Dərslik Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 12. 06. 2009-cu IL tarixli, 17 saylı kollegiya iclasının və
Yüklə 16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Epidemiologiyanm müasir tibb elmləri arasında yeri
- «Epidenıiologiya» anlayışının məzmunu
larin kontagioz tobiotini müəyyən etmiş, onun əsərləri isə taunla mübarizəyə həsr olunmuşdur. _ ______________________________ ___________ • • XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəlində L.Paster, R.Kox, I.I.Mcç- nikov, D.İ.İvanovski və s. kimi görkəmli alimlərin tədqiqatları sayəsində epidemiyaların infeksion təbiəti sübuta yetirildi, bir çox yoluxucu xəstəliklərin törədiciləri aşkar edildi. Bütün bunlar epidemio- logiyanın elmi fənn kimi formalaşmasına imkan yaratdı. Yoluxucu xəstəliklərin epidemiologiyasımn sonrakı inkişafı D.K.Zabolotnının (1866-1929) fəaliyyəti ilə bağlıdır. Onun tələbəsi görkəmli rus epidemioloqu L.Y.Qromaşevski (1887-1979) infeksi- yanın yoluxma mexanizmi haqqında təlimi işləyib hazırlamışdır. Epidemiologiyanın inkişafına digər alimlər də böyük töhfə vermişlər. Məsələn, E.N.Pavlovski (1884-1965) - transmissiv infek- siyaların təbii-ocaqlılığı nəzəriyyəsini, V.D.Belyakov (1921-1996) - parazitar sistemlərin özünütənzimləmə nəzəriyyəsini işləyib hazırlamışlar. Qeyri-infeksion xəstəliklərin epidemiologiyası ilkin olaraq sərbəst elm kimi bir çox alimlər tərəfindən (I.I.Yolkin, I.I.Roqozin, V.D.Belyakov və s.) mənfi qarşılanmışdır. Onlar belə hesab edirdilər ki, qeyri-infeksion xəstəliklərin etioloji amili törədicisi yoxdur. Digər müəlliflər (V.A.Başenin, V.M.Jdanov) isə başqa mövqedə idilər. Həyat sübut etdi ki, qeyri-infeksion xəstəliklərin epidemio- logiyası nəinki sərbəst yaşamağa, həmçinin əhalinin sağlamlığının bir çox problemlərini müvəffəqiyyətlə həll etməyə qadirdir. Yoluxucu xəstəliklərin epidemiologiyası ümumi və xüsusi • • hissədən ibarətdir. Ümumi epidemiologiya yoluxucu xəstəliklərin profilaktikasının ümumilikdə nəzəri, metodik, təşkilati və praktik əsasları, xüsusi epidemiologiya isə ayrı-ayrı nozoloji formalar haqqında biliklərin məcmuyudur. Ümumi epidemiologiya yoluxucu (parazitar) xəstəliklərdə epidemik prosesin yaranmasının, inkişafının və sönməsinin ümumi qanunauyğunluqları sistemini və bu xəstəliklərin profilaktikasının əsas prinsiplərini və onlarla mübarizə tədbirlərini nəzərdə tutur. Ümumi epidemiologiyanın bölmələrinə aşağıdakılar aiddir: epidemiologiyanın predmeti və metodları, epidemik proses haqqında təlim, epidemioloji nəzarət, epidemioloji təhlil, epidemioloji diaqnostika, yoluxucu (parazitar) xəstəliklərlə mübarizə və onlann profilaktikasının elmi və təşkilati prinsipləri. Xüsusi epidemiologiya - yoluxucu (parazitar) xəstəliklərin ayn-ayn nozoloji formalarında epidemik prosesin yaranmasının, inkişafının və 12 downloaded from KitabYurdu.org sönməsinin xüsusiyyətləri, onların hər birinə dair aparılan profilaktika və mübarizə vasitələrinin və metodlarının konkret formaları haqqında biliklər sistemidir. Lakin həm ümumi (epidemik prosesin ümumi və xüsusi qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi), həm də xüsusi epidemiologiya (konkret yoluxucu xəstəliklərin yayılmasının qanşısının alınması və onlarla mübarizə) nəzəri və praktik məsələləri həll edir. Epidemiologiya bioloji, tibbi və digər elmlərlə sıx əlaqədədir. O, xüsusilə mikrobiologiya, virusologiya, parazitologiya, helminto- logiya, immunologiya, yoluxucu xəstəliklərin klinikası, gigiyena, tibbi zoologiya, baytarlıq, mikroorqanizmlərin və insanın genetikası, tibbi coğrafiya, biotibbi statistika ilə sıx bağlıdır. Müasir epidemioloji xidmətin fəaliyyətində ərazinin bitki örtüyünün kompüter analizi ilə birgə kosmik müşahidə vasitələri, su mənbələrinin spektral analizi və s. geniş işlədilir. Yoluxucu xəstəliklərin epidemiologiyasının öz əsas metodu vardır. Epidemioloji metod ~ infeksiyanın məkan və zaman daxilində yayılmasının xüsusiyyətlərinin təhlilinə əsaslanmış, xəstələnmənin əmələ gəlməsi səbəblərinin, şərtlərinin və formalaşması mexanizmlərinin aşkarlanması və xəstəliklərin profilaktikasına dair tədbirlərin əsaslandırılması üçün nəzərdə tutulan metodik üsulların cəmidir. Epidemioloji metodun təcrübədə tətbiq edilməsi epidemioloji diaqnostika adlanır. Epidemiologiyanm müasir tibb elmləri arasında yeri Epidemiologiya anlayışı birmənalı deyildir. Çoxəsrlik inkişaf dövrü ərzində bakterioloji kəşflərdən sonra o, epidemik prosesin profilaktikasının qanunauyğunluqlarını öyrənən elm kimi formalaşmışdır. Son illər bütün xəstəliklərin (infeksion və qeyri-infeksion) populyasiya səviyyəsində öyrənilməsinin metodik əsaslan və ümumi prinsipləri formalaşmışdır ki, bunları adlandırmaq üçün «epidemio- logiya» terminindən istifadə edilir. Hazırda elm tarixində belə bir situasiya alınmışdır ki, elmin ənənəvi başlanğıcı onun qəbul edilməsinin daha ümumi hissəsi olmuşdur. Bunun üçün do hazırda ayırd edilir: 1) Epidemiologiya ümumi tibb elmi kimi: 2) Epidemiologiya epidemik proses haqqında elm kimi. 13 downloaded from KitabYurdu.org Epidemiologiva ümumi tibb elmi kimi əhalinin xəstələnməsinin aydınlaşdırılmasının səbəblərini, şərtlərini və mexanizmini, onun ərazi üzrə, müxtəlif əhali qrupları arasında və məkan daxilində yayılmasını analiz yolu ilə öyrənir. Bu sahədə əldə etdiyi nəticələri xəstəliklərin profilaktikası üsullarının hazırlanmasında istifadə edir. Yoluxucu xəstəliklərin epidemiologiyası - epidemik prosesin qanunauyğunluqları vo onun öyrənilmə metodları haqqında, həmçinin əhali qruplarında yoluxucu xəstəliklərlə xəstələnmənin qarşısını almaq, əhalinin xəstələnmə göstəricilərinin aşağı salınması və ayrı- ayrı infcksiyaların ləğv edilməsi məqsədi ilə aparılan əksepidemik tədbirlər və onların yerinə yetirilməsi haqqında biliklər sistemidir. «Epidenıiologiya» anlayışının məzmunu «Epidcmiologiya» sözü yunanca «epi» (üzərində), «demos» (əhali) və «loqos» (elm) söz birləşmələrindən əmələ gəlmişdir. «Epidemiologiya» terminin bir çox tərifləri verilmişdir. Ən yaxşısı Last J.M. (1988) tərəfindən verilmişdir: «Epidemiologiya cəmiyyətdə xəstəliklərin baş verməsinin səbəblərinin vo yayılmasının xüsusiyyətlərini öyrənən elm olub alınmış bilikləri səhiyyənin problemlərinin həll edilməsi üçün tətbiq edir». Epidemiologiya epidemik prosesin inkişaf qanunauyğunluqlarını öyrənən elmdir; bu elm insanlar arasında yoluxucu xəstəliklərin yayılma prosesini (infeksiya mənbəyi, yoluxma mexanizmi və həssas orqanizm), sosial şəraitdən asılı olaraq yeni yoluxmanın əmələ gəlməsini öyrənir. Epidcmiologiyanın müasir tərifi ilk dəfə 1927-ci ildə D.K.Za- bolotnı tərəfindən vermişdir. D.K.Zabolotnıya görə «Epidcmiologiya epidemiyalar haqqında elmdir, epidemiyaların baş verməsinin və inkişafının, epidemiyaların yayılmasına kömək edən şəraitlərin öyrənüməsi ilə məşğul olur, onlara qarşı mübarizə üsullarını təklif edir». Bu anlayış son illərə qədər epidcmiologiyanın mahiyyətini tam əks etdirirdi. Lakin müasir dövrdə buna münasibət dəyişmişdir. Belə ki, əvvəllər çoxlu epidemiyalar törədən, külli miqdarda insan tələfatına səbəb olan vəba, taun, səpgili yatalaq və b. yoluxucu xəstəliklər artıq epidemiya törətmirlər, təbii çiçək xəstəliyi isə tamamilə ləğv edilmişdir. Ona görə do, müasir epidcmiologiyanın vəzifəsi epidemik prosesin intensivliyindən asılı olmayaraq insanlar arasında yoluxucu xəstəliklərin baş verməsinin və yayılmasının səbəblərini öyrənməkdən ibarətdir. 14 downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|