Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1. Dünya siyasəti və Çin Xalq Respublikası
10 Dünyanın digər bir nəhəngi olan Rusiyanın da stra- teji planlarında Asiya ölkələri ilə münasibətlər önə keç- mişdir. Son illərdə yaranmış Rusiya-Qərb qarşıdurması, xüsusilə Ukrayna hadisələrindən sonra Rusiyanın gələ- cəklə bağlı planlarında ilk növbədə Çin başda olmaq- la Şərqi Asiya ölkələri, eləcə də Cənubi Asiya regionu prioritet təşkil edir. Artıq Asiyanın neft və qaz bazarı Rusiyanı daha çox maraqlandırır. Asiya ölkələrinin, xü- susən Çinin yaxın gələcəkdə karbohidrogen ehtiyatları- nın ən mühüm idxalçılarına çevriləcəyini nəzərə alsaq, bu əməkdaşlığın böyük perspektivləri görünür. Yaranmış şəraitə təsir edən digər bir amil də vardır. Bu da Qərbdə daha çox hiss olunan qlobal, iqtisadi böh- ranın təsirləridir. Ondan narahat olan Asiya ölkələri qlobal iqtisadi böhrandan sonra doğan təhlükələri dərk edərək üzlərini Şərqə doğru çevirmişlər. Bu, həm neft- lə zəngin körfəz ölkələrinə, həm də Hindistan başda olmaqla sürətlə inkişaf edən digər Asiya nəhənglərinə aiddir. Təsadüfi deyildir ki, Hindistanın dövlət strate- giyası geniş maraqları özündə birləşdirən “Şərqə bax” adlanır. Qeyd etməliyik ki, dünyanın ağırlıq mərkəzinin Asiya- ya doğru dəyişəcəyi ilə bağlı proqnozlarla yanaşı bunun əksini iddia edənlər də vardır. Məsələn, “Economist” jurnalı 2014-cü ilə dair irəli sürdüyü proqnozlarında (The Economist-Dünya, 2014. Bakı) XXI əsrin ortaların- da Qərbin liderliyini əldən verməməsi ilə bağlı tutarlı faktlar ortaya qoyur. Bu jurnalın ekspertləri belə bir qə- naətə gəlirlər: “2014-cü ildə qlobal iqtisadi inkişafa ABŞ Çindən (bazar valyuta kursları ilə), Yaponiya da Hindis- 11 tandan daha çox töhfə verəcəkdir. Ucuz şist qazı enerji xərclərini aşağı salır və bununla da ABŞ istehsalını daha rəqabətqabiliyyətli edir. Son beş il ərzində dayanmadan pul çap edən Federal Ehtiyat Sistemi iqtisadiyyat bər- pa olunduğuna görə 2014-cü ildə çapı yavaşıdacaq. Bu, Amerika dollarını gücləndirəcək. Zəif düşmüş Avropa dövlətləri kəsirləri yarıya qədər azaltmışdır”. 1 Qərbin inkişafına dair nikbin proqnozlarını davam etdirən “Economist” jurnalının ekspertləri bir qədər də irəli gedərək vurğulayırlar ki, Çin və Hindistan bankları böyük borc altındadırlar və vəsaitləri investorlar və borc alanlar arasında əksər hallarda tənzimləyicilərin görə bilməyəcəyi dərəcədə təhlükəli işlədərək hərəkət etdi- rirlər. Onların fikrincə, zəifləmiş Qərb bankları az sonra güclənəcək, inkişaf edən ölkələrdə isə banklar borcları- nı ödəyə bilməyən müştərilərini təqib etməli olacaqlar. Qlobal inkişaf tədricən artdıqca, yaxşı xəbərlərin çoxu Qərbdən gələcəkdir”. 2 Beləliklə, müxtəlif fikirlərin olmasına baxmayaraq, hadisə və proseslərin inkişaf dinamikası göstərir ki, yeni minillikdə dünya siyasətində Asiyanın geosiyasi çəkisi daha da artacaqdır. Son illərin təcrübəsindən ay- dın görünür ki, Çin və Hindistan dünyada yeni bazarlar uğrunda Qərb ölkələri ilə rəqabətdə getdikcə daha çox üstün mövqe qazanırlar. Xüsusilə Afrika qitəsinə müna- sibətdə Çinin uzun müddətli strategiyası mövcuddur. Artıq bu qitədə Çin ən böyük investordur. Digər dövlət- lərin bu qitə ilə rəqabət aparması çətinləşir. 1 “Ekonomist-Dünya” jurnalı, Bakı, 2014, səh.16 2 Yenə orada 12 Azərbaycan Respublikası Şərq ilə Qərb arasında yer- ləşdiyindən və «qızıl körpü» rolunu oynadığından ölkə- mizin Asiya qitəsi ölkələrinin beynəlxalq münasibətlər sistemində tutduğu yerin və oynadığı rolun oyrənil- məsi həm siyasətşünaslıq elmimizdə olan boşluğu dol- durmaq, həm də ali təhsil müəssisələrində bakalavr və magistrlərin ehtiyaclarını ödəmək baxımından aktuallıq kəsb edir. Bundan başqa, beynəlxalq münasibətlər sis- temində Asiya ölkələrinin yerinin və mövqeyinin im- kan daxilində sistemli şəkildə təqdim edilməsi kitabın tədqiqatçılar və siyasətçilər üçün də müəyyən mənbəyə çevrilmək imkanlarını artırır. 13 1. ÇİN XALQ RESPUBLİKASI BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR SİSTEMİNDƏ 1.1. Dünya siyasəti və Çin Xalq Respublikası Belə məlum olduğu kimi, XX əsrin əvvəllərində Çində dərin sosial-iqtisadi və böyük siyasi böhran müşahidə olunmuşdur. Hətta tədqiqatçılar həmin dövrdə bu ölkədə mövcud olan reallıqları «faciəli vəziyyət» 1 kimi təqdim etmişlər. Həmin vəziyyət XX əsrin ortalarına qədər davam etmiş, Çin ağır sosial-iqtisadi cəhətdən geridə qalmış ölkələrdən biri hesab olunmuşdur. Lakin keçən yüzilliyin ikinci yarısından etibarən iqtisadi cəhətdən zəif kommunist dövləti – Çin Xalq Respublikası bu qısa müddətdə böyük yüksəlişə nail olmuşdur. Bu sürətli inkişafın əsasında Çin Kommunist Partiyasının lideri Mao Tsze Dunun və onun ardıcılı Den Syaopinin uğurlu sosial-iqtisadi və xarici siyasət strategiyası dururdu. “Çin səciyyəli sosializm” yolu tutmuş ÇXR-in seçdiyi özünəməxsus iqtisadi inkişaf xəttinin bu dərəcədə uğur gətirəcəyini ölkə liderlərinin özləri belə gözləmirdilər. Lakin sosializm çərçivəsində bazar iqtisadiyyatına keçidə yer verilməsi, azad iqtisadi zonaların yaradılması, bir sözlə, iki əks qütbü əhatə edən iqtisadi sistemin yanaşı fəaliyyətinin təmin olunması qısa müddət ərzində ölkədə müsbət nəticələr vermişdir. XX əsrin əvvəllərində xarici dövlətlərin məngənəsində əzilən Çin qısa bir zamanda dünya iqtisadiyyatında xüsusi nüfuza malik olan qüdrətli 1 Евдакимова А.А. История стран Востока в новое время. Россия, Ростов на Дону, «Феникс», 2011, стр.115 Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|