Dərslik azərbaycan Dövlət Neft vəSənaye Universiteti tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Pr.№ Bakı 2017
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
| “Pauer V”- Şlumberje sistemi
“Pauerdrayv” idarə olunan rotor sisteminin texnologiyası bazasında şaquli quyuları qazımaq üçün Şlumberje mütəxəssisləri tərəfindən “Pauer V” yeni sistemnmi yaradılmışdır. Onun istifadə təcrübəsi göstərir ki, bu sadə və etibarlı sistem diametru 146 mm-dən 559 mm-dək olan quyuları qazımaq üçün uzunluğu 4 m-ə qədər olan huissədə komplektləşdirilə bilər. Standart model 125 0 S-yə qədər, xüsusi model isə 150 0 S-yə qədər işləyə bilər. 247 “Pauer V” quyunun şaquli trayektoriyasını saxlamaq üçün yerin səthində endirilməmişdən əvvəl proqramlaşdırılır. Quyuya endirildikdən sonra operatorun iştirakı olmadan sərbəst şəkildə quyunun trayektoriyasının şaquliliyini saxlamaq şərtilə qazılmasını idarə edir. Sistem verilmiş trayektoriyadan hər hansı bir inhirafı , həmçinin də azimut və inhiraf dərəcəsini qeyd edən datçik sistemilə təchiz edilmişdir. Şaquldan uzaqlaşma yaranan zaman sistem quyunu geri qaytarmaq üçün avtomatik sürətdə istiqaməti təyin edir. Əvvəlki trayektoriyaya quyunu qaytarmaq quyu divarından itələyən inhirafetdiricilər vasitəsilə yerinə yetirilir. “Pauer V” sisteminin işi telemetrik sistemin olmasından asılı deyil, QKAH-də quraşdırırlmış zenit və azimut bucaqlarını ölçən blok istifadə olunur. Fırlanma sürətilə optimal hidravliki gücü və quyunun təmizlənməsi parametrlərini tənizmləmək olar. “Pauer V” sistemi həmçinin quyu qazılmasını yüksək dəqiqliklə, lülənin yüksək keyfiyyətini, yüksək qazıma sürətini və quyu lüləsinin effektli təmizlənməsini təmin edir. Şaquli quyuların qazılması üçün tətbiq edilən idarə olunan rotor sistemi neft çıxaran çirkətlərə quyuların tikintisində, birinci növbədə inhirafı ləğv etmək üçün düzəliş endirmələrinin aradan qaldırılması hesabına maliyə vəsaitini azaltmaqda yeni imkanlar yaradır. Bütün başqa idarə olunan rotor sistemlərində olduğu kimi Şlumberje şirkətinin hazırladığı “Pauer V” sistemində də fasiləsiz fırlanma tutulma riskini azaldır və quyu lüləsinin keyfiyyətini artırır. 248 9. İdarə olunan rotor sistemi. Böyük həcmdə maili və üfüqi quyular quyudibi mühərriklərin istifadəsilə qazılır. Belə ki, quyudibi mühərriklərlə üfüqi quyuların qazılması zamanı ciddi çətinliklər yaranır. Bunlardan başlıcası doğranmış süxur hissəciklərinin üfüqi və böyük maillikli quyularda yer səthinə qaldırmaq, böyük sürtünmə qüvvəsi nəticəsində baltaya oxboyu yükün verilməsinin çətinliyi. Bu çətinliklər üfüqi intervalın uzunluğunun artması ilə böyüyür. Bir çox səbəblərdən dəniz şelflərində quyuların tikintisi zamanı (dəniz özüllərinin yüksək qiyməti, mürəkkəb buz şəraiti) çox böyük uzaqlaşma ilə quyuların qazıması problemi yarandı, belə ki, quyu lüləsinin uzunluğu L quyunun şaqul üzrə dərinliyinə H nisbətən çox böyük olur. L/H ≫ 1 Belə quyuların quyudibi mühərriklərlə qazılması bir çox hallarda qazıma kəməri fırladılmamaqla ümumiyyətlə mümkün deyil. Bunların hamısı idarə olunan rotor sisteminin yaranması məcburiyyətini yaratdı. İRS-də birinci patent 1902-ci ildə alınmışdır. Bunun əsasını QKAH-nin fırlanması zamanı quyu oxundan fasiləsiz inhiraf imkanı təşkil edirdi. Hal-hazırda buna oxşar sistemləri əsasən xarici istehsalçılar, Beyker-Xyuz, Halliburton, Nobl Drilling, Şlumberje, Rotari Stirabl Tulz şirkətləri hazırlayırlar. Bunlar əsasən konstruksiyalarına görə fərqlənirlər, iş prinsipləri isə qazıma kəməri ilə birlikdə daxili və ya xarici inhirafetdirici elementi olan telemetrik sistem borusunun fırlanmasıdır. Sonuncu, elektronikanın köməyilə idarə olunur, qazıma kəmərinin fırlanması ilə sinxronlaşdırılır və fasiləsiz 249 olaraq quyudivarı baltaya yaxın olan val ilə kontaktda olur, bu da quyu lüləsinin trayektoriyasının müntəzəm idarə olunmasına imkan verir. İdarə olunan rotor sistemi çox böyük inhiraflı və üfüqi quyuların qazılmasına imkan verir. Bu zaman qazıma kəmərinin fasiləsiz fırlanması alətin tutulma ehtimalını azaltmaqla yüksək qazıma sürəti, qazılmış süxur hissəciklərindən quyu lüləsinin təmizlənmə vaxtını ixtisara salır, qazıma məhlulunun məhsuldar laya çox zərərli təsirini azaldır və quyunun istismara verilməsini sürətləndirir. 1960-cı ilin əvvələrində maili-istiqamətləndirilmiş quyuların qazılmasında əsl mənada böyük irəliləyiş yarandı. Baltanı hərəkətə gətirmək üçüm 0,5 0 əyriliyə malik olan quyudibi alətə quyudibi mühərrik əlavə olundu. Qazıma məhlulunun hidravliki enerjisi mühərrikdə mexaniki enerjiyə çevrilir və nəticədə balta fərlanma hərəkəti alır. Quyudibi mühərrikin əyrikeçirici ilə birləşdirilməsi maili quyunun qazılması zamanı əvvəlki quyudibi alətə nisbətən quyu lüləsinə dəqiq nəzarət edilməsinə və mümkün qədər əyrilik bucağının artırılmasına imkan verdi. Müasir idarə olunan mühərrikli quyudibi yığımlarda hələlik hidravliki quyudibi mhərriklərdən və yer səthindən idarə olunan əyrikeçiricidən istifadə olunur (şəkil 9.1). Standart idarə olunan mühərrik özündə qazıma məhlulunun köməyilə hərəkətə gələn güc bloku, fırlanan ötürücü val və baltadan ibarətdir. Bu yığımda əyrikeçiricinin əyrilik bucağı 0 – 4 0 intervalında yer səthindən idarə olunur. İdarə olunan mühərriklə quyuların qazılması iki rejimdən biri ilə aparılır: fırlanma və istiqamətli (sürünən). Fırlanma rejimində rotor və ya yuxarı intiqal sistemi baltaya güc göstərmək üçün bütövlükdə qazıma kəmərini fırladır. Sürünən rejimli qazımada qazıma kəməri fırlanmır, qazıma məhlulu seli baltanı fırlatmaq üçün quyudibi mühərrikə yönəldilr. 250 Lazım olan mühərrikin seçilməsi onun fırlanma hərəkətində bucağın artırılması, sabit saxlanılması və ya azaldılmasını təmin edə bilməsindən asılıdır. Qazıma prosesində quyu əyriliyinin korreksiya və ya dəyişməsini təmin etmək üçün fırlanma hərəkərindən sürüşmə rejimli hərəkətə keçmək lazımdır. Yuxarıda göstərilən qazıma rejimlərinin hər birinin özünün çatışmayan cəhətləri vardır. Şəkil 9.1.İdarə olunan hidravliki quyudibi mühərrikli yığım.PowerPak 251 Fırlanma üsulu ilə qazıma zamanı qazıma kəmərinin əyri zonadan keçməsilə əlaqədar baltanı qazıma alətinin oxuna nisbətən inhiraflı fırlanmağa məcbur edir, bu isə quyu lüləsinin diametrinin bir qədər böyüməsinə səbəb olur və spiral şəkilli kanallar yaranır. Quyu lüləsi kələ-kötürlü alınır ki, buda qazıma kəmərinə burulma və oxboyu yükü artırır, həmçinin də quyuların tamamlanması üçün avadanlıqların endirilməsi əsasən də böyük üfüqi intervalda problemlər yaradır. Quyu lüləsində yaranan spiral şəkilli kanallar karotaj göstəricilərinə də təsir edir. Sürünən rejimli qazımada fırlanma çatışmamazlığı başqa mürəkkəbləşmələr yaradır. Əgər qazıma kəməri maili və üfüqi intervallarda quyu lüləsinin aşağı hissəsinə yatırsa, bu zaman qazıma məhlulunun boru ətrafında qeyri-bərabər axımı yaranır, bu isə dağıdılmış süxur hissəciklərinin qaldırılması imkanını azaldır. Bu yaranmış vəziyyət süxur hissəciklərinin quyu lüləsinin aşağı divarına yığır və müəyyən təbəqə yaradır, bu isə qazıma kəmərinin tutulma riskini artırır. Sürünmə baltaya verilən fırlanma gücünü azaldır, bu isə birlikdə (sürünmə-sürtünmə) qazımanın mexaniki sürətini azaldır, təzyiqlər fərqinin təsirindən tutulma ehtimalını artırır. Çox böyük inhiraflı quyularda sürünmədən yaranan sürtünmə o qədər arta bilər ki, baltaya verilən oxboyu yükün bunu dəf etməyə gücü çatmaz. Bundan başqa sürünən rejimdən rotor qazıma üsuluna keçmək və əksinə, quyu lüləsində dalqavari qeyri-bərabərlik və ya sərt əyintilər yaradır ki, bu da qazıma zamanı kəmərin sürtünməsini artırır və qoruyucu kəmərlərin endirilməsini çətinləşdirir. Bu yuxarıda göstərilən bəzi problemlər 1990-cı ilin sonlarında idarə olunan rotor sistemin (İRS) yaranması ilə aradan qaldırıldı. 252 Istismar olunan layların gücdən düşməsi, onların açılması üçün maili-istiqamətləndirilmiş quyuların qazılması tələbatını artırır. Quyu lüləsinin trayektoriyasının əyri olması, süxurun sıxlığının böyük olması və qazıma parametrlərinin mürəkkəb olması maili-istiqamətləndirilmiş quyuların tikintisini çətinləşdirir. İdarə olunan rotor sistemin tətbiqi qazımanın sürətini və keyfiyyətini artırır, əyrilik intensivliyini azaldır. Bundan başqa, İRS quyudibi mühərriklə müqayisədə maili quyuların qazılmasında burulma və oxboyu yükü azaldır. İdarə olunan rotor sistemin seçilməsi bərabər diametrdə quyu lüləsinni daha uzun intervalının qazılmasını təmin edir, bu da qoruyucu kəmərin endirilməsini asanlaşdırır. Maili istiqamətləndirilmiş quyuların yüksək məhsuldarlıqlı vintli hidravliki quyudibi mühərriklə (VHQM) qazılması əvvəlcə iqtisadi cəhətdən effektli ola bilər. Belə ki, quyuların tamamlanmasını mürəkkəbləşdirən müxtəlif problemlər, müəyyən vaxt və böyük xərc itkisinə gətirib çixara bilər. Əsasən maili istiqamətləndirilmiş quyuların VHQM istifadəsilə qazılması zamnaı quyu lüləsinin diametrinin eyni olmaması və mikroəyilmələrin olması qoruyucu kəmərlərin endirilməsini çətinləşdirə bilər. Qazılan quyunun üfüqi intervalının uzun olması quyudibi mühərrikdən istifadə etdikdə qazıma kəmərinin fırladılmaması, onun tutulması riskini həmişə artırır. Baltanın istiqamətləndirilməsi texnologiyasından istifadə etdikdə İRS, quyudibi mühərriklərlə baltanı istiqamətləndirdikdə yarana bilən problemlərdən qaçmağa kömək edir. İdarə olunan rotor sistemi quyunun istiqamətlən- dirilməsinə nəzarət üçün slaydlaşdırma rejimindən istifadə edilmir. O, baltanı lazım olan trayektoriyaya istiqamətlən- dirmək üçün həmişə fırlanır. Qazıma kəmərinin bütövlükdə fırlanması tutulmanı və borunun spiral şəkilli burulmasının 253 qarşısını alır, optimal qazıma sürətini təmin etmək üçün lazım olan oxboyu yükü baltaya ötürür. İRS və VHQM köməyilə quyuların qazılmasını müqayisə etdikdə ikincinin xeyrinə olmayan bir çox mühüm momentləri aşkar etmək olar. VHQM köməyilə böyük uzunluğa malik üfüqi intervalı qazımaq çox çətindir, çünki üfüqi intervalın uzunluğu artdıqca mühərrikin inhirafetdiricisinin vəziyyətinə nəzarət etmək çətinləşir. Həmin mühərrkin tətbiqi zamanı qazıma kəməri fırlanmır, qazıma məhlulunun hərəkəti zamanı süxur hissəcikləri quyunun aşağı divarına yığılır və nəticədə alətin tutulması baş verir. Bundan başqa baltanın quyudibi mühərriklə fırladılması və irəliləməsi zamanı qazıma kəməri fırlanmadığından sürtünmə qüvvəsinin qiyməti artır, İRS ilə qazımada qazıma kəməri bütövlükdə həmişə fırlandığından bu problemlər aradan qaldırılır. İdarə olunan rotor sistemi karotaj üçün alətlə (LWD) sistemi ilə birlikdə istifadə olunduqda qazıma prosesində İRS-in tətbiqi nəticəsində quyu lüləsinni diametrinin bərabər və dəqiq olması normal azimut ölçülərinin və yüksək dəqiqliklə karotaj məlumatlarını almağa imkan verir. Beləliklə, İRS qazıma sürətini artırmağa imkan verir, quyu lüləsinin təmizlənməsini yaxşılaşdırır, hamar quyu lüləsinin yaranmasını təmin edir və yüksək keyfiyyətli karotaj məlumatlarını almağa şərait yaradır. Ona görə də İRS mürəkkəb şəraitli sahələrdə kiçik radiuslu quyuların qazılmasında yüksək nəticələr almağa imkan verir. İdarə olunan rotor sistemi yaranan dövrdən indiyə qədər bir çox dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Əvvəlki versiyalarda baltanın istiqamətini dəyişmək üçün qazıma məhlulunun təsiri ilə hərəkətə gətirməklə irəli çəkilən başmaq və ya stabilləşdirici istifadə olunurdu. 254 Layihə bürosu bu günə qədər həmin sistemin təkmilləşdirilməsi üçün böyük işlər görür. Beləliklə, idarə olunan sistemin iki halı yarandı: baltanı inhiraf etdirməklə (“push the bit”) və baltanı istiqamətləndirməklə (“point the bit”). Qazıma kəmərini lazım olan istiqamətə yönəltmək üçün baltanı inhiraf etdirmək əslində sistemdə baltanı quyu divarına sıxmaqla yerinə yetilir. Bu növ İRS-də 3 ədəd qazıma məhlul ilə hərəkətə gətirilən irəli çəkilən başmaqlı, və balta yaxınlığında inhirafetdirici yan gücü yaratmaq üçün yaxınlığında inhirafetdirici blok istifadə olunur (şəkil 9.2). Süxura yan təzyiq yaratmaq üçün fırlanan gövdədən siyirtməli başmaq dinamiki çıxır və bu öz növbəsində qazıma istiqamətinin dəyişməsinə səbəb olur. Şəkil 9.2.İnhiraflı balta ilə İRS. Bucağın qiymətini artırmaq üçün hər bir başmaq quyu lüləsinin aşağı divarına sıxılır və baltanı yuxarı divara sıxır. Bucağın qiymətini azaltmaq üçün, əksinə - quyunun yuxarı hissəsinə sıxılır və baltanı quyu lüləsinin aşağı divarına 255 sıxır. Qazmaçı tərəfindən göndərilən komanda telemetrik və hidroimpuls əlaqə kanalı vasitəsilə başmağın işləmə vaxtını və gücünü təyin edir. İnhirafetdirici blokun üstündə yerləşən idarə bloku, fırlatma qapağını (klapanını) işə salır, qazıma kəmərinin dönməsi ilə əlaqədar irəli çəkilən başmağa qazıma məhlulunun verilməsini açır və ya bağlayır. Bu başmaqların hər biri istiqamətləndirmə nöqtəsindən keçdikdə sistem sinxron uzunluğunu və təmas istiqamətində təzyiqi dəyişir. Hər dəfə (konkret) müəyyən nöqtəni keçdikdə hidravliki təzyiq göstərərk başmaq qazıma kəmərini əks istiqamətə əyir, bununla da baltanı lazım olan istiqamətə yönəldir. Baltanı istiqamətləndirmə sistemində quyu oxunun cari istiqamətindən alətin oxunu müəyən bucaq qədər əymək və qazımanın istiqamətini dəyişmək üçün daxili əyilmədən istifadə olunur. Belə sistemdə əyilmə nöqtəsi balta üstündə yerləşən AQB üzərində yerləşir. (şəkil 9.3). Şəkil 9.3. İstiqamətli balta ilə İRS 256 Baltanı istiqamətləndirmə sistemində quyunun trayektoriyasını dəyişmək üçün qazıma aləti başlığının bucağını dəyişmək yolu ilə yerinə yetirirlər. Quyu trayektoriyası əyilmə istiqamətində dəyişir. Əyilmə istiqaməti qazıma kəmərinin fırlanma sürətinə uyğun əks istiqamətdə fırlanan xidmət mühərrikinin köməyilə nəzarət edilir. İRS quyu oxuna nisbətən baltanın yerdəyişməsinin idarə olunma üsuluna görə iki əsas tipə bölünür: 1) Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|