Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
14 bir dövlətə çevrilmişdir. Bu ardıcıl inkişafa hakimiyyətdə siyasi-iqtisadi varislik məsələsinin qanunu saxlanılması və daha da möhkəmləndirilməsi də özünün müsbət təsirini göstərmişdir. Buna görə də ölkənin valyuta ehtiyatı böyük sürətlə artmışdır. Rəsmi məlumatlara görə, hazırda Çin Xalq Respublikası qızıl-valyuta ehtiyatlarının həcminə görə dünyada lider ölkədir. 2013-cü ilin məlumatlarında deyilir ki, bu məbləğ 3,8 trilyon ABŞ dolları həcmində olmuşdur. 1 2014-cü ilin mart ayı üçün isə bu rəqəm 3,95 trilyon ABŞ dolları təşkil etmişdir. 2 Bir zamanlar xarici borcların içərisində boğulan Çin hazırda kapital ixrac edən, borc verən bir ölkə kimi qəbul olunur. Hətta ABŞ kimi bir dövlətin bu ölkəyə borcu olduğunu nəzərə alsaq, Çindəki inkişafın miqyasını təsəvvür etmək çətin olmaz. Artıq Çin Xalq Respublikası sürətli inkişafı ilə bir çox rəqiblərini geridə qoymuşdur. Hazırda bütün dünya üçüncü minillikdə beynəlxalq münasibətlərdə Çini ən mühüm geosiyasi amillərdən biri kimi görür. Təsadüfi deyildir ki, keçən əsrin 90-cı il- lərindən başlayaraq ABŞ-da formalaşan bütün geosiyasi konsepsiyalarda Çin yeni böyük güc kimi səciyyələnir. ABŞ-ın müasir dövr strateqlərindən biri Henri Kissincer ərazisinin həcmini, əhalisinin sayını, yeni texnologiyaları tətbiq etməsini, ucuz xammal mənbələrinə və işçi qüvvə- sinə, habelə əlverişli satış bazarlarına sürətlə yiyələnmə- sini və b. amilləri təhlil edərək Çini yeni dünya nizamını quracaq beş əsas gücdən (ABŞ, Avropa, Rusiya, Yaponiya və Çin) biri hesab edir 3 . ABŞ-ın keçmiş Dövlət katibi Hil- 1 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2188rank.html 2 Селищев А. Валютные резервы Китая увеличились к концу 1-го квартала на 3,2%-http://itar-tass.com/ekonomika/1121563, (15.04.2014) 3 Henry Kissinger. Diplomacy. 1995. Simon & Schuster. p.15 15 lari Klinton isə “Çətin seçimlər” adlı kitabında yazır ki, “Çinin yüksəlişi bizim dövrün ən mühüm strateji inkişaf meyillərindən biridir”. 1 Ümumiyyətlə, XX əsrin ikinci yarısında Qərbin aparıcı analitik və siyasətşünaslarının əsərlərində Uzaq Şərq re- gionu və xüsusən Çin başlıca yer tutmuşdur. O cümlədən H.Kissencer, S.Hantinqton, Z.Bjezinski, F.Zəkəriyyə kimi ABŞ-ın böyük politoloqları Çinin müasir dünya siyasətin- də oynadığı rola tutduğu yerə və gələcək inkişafına dair çoxlu fikirlər irəli sürmüşlər. Onların həmin fikirlərini birləşdirən bir tezis vardır – Çin artıq müasir dünyanın geosiyasi mühitində ABŞ-a rəqib ola biləcək dövlətə çev- rilmişdir. 2 Dünya siyasətində Çinin oynadığı nəhəng rolu düzgün qiymətləndirməyən siyasətşünas Qərb ölkələrində demək olar ki, yoxdur. Lakin həmin qiymətlərin hər birində Çin öz inkişaf sürəti ilə ABŞ-a və Avropa İttifaqına rəqib kimi qəbul edilir, bəzi hallarda isə həyəcan təbili çalınır. Bundan başqa, Çin alimləri də ölkələrinin seçdiyi inki- şaf yolunu, onun perspektivlərini dərindən təhlil edirlər. Məsələn, Qao Şutsin yazır ki, müasir Çin iqtisadi qlobal- laşma istiqamətində irəliləyir, inkişaf etmiş ölkələrlə iq- tisadi əlaqələri inkişaf etdirir. Lakin bu dövlət siyasi qlo- ballaşmanın Qərb yolu ilə getmir, sülh, qarşılıqlı hörmət, suverenlik və azad inkişaf yollarının bərabərliyini öz xa- rici siyasətinin əsas prinsipləri hesab edir. 3 Burada baş- lıca məqsəd Çinin dünyada iqtisadi və siyasi fəallığının 1 Hillary Clinton. Hard choices. Penguin, 2014. p.42 2 Novruz Məmmədov. Xarici siyasət: reallıqlar və gələcəyə baxış. Bakı, 2013, səh.158 4 Шуцин Гао. Глобализация: взгляды из Китая // «Азия и Африка сегодня», №11, 2004, s.9-10, s.10 16 digər ölkələrdə narahatlıq yaratmadığına və təcavüzkar məqsəd daşımadığına beynəlxalq ictimaiyyəti inandır- maq, ölkəsinin hərbi münaqişələrə qarışmayaraq, iqtisa- di inkişaf yolunda maneələri aradan qaldırdığını diqqət mərkəzinə çəkməkdir. Çinin məhz öz inkişaf modeli yolu ilə gərəkli inkişafı və dynyada gedən bəzi proseslərə fərq- li baxışı Qərbi narahat edən başlıca səbəblərdəndir. Müşahidələr göstərir ki, dünyada sürətlə gedən qlo- ballaşma proseslərinə Çinin yanaşması fərqlidir. Bu ölkə qloballaşma prosesinin iqtisadi və siyasi tərəflərinə eyni münasibət bəsləmir. Çin siyasi qloballaşmaya Qərb ölkələrinin onun daxili işlərinə qarışması cəhdi kimi bax- dığını bəyan edir. Məlumdur ki, Qərb dövlətləri ÇXR-i Tibet, Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu və Tayvan ilə bağlı məsələlərdə demokratiya və insan hüquqlarını pozmaq- da günahlandırırlar. Hətta başda ABŞ olmaqla bəzi Qərb dövlətləri qeyd olunan bölgələri Çin hökuməti əleyhinə mübarizəsində müdafiə edirlər. Bu isə əslində Çinin inki- şafına və dünyadakı iddialarına mane olmaq üçün istifa- də edilən vasitələrdən biridir. İqtisadi qloballaşmaya isə Çin fərqli yanaşır. Bu ölkə iqtisadi qloballaşmanın nəticələrindən çox məharətlə fay- dalanır. Məsələn, Çinin Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) cəlb edilməsi qloballaşmanın şərtlərinə uyğun ola- raq onu dünya bazarından asılı vəziyyətə salmışdır. La- kin ÇXR-in bu sahədə qazancı daha çox olmuşdur. ÇXR Ticarət Nazirliyinin rəsmisi Çun Tsyuanın verdiyi məlu- mata görə, 2003-cü ildə ÜTT-yə üzvlüyündən keçən 10 il ərzində dünya bazarında Çinin payı 4,3% -dən 10.3%- ə qədər yüksəlmiş, Çin dünyanın ixracat üzrə birinci və Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|