pcı*sistensiyası zamanı infeksiyanın əsas fonnalaıı təyin edilə bilər, latent (virusun
simptomsuz persistensiyası, bu zaman virusun reproduksiyasının lam sikli pozulur və
o, sahibin hüceyrələrində subvirus struktuıian şəklində qalın belə hesab olunur ki, o,
ətraf mühitə xaric edildikdə yetkin virusun reproduksiyası baş verə bilər); ya da
xronik (virusun persistensiyası uzun müddət ərzində xəstəliyin İdinik simptomalikası
ilə manifestləşir). Ləng virus infeksiyasının inkişaf etməsi mümkündür ki, bu da
uzunmüddətli inkubasiya dövrü (aylar və illər) və yavaş gedişi, ağır klinik
simpomlann inkişaf etməsi və xəstənin ölümü ilə səciyyələnir. Orqanizmdə virusun
qısamüddətli və uzunmüddətli (persistensiya) yaşama formalaıı çox vaxt bir-birilə sıx
bağlıdır - infeksiyanın bii' forması digərinə keçir.
SMVT-nin inkişafının başlıca mərhələləri bunlardır dərinin və selikli qişaların
birincili infeksiyası, qanqliyalann «kolonizasiyalaşması» və kəskin infeksiyası,
sonradan latentliyin inkişaf etməsi - bu zaman yalnız neyronlann nüvələrində olan
virus DNT-si infeksiyanın mövcud olmasını sübut edir. Kəskin mərhələ başa
çatdıqdan soma SMVI hissi qanqliyalarda daha aşkar edilinir, infeksiyanın kəskin
mərhələdən (bu zaman virusu qanqliyalann homoqenallarında aşkar etmək mümkün
deyildir) latent mərhələyə keçməsi mexanizmi hələlik aydınlaşdınlmayıhdır. Bu keçid
immun amillərin yaranmasına müvafiq gəlir: sahibin immun reaksiyası vinısun dəridə
reproduksiyasını azaldır, siqnalı yox edir və qanqliyanın hüceyrələri qeyri-peımessiv
olurlar, yəni infeksiyanın latent mərhələsi inkişaf edir.
_____ _•
Əvvəllər SMVI keçirmiş insanlann qanqliyalannda SMVT-nin aşkar edilməsi
infeksiyanın reaklivasiyasını təsdiqləyir ki, o da həm simptomsuz sürə bilər, həm də
dəri və .selikli qişalann zədələnmələri ilə inkişaf edə bilər. Provokasiya amillərinin
təsiri altında hüceyrə və SMVİ arasında tarazlığın pozulması virusun replikasiyasının
sürətlənməsinə gətirib çıxanr ki, bu da klinik olaraq xəstəliyin kəskinləşməsi kimi
təzahür edil'. SMVİ-nin ıcinfeksiyası bir neçə dəfə, həm məhdud (monoinfeksiya),
həm də digər infeksiyalann fonunda (mikst-infeksiya) baş veıə bilər. Xəstəliyin
alovlanması zamanı (ağrılı hallann pisləşməsi) xəstəliyin klinik əlamətləri, məsələn,
dəridə səpkilər meydana çıxır, ona görə də, xəstəliyin diaqnozunun laborator
təsdiqlənməsi tələb olunmur. Əksinə, residivləşən SMVI çox vaxt klinik nəzərə
çarpmayan əlamətlərlə baş verir.
160
downloaded from KitabYurdu.org
BAĞIRSAQ QRUPU INFEKSIY AL ARININ ÜMUMİ
XARAKTERİSTİKASI
Bu qrup infcksiyalar üçün fekal-oral yoluxma mexanizmi səciyəvvidir.
Yoluxmanın fekal-oral mexanizmi törədicilərin bağırsaqda lokalizasiyası ilə
xarakterizə olunur. Törədicinin yoluxmuş orqanizmdən xaric edilməsi defekasiyası
aktı ilə əlaqədardır (I mərhələ). Törədicinin orqanizmə daxil olması bilavasitə
ağızdan başlayır (ıı mərhələ). Yoluxmanın fekal-oral mexanizminin II mərhələsi
həmişə aydın nəzərə çarpmır.
Yoluxma yollan konkret olaraq 3 tipə bölünür: 1. Təmas-məişət; 2. Qida; 3.
Su. Qida və su yollarını da son amillərə görə bölürlər.
Qida və su zəhərlənmələrinin variantları çoxcəhətlidir və virulent törədicinin
qidaya və suya düşmə mexanizmindən asılıdır. Törədicilərin qidaya düşməsi
zamanı əsas aralıq amillərə milçəklər, su, əllər və məişət əşyalarını misal
göstərmək olar. Suyun çirklənməsi də çoxcəhətli olub törədicilərin suya düşməsi
şəraitindən asılıdır. Məişət-tomas yolu ilə yoluxma əsasən uşaq kollektivində və
ailələrdə rast gəlir.
Fekal-oral yolla yoluxma mexanizminin aktivliyindən asılı olaraq
xəstəlikləri 2 qrupa bölmək olar: l.Poliomielit, A viruslu hepatiti, Zonne
dizenleriyası və s. törədicilərini yüksək aktivlikii təmas-məişət yoluxmasına aid
etmək olar. Bu halda insanların yoluxmasına uşaq yaşlarında rast gəlinir. 2. Qarın
yatalağı, Fleksner dizenteriyası, vəba, E viruslu hepatiti və Norvolk qrupundan olan
törədicilər üçün yoluxmanın əsasən qida və su yolları xarakterikdir, daha çox
böyüklərdə rast gəlinir.
İnfeksion prosesin inkişaf strukturu bu və ya digər infek- siyalarda
müxtəlifdir. Bağırsaq infeksiyası törədicilərinin müxtəlif növləri yüksək seçici
təsirləri ilə xarakterizə olunurlar. Belə ki, vəbanın törədicisi nazik bağırsağın
boşluğunda çoxalır. Fleksner və Zonne dizenteriyası törədiciləri yoğun bağırsağın
selikli qişasında çoxalır, qarın yatalağı törədiciləri qan və öd yollarının bağırsaq
boşluğuna keçdiyi yerdə limfa düyünlərində, A viruslu hepatitinin törədiciləri
qaraciyər hüceyrələrinin öd axacaqlarına açıldığı yerlərdə çoxalırlar.
Enteroviruslar (poliomielit, ECHO, Koksaki) təkcə bağırsaqlarda deyil, həm
də yuxarı tənəffüs yollarında da lokalizasiya oluna bilər. Bütün bunlar göstərir ki,
epidemioloji xarakterinə görə fekal-
161
downloaded from KitabYurdu.org
oral mexanizmlə yayılan bülün infeksion xəstəliklərin törədicilərinin lokalizasiyası
müxtəlifdir.
Epidemik prosesin daxili tənzimləmə mexanizmi infeksion- immunoloji
qarşılıqlı təsirin əsasında, xüsusən yoluxmanın fekal oral mexanizmi sayəsində yerinə
yetirilir. Törədicilərin ətraf mühitdə dövranında qida, su və milçəklərlə yayılan
yoluxma amilləri özlərini daha aydın biruzə verirlər. Vəbanın timsalında göstərilir ki,
törədici populyasiyasının yenidən inkişafında xarici mühit amilləri böyük rol oynaya
bilər.
Xəstəlik törədicilərinin fekal-oral mexanizminin baş verməsi konkret olaraq
sosial və təbii amillərlə əlaqələndirilir. Epidemik prosesin inkişafında bağırsaq
antroponozlarının da təsiri böyükdür. Əhalinin sanitariya mədəniyyəti aşağı olması
da törədicilərin fekal- oral yoluxma mexanizmi ilə ötürülməsini daha da aktivləşdirir.
Sosial amillərin konkret elementlərinə bunlar aiddir:
1.
Təmizləmə sistemi və natəmizliyin kənar edilməsi.
2.
Ümumi kommunal şərait, buraya əsasən milçəklərin və onların təmasda
olduğu əşyaların yerləşdiyi yerlər aiddir.
3.
Su təchizatı idarələri (su kəməri, fekal çirklənmə ehtimalı olan su mənbələri,
suyun zərərləşdirilməsi idarələri, suyun keyfiyyəti üzərində nəzarət aparılan
yerlər və s.).
4.
Qidalanmanın təşkili, meyvələrin (milçəklərlə), tərəvəzlərin (əkin sahələrində)
fekal çirklənmə ehtimalı, qida məhsullarına (süd, çörək) və ya xəstə adamların
qablarından törədicilərin ötürülmə ehtimalı.
5.
Sanitariya mədəniyyətinin səviyyəsi və şəxsi gigiyena qaydalarına riayət
olunması. Havanın temperaturu və rütubəti milçəklərin fəaliyyətinin
aktivliyinə və ayaqyolularda çoxalma tezliyinə təsir edir. Hazırda analoji
olaraq effektiv profilaktika üsulları müzakirə edilir ki, burada da əsas yeri
törədicilərin fekal-oral yoluxma mexanizmi ilə yayılan infeksiyalar tutıır.
QARIN YATALAĞI, PARATIF A VƏ B
Qarın yatalağı (typhus abdominalis), paratif A (paratyphus abdominalis A) və
paratif B {paratyphus abdominalis B) yüksək hərarət, orqanizmin ümumi
intoksikasiyası, bakteriemiya, limfatik aparatın, başlıca olaraq nazik bağırsaqların
zədələnməsi və bəzi hallarda uzun müddətli bakteriya gəzdirmə ilə səciyyələnən
kəskin yoluxucu
162
downloaded from KitabYurdu.org
Dostları ilə paylaş: |