ona göro də 25 milyondan artıq adam məcburi surotdə ingilis dilini öyrənməli və danıĢmalıdır. ĠnkiĢaf etməkdə olan, bloklara qoĢulmayan Hindistanda dil məsələsi daha ciddi Ģəkildədir. 1950-ci ildə Nehru inqilabı qalib gəldikdən sonra Hindistan müstəqil respublika oldu və elan edildi ki, on beĢ ildən sonra, Yəni 1965-ci ildə Hindistan Respublikasının dövlət dili hind dili olcaq. Amma bu günə qədər orada yenə ingilis dili dövlət səviyyəsində iĢlənir. Bunun səbəbi o deyil ki, hind dili dövlət səviyyəsində iĢlədilməyə layiq deyil və ya dövlət rəhbərləri bunu istəmirlər. Bunun əsas səbəblərindən baĢlıcası budur ki, Hindistanda 179 dil və 544 dialekt vardır ki, bu dialektlərin daĢıyıcıları öz dialektlərinə müstəqil dil statusu tələb edirlər. Hindistanda 720 dil və dialektdə nəĢriyyat iĢi aparılır və ədəbiyyat inkiĢaf edir. Hindistanda əhalinin əsas hissəsini təĢkil edən hindlilərin özü belə respublika əhalisinin dörddə birindən do azdır. Burada bharlar, teluqlar, moratlıilər, benqallar, bhililər, sindhilər, Ģipalar və s. yaĢayır. Əlbəttə, belə bir ölkədə dil məsələsini həll etmək çox çətindir. Burada hər Ģtatın öz dilində məktəb, nəĢriyyat, |