Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
52 yaya açılma və geniş iqtisadi əməkdaşlıq siyasətinə keçi- dinin əsası XX əsrin səksəninci illərində qoyulmuşdur. Bir neçə illik hazırlıq işlərindən və başlanğıc tədbirlərindən sonra keçən yüzilliyin doxsanıncı illərinin əvvəllərindən etibarən ölkədə geniş miqyaslı iqtisadi dirçəliş müşahi- də olunmağa başlamışdır. Proses tədricən sürətlənmiş və Çin Xalq Respublikası dünyanın qüdrətli dövlətlərindən birinə çevrilmişdir. Beləliklə, Çin Xalq Respublikasının daxili və xarici siyasətində baş verən dəyişikliklər bu ölkə- nin beynəlxalq münasibətlərin bütün subyektləri kimi, Asiya dövlətləri ilə münasibətlərinə də təsirini göstərmiş- dir. Ötən müddət ərzində Çin Xalq Respublikası özünün Asiya qonşuları ilə mehriban qonşuluq və dostluq müna- sibətləri qurmağa çalışmış, iqtisadi inkişafa geniş imkan- lar yaratmaq və maneələrin yaranmasına yol verməmək üçün mübahisələrin sülh yolu ilə həlli məqsədini qarşıya qoymuşdur. Sürətli iqtisadi inkişafı və dünya siyasətində nüfuzu ÇXR-in Asiya ölkələri ilə münasibətlərinin aid ol- duğu region çərçivəsindən çıxaraq genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Lakin fəal xarici siyasəti Çin ilə dünyanın di- gər aparıcı dövlətləri arasında müxtəlif regionlarda nüfuz dairələri uğrunda rəqabətə səbəb olmuşdur. Bu mənada ÇXR-in əsas rəqibi öz mövqelərini təkcə qlobal deyil, re- gional miqyasda da itirmək istəməyən Amerika Birləşmiş Ştatlarıdır. ABŞ bütün mümkün dinc yollarla Çinin yük- səlişinin qarşısını almağa çalışır. Hazırda bu iki dövlətin maraqlarının toqquşduğu, Çinin özünün də aid olduğu Şərqi Asiya regionu, xüsu- silə də onun cənub hissəsi diqqət mərkəzindədir. Çünki 53 Şərqi Asiyadakı başlıca inteqrasiya prosesləri məhz Cə- nub-Şərqi Asiya regionunda gedir. Materik hissə və adalardan ibarət olan bu region əlve- rişli coğrafi-strateji mövqeyi, quru və su nəqliyyat yolları- nın əlverişliliyi baxımından misilsiz əhəmiyyətə malikdir. Son zamanlar Cənub-Şərqi Asiya regionunda “Çin ami- li”nin hegemonluq qazanmasının daxili səbəbləri “böyük qonşu”nun tarixən həmin regionda iqtisadi və mədəni tə- siri, eyni zamanda, hərbi-siyasi baxımdan rəqibi olmayan böyük dövlət olmasıdır. 1 Qeyd etmək lazımdır ki, bu regionun dövlətləri ara- sında inteqrasiya prosesləri ASEAN (Cənub-Şərqi Asiya Xalqları Assosiasiyası) çərçivəsində başlanmışdır. Bu təş- kilat 1967-ci ildə yaranmış və ilk olaraq tərkibinə regionun 5 dövləti - İndoneziya, Malayziya, Sinqapur, Tailand və Filippin daxil olmuş, tədricən üzvlərin sayı artaraq bütün regionu əhatə etmişdir. Müxtəlif regional problemlər, o cümlədən 1997-1998-ci illərin Asiya iqtisadi böhranı bu as- sosiasiyanın bütövlükdə Şərqi Asiya, həmçinin regionun şimal-şərq hissəsi ilə əməkdaşlığının genişlənməsinə sə- bəb olmuşdur. Əməkdaşlığın güclənməsi ASEAN-ın həm təsir coğrafiyasını genişləndirmiş, həm də dünya siyasə- tində başlıca yerlərdən birini tutmağa kömək etmişdir. Hazırda bu təşkilatla ÇXR-in əlaqələri yüksək səviy- yədədir. ASEAN-ÇXR azad ticarət zonasının yaradılması həmin əməkdaşlığın zirvəsini təşkil edir. Bu ticarət zonası tərkibinə daxil olan ölkələrin əhalisinin sayına görə dün- yada ən böyük, ümumi daxili məhsulunun həcminə görə isə üçüncü ən böyük zonadır. 1 R.İsmayıl, N.Axundova. Asiya və Afrika ölkələrinin çağdaş tarixi (1945-2000-ci illər), I kitab, Bakı: Çaşıoğlu, 2001, 399s., s.155 54 Ümumiyyətlə, ÇXR-in ASEAN ölkələri ilə ilk rəsmi əlaqələrinin qurulması XX əsrin 90-cı illərin əvvəllərinə təsadüf edir. Ticarət-iqtisadi əlaqələrini genişləndirən Çin tezliklə ASEAN çərçivəsində müxtəlif qurumlarda fəal iş- tirak etməyə başladı. 1994-cü ildə Çin bu assosiasiya ilə təhlükəsizlik məsələləri üzrə dialoqa - Asiya Regional Fo- rumu çərçivəsində əlaqələrə, 1997-ci ildə isə ASEAN+1 (ÇXR) formatında ikitərəfli və ASEAN+3 (ÇXR, Yaponiya, Cənubi Koreya) formatında çoxtərəfli əməkdaşlığa başla- mışdır. 1 Çin-ASEAN azad ticarət zonasının yaradılması ideyası 2002-ci ildə irəli sürülmüş, 2004-cü ildə tərəflər ticarətin liberallaşdırılması haqqında saziş imzalamış, 2007-ci ilin əvvəllərində isə xidmətlər üzrə ticarətin liberallaşdırıl- ması haqqında razılıq əldə olunmuşdur (Целищев И.С. Восточная Aзия: новая война роста и структурная трансформация. Moskva: İMGMO RAN, 2012, 118 s., s.103). Nəhayət, 2010-cu ildə rəsmi olaraq Çin-ASEAN azad ticarət zonası yaradılmışdır. Bu hadisə Asiyada və bütün dünyada əməkdaşlıq üçün əhəmiyyət kəsb edir. Bundan əlavə, Çin-ASEAN azad ticarət zonasının yaradıl- ması region dövlətlərinin maliyyə böhranı əleyhinə mü- barizə imkanlarını da artırır. Həmin zonanın yaradılması həm də ABŞ-ın regiondakı maraqlarına böyük zərbədir. Ona görə də Birləşmiş Ştatlar bütün maliyyə-iqtisadi və diplomatik-siyasi vasitələrlə buna mane olmağa çalışır. Həmin səylərin məqsədini bilən Çin ASEAN çərçivə- sində təkcə iqtisadi deyil, siyasi, təhlükəsizlik, mədəni 1 Лексотюна А.В.СШA-KНР: соперничество в Юго-Восточной Азии обостяется, Азия и Африка сегодня. 2012. №3, с.2-9, с.3 55 sahələrdə də sıx əlaqələr saxlayır. ASEAN-ın Təhlükəsiz- lik üzrə Regional Forumu regionda sülh və təhlükəsizli- yin təminatı ilə bağlı bütün məsələləri əhatə edən siyasi qurumdur. Artıq qeyd edildiyi kimi, Çin ilə Şərqi və Cənub-Şərqi Asiya ölkələri arasında təşkilatlar səviyyəsində əmək- daşlığın inkişafına və Çinin sülhün qorunmasını əsas tu- tan xarici siyasətinə baxmayaraq, mübahisəli, öz həllini tapmamış çoxlu problemlər də qalır. Odur ki, bütövlük- də Asiya-Sakit okean regionunun bütün iqtisadiyyatları üçün inteqrasiya sahəsi haqqında razılıq əldə edilməmiş- dir. Çünki Asiya regionunda Çinin yeni mövqeyi qon- şuları tərəfindən birmənalı qarşılanmır. Bu səbəbdən də ASEAN-Yaponiya və ASEAN-Cənubi Koreya xətti üzrə sazişlərin imzalanması ləngiyir. Lakin əvəzində 2005-ci ildə fəaliyyətə başlamış Şərqi Asiya İttifaqının yaradılma- sına yönələn Şərqi Asiya sammitləri genişlənir və fəaliy- yəti daha təsirli olur. ASEAN-ın əhatə etdiyi ölkələr arasında bir sıra mübahisə- li problemlər hələ də mövcuddur. Ən ciddi problem Çinin və bəzi ASEAN ölkələrinin (Vyetnam, Filippin, Malayziya, Bruney, Tayvan) Cənubi Çin dənizində yerləşən adalar üs- tündə bir-birilərinə qarşı ərazi iddiaları irəli sürmələridir. Cənubi Çin dənizindəki problem Çin, Tayvan və ASE- AN ölkələri arasında Parasel və Spratli (çincə Nanşa) ada- larına dair ərazi mübahisələrini əhatə edir.Çin ilə bərabər, Parasel adalarına Vyetnam və Tayvan, Spratli adalarına isə Vyetnam, Tayvan, Filippin, Malayziya və Bruney iddia edirlər. Bütün Parasel adalarına Çin nəzarət edir. Spratli adalarından isə 6-sı Çinin, 21-i Vyetnamın, 8-i Filippinin, Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|