Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ulduz-yıldız).
S. Y. Malov türk dillorini qodim, yeni və ən yeni adlandıraraq üç qrupa bölür: 1. Qodim – tuavin, uyğur, xakas, Ģor; 2. Yeni – Azorbaycan, türk, qaqauz, komandin, qıpçaq, özbək və s. 3. Ən yeni – baĢqırd, qazax, qaraqalpaq və s. 1 S. Malovun bu təsnifı türk dillərinin müstəqil dil kimi yaranması, ilk əmələ gəldiyi kökdən ayrılması məsələlərini osas götürür. Bu təsnifdə dillərin yaxınlıq münasibətləri və bir sıra tarixi faktorları müəyyənləĢdirmək çətindir. M. Ryasyanen do K. Foy kimi fonetik göstəriciləri əsas götürsə do, ondan müəyyən qədər irəli gedə bilmiĢdir. O, yazır: «Türk dillərinin tosnifındə mən bu məsələ ilə məĢğul olmuĢ KörĢün, Radlovun, Ramstedin, Boqoroditskinin, Krımskinin və Liqettinin təsnifındən ancaq Ramstedin tosnifıni əsas götürərək onıı Radlovun məlumatları ilə (Ramsted türk dillorini 8 qrupa belmüĢdür – A.B.) tamamlayıram: 1. ÇuvaĢ. 2. ġimali-Ģorq. 3. ġimali-Ģerq (Monqolustan). 4. ġimali-qərb (Qırğız-qazax). 5. Cənubi-Ģərq (Çin və ġərqi Türküstan türkləri). 1 М а л о в С. Е. Древние и новые тюркские языки. Известия АП. СССР. ОЛЯ. 1932. том XI. пып. 2: март-апрель, стр. 142 – 143. ' Рясянен М. Материалы но исторической фонетике тюркских языков. М„ 1955. стр.? 1 ». 6. Conubi-qərb (Azərbaycan, türkmən, türk). 7. Türkmən-qıpçaq. 2 Prof. B. Çobanzadə Radlovun türk dillərinin təbiətinə, tarixinə daha yaxın bələd olduğunu nəzərə alıb, türk dillərinin tosnifındə onun təsnifıni əsas götürərək ona bəzi dəyiĢikliklər etmiĢdir. O, «Türk-tatar dialektolojisi» adlı əsərində türk dillərini dörd qrupa bölürdü: 1. ġərq qrupu: altay dili, baraba dili, Ģimal Altay, Abakan lohçəsi, göyrik, çulum ləhcəsi, suyut ləhcəsi, karakas ləhcəsi, uyğur ləhcəsi. 2. Qərb qrupu dilləri: a) Qırğız dili, Qaraqırğız dili, Qazax dili, Qaraqalpaq dili. b) ĠrtıĢ ləhcəsi (quraĢ, kürdağ, tubul vo Tümen Ģivələri). v) BaĢqırd dili (step Ģivəsi və dağ Ģivəsi). q) Volqa, yaxud ġərqi Rusiya ləhcəsi (koma Ģivəsi, Qazax Ģivəsi və s.) 3. Orta Asiya lohçəsi və Ģivələri: cığatay, yarkənd, Ağsu, özbək dili (ZərəfĢan vadisi ləhcəsi, Buxara və Xivə Ģivəsi). 4. Cənub-qərb qrupu: 1. Türkmən dili, 2. Azərbaycan dili, 3. Anadolu türklərinin dili, 4. Krım tatarlarının dili, osmanlı ləhcəsi. 1 Bu təsnif elmi cəhətdən inandırıcıdır. B. Çobanzadə dəfələrlə bu təsnifə tərəfdar olduğunu təsdiq 1 Ссрсбреинников Б.А. к проблеме классификации тюркских языков. В Я. 1961. № 4. стр. 60. etmiĢdir. Çünki burada təkcə dil elementləri deyil, coğrafı-ərazi faktoru da nəzərə alınır. A. Samoyloviç də coğrafi prinsipə görə türk dillərini bölürdü. 1 2 Türk dillərinin təsnifındə coğrafi prinsipləri və dil xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq təsnifat aparan alimlər içərisində prof. N.A.Baskakovu xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Doğrudur, bu məsələ ilə Ġ. Bensinq, Menges, B. Serebrennikov kimi alimlər də məĢğul olmuĢlar. Amma N. A. Baskakov bir türkoloq kimi bu problemə çoxlu vaxt vo əmək sərf etmiĢdir. N. Baskakov bütün təsnifləri nəzəro alaraq hamının qəbul etdiyi bir bölgü təklif etmiĢdir. Prof. N. A. Baskakov 1952-ci ildəki təsnifındə bütün türk dillərini 2 qrupa bölmüĢdü: 1. Qərbi hun qrupu; 2. ġərqi hun qrupu. 3 Yeno homin ildo baĢqa bir məqaləsində N. A. Baskakov bu tosnifi təsdiq edirdi. Bundan doqquz il sonra prof. В. Л. Sercbrennikov N. A Baskakovun tosnifıni tənqid edərək yeni bir bölgü ilə çıxıĢ etdi. 0, türk dillərini 4 qrupa bölürdü'. Prof. N. A. Baskakov bu tənqidi və yeni təsnifı də yeni bır elmi məqalə ilə qarĢıladı. O, əvvəlkitok O. Bensinin (5 qrup), К. I Menkesin (6 qrup), В. A. Serebrennikovun (4 qrup) tosnifıni Ģərh edərək turk 1 В. V. Çobanzadə. «Türk-tatar lisaniyyətinə mədxol», B..1924. səh. 33 – 34. 2 Самойлопич Л. К вопросу о класификации тюркских языков. Бюллетень по созыву I тюрк, сьзла 1926, Хг 2. стр. 3. 1 Баскаков Н. Л. К вопросу о калссифнкапии тюркских языков. Известия АН СССР. 1952. том XI. вин. 2. стр. 121. dillərini ərazicə Ģərqi və qərbi hun qruplarına, dil faktları göstəriçiləri əsasında isə 6 qrupa böldü: I. Bulqar qrupu: Buraya qədim bulqar, xəzər və yeni çuvaĢ dilləri daxildir. II. Oğuz (cənub-qərb) qrupu: 1. Türkmən dili (2300 min). 2. Tatar dili (6500 min). 3. Azərbaycan dili (50 mln.) 4. Türk dili (49000 min). III. Qıpçaq (Ģimal-qərb) qrupu: 1. Tatar dili (Qazan Ģivəsi). 2. BaĢqırd dili (1450 min). 3. Qazax dili (6556 min). 4. Karaim dili (3, 3 min). 5. Kumuk dili (255 min). 6. Noqay dili, karaçay dili, karakalpak dili. IV. Karluk (cənub-Ģərq) qrupu: 1. Özbək dili (14000 min). 2. Müasir uyğur dili (235 min). V. Uyğur (Ģimal-Ģərq) qrupu: 1. Yaqut dili (345 min). 2. ġor dili (16 min). 3. Xakas dili (73 min). 1 VI. Qırğız-qıpçaq qrupu: 1. Qırğız dili (2150 min). 2. Altay dili' (62 min). Bu təsnifı Azərbaycan dilçiləri do qəbul edir 1 1 2 . 1 Баскаков H. А. К критике новых классификаций тюркских языков. В. Н. 1963. №2. стр. 72. Türk dilləri ailəsinin oğuz qrupunun oğuz-səlcuq (cənub-qərb) qrupuna daxil olan Azərbaycan dili haqqında geniĢ danıĢmaq lazımdır. Azərbaycan dili. Azərbaycan dili dünyanın ən zəngin, qədim dillərindən biridir. Azərbaycan dili Azərbaycan millətinin ana dili, Azərbaycan Respublikasının dövlət dilidir. 1989-cu ilin siyahıyaalınmasının nəticələrinə görə Quzey Azərbaycanda 6.811 min nəfər azərbaycanlı olmuĢdur. Seyidağa Onullahinin verdiyi məlumata görə dünyada Azərbaycanlıların sayı 30 milyondan artıqdır'. Azərbaycanlıların sayından danıĢarkən iki cəhəti mütləq aydınlaĢdırmaq lazımdır. Birinci, istər Ġran, istərsə də rus mənbələri qəsdən bu xalqın sayını həmiĢə az göstərməyə çalıĢır. Məs. V. N. Qolovin azəraycanlılarm sayının həm o taylı, həm bu taylı cəmi 7 milyona qədər olduğunu göstərir 3 . «MəĢhur» ĢərqĢünas Ġqor Belyayev isə savadsızlığın ucundanmı, ya təəssübkeĢliyin təsirindənmi cənubdakı Azərbaycanlıları baĢqa soy kökünə aid edir. Eyni sözləri fars mənbələri və müəllifləri haqqında da demək olar ki, onlar da azərbaycanlıların Ġranda xüsusi çəkisinin – sayca çoxluğunun təhlükəli olduğunu bilib, həmiĢə bu xalqı sayca az göstərməyə çalıĢır. Ġkinci cəhət də bundan ibarətdir ki, azərbaycanlılar bir neçə tarixi səbəbdən dünyanın hər yerinə səpələnməli Yüklə 3,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|