Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
25 lində Çin ehtiyatlı siyasi xəttə üstünlük verir, qlobal güc mərkəzlərini qıcıqlandırmamağa çalışır. Çin rəsmən “üzvi dünya” konsepsiyasına uyğun siyasət həyata keçirir. Həmin konsepsiyaya görə, 1980-cı illərdən başlayaraq beynəlxalq münasibətlərdə “üçüncü dünya” ölkələrinin geosiyasi çəkisi artır. Belə bir şəraitdə Çinin başlıca vəzifə- si “üçüncü dünya” ilə sıx əməkdaşlıq qurub ümumilikdə üzvi inkişafa nail olmaqdır. Lakin Çin “üçüncü dünya” ölkələrinin geosiyasi təsirini onların beynəlxalq təşkilat- larda birləşərək vahid “antihegemonçu mövqedən” (yəni bir dövlətin və ya dövlətlər blokunun hegemonluğuna qarşı durmaq) çıxış etməsində görür. 1 Hazırda Çin Xalq Respublikası müstəqil, heç bir ölkə- dən asılı olmayan xarici siyasət xətti yürüdür. Çinin xarici siyasət strategiyası əsasən aşağıdakı istiqamətlərə yönəl- mişdir: – Ölkə çoxqütblü dünyanın formalaşdırılmasına çalışır; – səmərəli beynəlxalq siyasi və iqtisadi qaydanın yara- dılması istiqamətində səy göstərir, hər hansı bir dövlətin hegemonluq siyasətinin istənilən təzahürlərinə qarşı çıxış edir; – həmsərhəd olduğu dövlətlərlə mehriban qonşuluq və dostluq münasibətlərinin möhkəmləndirilməsində ma- raqlıdır; – qarşılıqlı ikitərəfli münasibətlərdə “Vahid Çin” prin- sipinin, yəni Tayvan əyalətinin ÇXR-in ayrılmaz hissə- si olduğunun dövlətlər tərəfindən qəbul edilməsini əsas şərt kimi irəli sürür. XXI əsrdə dünya siyasətində Çinin aparıcı dövlətə çev- 1 Bax: Novruz Məmmədov. Xarici siyasət: reallıqlar və gələcəyə baxış. Bakı, 2013, səh.162 26 rildiyini görən dünya ölkələrinin əksəriyyəti, həmçinin bir çox əsas regionlar onunla əməkdaşlıq qurmağa çalı- şırlar. Belə ki, müasir beynəlxalq münasibətlərin yeni for- malarından biri dünya siyasətinə təkcə dövlətlərin deyil, ayrı-ayrı regionların, ölkələrin daxili subyektlərinin çıx- ması və onların beynəlxalq əməkdaşlığa qoşulmasıdır. Son zamanlar belə bir meyil Avropa və Cənub-Şərqi Asi- yada geniş yayılmışdır. 1 Bu mənada Çin ilə bir çox regi- onal təşkilatlar və qruplaşmalar arasında sıx əməkdaşlıq möhkəmləndirilməkdədir. Çinin sürətli iqtisadi inkişafı beynəlxalq nüfuzunun artması və əlaqələrinin genişlənməsi ilə bərabər bəzi döv- lətlərlə problemlərə, yəni onların Çindən müəyyən qədər çəkinmələrinə səbəb olmuşdur. Nəticədə “Çin təhlükəsi” ideyası formalaşmış və bu barədə bir çox əsərlər meydana gəlmişdir. Lakin rəsmi Pekin öz rəqiblərini iqtisadi inkişa- fının təhlükə yaratmadığına inandırmağa çalışır. Bununla belə, bəzi dövlətlərdə «Çin təhlükəsi»nə dair tərəddüdlər hələ də qalmaqdadır. XXI əsrin əvvəllərindən başlayaraq Çin öz xarici si- yasətini Qərb (Avropa Birliyi ölkələri və ABŞ), qonşula- rı və üçüncü dünya ölkələri (Afrika, Latın Amerikası) ilə qarşılıqlı, faydalı münasibətlər qurulması istiqamətində həyata keçirir. Bu da səbəbsiz deyildir. Ölkənin yüksək inkişafı üçün daxilində olan xammal kifayət qədər de- yildir. Ona görə də Çin üzünü üçüncü dünya ölkələrinə tutur. Xüsusən, enerji ehtiyatlarına ehtiyac getdikcə artır. Enerji resurslarına olan tələbatı onun zəngin İran körfəzi regionuna da marağını artırmışdır. Beləliklə, Çinin xarici 1 Гасанов A. Современные международные отношения и внешняя политика Азер- байджана. Bakı: «Şərq-Qərb», 2007, 904 s., s.153 27 siyasətinin bu istiqamətdə araşdırılması onun dünya si- yasətindəki əsas prioritetlərini, tutduğu yeri və oynadığı rolu müəyyən etməyə imkan verir. Müasir dünya siyasətinin Çin ilə bağlı olan bir sıra sə- ciyyəvi xüsusiyyətləri vardır. Bu xüsusiyyətlər əsasən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT), BRİCS (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin, Cənubi Afrika Respublikası), “İyirmilər Qrupu” və digər təşkilatlarda Çinin liderlik et- məsi, dünya iqtisadiyyatı və maliyyə sistemində qeyri-sa- bitliyin mövcud olduğu bir şəraitdə Çinin iqtisadi inkişaf sürətinin yüksəlişi, Yaxın Şərqdə, Cənubi və Şərqi Çin də- nizləri bölgəsində regional münaqişələr şəraitində ölkə- nin təcavüzkar mövqe nümayiş etdirməməsi, ən əsası isə bu dövlətin ABŞ ilə rəqabətindən ibarətdir. Əlverişli sa- tış bazarlarına və ucuz xammal mənbələrinə yiyələnmək uğrunda ABŞ-Çin rəqabəti bu gün də davam etməkdədir. Tərəflərdən hər biri üstünlük qazanmaq üçün ciddi səylər göstərir. Çin Xalq Respublikası Amerika Birləşmiş Ştatlarının nəhəng və zəngin daxili bazarından asılılığına son qoy- maq üçün Avropa ölkələri ilə əlaqələrinin möhkəmlən- dirilməsinə xüsusi diqqət yetirir. Bu dövlət hökumətin siyasətinə qarşı etiraz edən 1989-cu il Tyananmen meyda- nındakı hadisələrdə nümayişçilərə divan tutulmasından sonra Avropa ölkələrinin onunla silah ticarətinə tətbiq etdiyi embarqonun ləğv edilməsinə çalışır. Qeyd etmək lazımdır ki, 1989-cu ilin 15 aprel-4 iyun tarixləri arasın- da tələbələr, ziyalılar və fəhlələr Tyananmen meydanında nümayişlər keçirmişdilər. O zaman minlərlə tələbə aclıq aksiyasına qoşulmuşdu. Ancaq etirazlar Çin hökumə- 28 ti tərəfindən yatırılmış və çoxlu adam qətlə yetirilmişdi. Onlar hakimiyyətin meydanı boşaltmaq tələblərinə qarşı çıxdıqdan sonra mayın 20-də ölkədə hərbi vəziyyət elan edilmişdi. İyunun 3-dən 4-nə keçən gecə isə hakimiyyət nümayişçilər üzərinə silahlı əsgərlər və zirehli texnika yeritmişdi. Həmin vaxt, rəsmi məlumatlara görə 200-300, qeyri-rəsmi məlumatlara görə isə 2-3 min adam qətlə yeti- rilmişdi. Bu hadisə bütün dünyada geniş əks-səda doğur- muş və Çinə qarşı tənqidlər artmışdı. Hətta bəzi ölkələr aşıq şəkildə Çinə silah embarqosu tətbiq etmişdilər. Avropa ölkələri ilə Çin arasında münasibətlərin bəzi özünəməxsusluqları da vardır. Belə ki, Qərbi Avropa dövlətləri ABŞ-a nisbətən Çindən daha az çəkinirlər. Bu ölkələrin liderlərinin əksəriyyəti belə hesab edirlər ki, Çin öz təhlükəsizliyinə ABŞ-dan səkkiz dəfə az maliyyə vəsaiti xərcləyir və ona görə də yaxın zamanda regionda Çinin nüfuz dairəsinin formalaşması mümkün deyildir. 1 Belə yanaşma barədə çoxlu mübahisələr etmək olar. Çün- ki Çinin dünya siyasətində və iqtisadiyyatında rolu və çəkisi getdikcə artmaqda davam edir. Bu ölkə dünyanın istənilən regionuna sürətlə daxil ola bilir və orada özünün nüfuzunu formalaşdırır. Çinin xüsusi maraqları olan və gərgin rəqabətin get- diyi ən böyük region 58 dövləti birləşdirən Asiya-Sakit okean regionudur. Əslində bu ad dünya siyasi səhnəsinə Sakit okean hövzəsində yerləşən ölkələri və ada dövlət- lərini əhatə edən siyasi və iqtisadi termin kimi daxil ol- muşdur. Region daxilində alt regionlar olan Şərqi Asiya, Cənub-Şərqi Asiya, bəzən Cənubi Asiya və digər bölgələr 1 Уткин А. Подъем и падение Запада. М.:АСТ издательство, 2008, 761 с., с.576 Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|