Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çin-Hindistan
- Çin-Yaponiya
17 idxalat üzrə isə ikinci dövlətinə çevrilmişdir. Bu rəqəmlər 10 illik bir müddət üçün dünyada ən yüksək göstəricidir. Bundan əlavə, ÜTT-yə üzvlükdən keçən 10 il ərzində Çi- nin ÜDM-nin həcmi də dünyada 6-cı yerdən 2-ci yerədək yüksəlmişdir. 1 Bu mənada Çinin dünya bazarına daxil ol- ması həm onun özü, həm də ortaqları üçün böyük mən- fəətlə nəticələnmişdir. Bir çox rəqibləri isə ölkənin bu in- kişafından narahat olmağa başlamışlar. Həmin nailiyyətlərin davamlı və möhkəm olması üçün ÇXR-in əhatəsində yerləşən dövlətlər ilə mehriban qonşu- luğa, sülhə, müttəfiqləri və iqtisadi tərəfdaşları, eləcə də rəqibləri ilə dinc və sabit münasibətlərə ehtiyacı vardır. Bu baxımdan Çinin mövqeyini təhlil edən məşhur polito- loq Z.Bjezinskinin fikirləri diqqəti cəlb edir. O yazır: “Çin üçün ən düzgün xarici siyasət kursu öz gücünü qənaətlə sərf etmək, gələcək iqtisadi inkişaf üçün şərait yaratmaq, ehtiyatla Asiya ölkələrinin ittifaqını formalaşdırmaq və gələcəkdə Yaponiyanı da bu ittifaqa cəlb etməkdir”. 2 Bunu dərk edən Çin liderləri iqtisadi inkişafı ləngitməmək na- minə ən gərgin şəraitlərdə belə diplomatik vasitələrlə sül- hün və əmin-amanlığın təmin olunmasına, əməkdaşlığın isə davam edilməsinə çalışırlar. Bu, iqtisadi inkişaf üçün zəruri olan davamlılıq prinsipinin daha da möhkəmlən- məsinə xidmət edir. Məlum olduğu kimi, Çin Xalq Respublikası Qərbin SSRİ ilə «soyuq müharibə» dövrünün bitməsindən sonra ABŞ-ın liderliyində yaranmış şəraitdən ən çox yararlanan 1 Чун Цханъ: oб экonoмикe KНР зa 10 лeт в ВTO-http://russian.china.org.cn/ exclusive/txt/2011-12/13/content_24139493.htm,(13-12-2011). 2 Бжeзинский З. Выбoр: мирoвoe гoсудaрствo или глoбaлнoe лидeрствo. M.: 2005, 288 с., с.160 18 ölkə olmuşdur. Lakin buna baxmayaraq, qərblilərin Çinə öz dəyərlərini qəbul etdirmək cəhdləri baş tutmamışdır. Çinin gələcək inkişafına dair verilən proqnozlara görə, bu ölkə tezliklə dünyanın böyük gücləri ilə mübarizə üçün öz xarici siyasət strategiyasını əzmlə inkişaf etdirəcək, iq- tisadi qüdrətini daha da artırmağa nail olacaqdır. Buna baxmayaraq, Çinin ətrafında mövcud olan geosi- yasi şərait digər böyük dövlətlərlə müqayisədə xeyli qa- rışıq və mürəkkəbdir. Dünyada ən çox qonşusu olan ölkə kimi Çinin ətrafında planet əhalisinin 40%-nin yaşadığı 29 ölkə yerləşir və Çin 15 ölkə ilə həmsərhəddir. 1 Həmin ölkələr ilə Çin arasında qarşılıqlı münasibətlərdə müəy- yən problemlər mövcuddur. Buna baxmayaraq, qədim və zəngin ənənələri olan Çin diplomatiyası mövcud olan bütün gərgin şəraitlərdən bacarıqla çıxmağı bacarmış və regiondakı rəqibləri ilə münasibətlərini tənzimləyə bil- mişdir. Belə ki, aparılan məqsədyönlü siyasət nəticəsində bəzi dövlətlərin Çini açıq münaqişələrə qatmaq cəhdləri uğursuzluğa düçar olmuşdur. Müasir tarixi şəraitdə Çinin xarici siyasətinin əsas is- tiqaməti daha çox qonşu dövlətlərlə münasibətlərdə gər- ginliyin aradan qaldırılmasına yönəldilsə də, bu ölkənin bir çox qonşuları ilə problemləri hələ də qalır. Lakin Çin Xalq Respublikası iqtisadi inkişafın möhkəmləndirilmə- si naminə həmin problemlərin həllinə təmkinli, dözüm- lü münasibət bəsləyir, hər zaman hərbi-siyasi prosesləri arxa plana keçirməyə səy göstərir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Çinin demək olar ki, bütün qonşuları ilə ərazi mübahisələri vardır. Bu mübahisələr 1 Ekrem E. Çinin Orta Asya politikaları, Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2011, 80 s., s.12-13 19 Rusiya, Yaponiya, Hindistan, Pakistan, Vyetnam, Buxan, Myanma, Birma, Tailand və başqa ölkələrlə mövcud- dur və arabir qabarıb-çəkilir. Mübahisəli hesab edilən ərazilər Tsin imperiyasının “İtirilmiş fotoqrafı” sayılır. Bu, bütövlükdə böyük əraziləri əhatə edir. Doğrudur, hazırda bu iddialar xarici siyasət fəaliyyətində səslən- dirilmir, lakin ölkə daxilində məsələyə dair tarixi əsər- lər yazılır, müəyyən fikirlər nəzərə çarpdırılır. Çin ilə qonşu ölkələr arasında mövcud olan transsərhəd xa- rakterli problemləri əsasən aşağıdakı kimi qruplaşdır- maq olar: Çin-Hindistan: Kəşmir məsələsi üstündə gərginliyin azaldılması istiqamətində danışıqların davam etməsinə baxmayaraq, regionun 3 hissəsi – faktiki olaraq Çinin nəzarətində olan “Aksai Çin”, Hindistanın nəzarətində olan “Cammu və Kəşmir” və Pakistanın nəzarətində olan “Azad Kəşmir və şimal əraziləri” arasında gərgin hərbi şərait hələ də davam edir. Hindistan 1964-cü ildə tarixi Kəşmir ərazilərinin Pakistan tərəfindən Çinə ve- rilməsini qəbul etmir və tanımır. Çin Hindistanın “Aru- naçal Pradeş” bölgəsinin çox hissəsinin Himalay ərazi- sinin bir hissəsi olduğunu iddia edir. Beynəlxalq müstə- vidə və ölkələr səviyyəsində bu bölgədəki sərhədi təs- vir və ya müəyyən edən heç bir saziş yoxdur. Ona görə də iki ölkə arasında ərazi mübahisəsinin mövcudluğu və sərhəd müqaviləsinin imzalanmaması münasibətlərə mane olan başlıca amildir. Çin-Butan: Butan Çinlə müqayisə ediləcək ölkə de- yildir. Lakin neçə illərdir ki, Butanın şimal-qərb ərazilə- rinin böyük hissəsini “Çumbi” çıxıntısı boyunca əhatə 20 edən kartoqrafik uyğunsuzluğa görə əmələ gəlmiş ərazi münaqişəsinin həlli istiqamətində ortaq sərhəd xəttinin müəyyənləşdirilməsi üçün ikitərəfli danışıqlar davam etdirilir. Bu vəziyyət indi də Çinin xarici siyasətinə təsir edən amillərdən biridir. Çin-Myanma: Çinin ətraf mühit və sosial problemləri nəzərə alaraq “Salven” çayı üzərində layihələndirilmiş 13 su dambasının tikintisini təxirə salmasına baxmayaraq, elektrik enerjisi azlığından əziyyət çəkən Myanma regi- onal və beynəlxalq etirazlara məhəl qoymadan Tailandın dəstəyi ilə 5 hidro-elektrik damba inşa etmək niyyətində- dir. Bu fəaliyyət iki ölkə arasındakı geosiyasi və iqtisadi münasibətlərə müəyyən dərəcədə təsir edir. Bundan başqa, Cənubi Çin dənizinin sahilyanı ölkələr ilə mübahisəli məsələləri də öz həllini tapmamışdır. Belə ki, Cənubi Çin dənizində beynəlxalq sərhəd xətlərinin müəyyənləşdirilməməsi səbəbindən Çin ilə Vyetnam arasında problemlər mövcuddur. Çin tərəfi Filippin və Tayvan ilə yanaşı “Skarboro Rif” üzərində, Malayziya, Fi- lippin, Tayvan, Vyetnam və Bruneylə yanaşı isə “Spratli adaları”nın üzərində öz suverenliyini bəyan edir. 2002-ci ildə tərəflər arasında qəbul olunan “Tərəflərin Davranış- ları Bəyannaməsi” Spratli adaları üzərindəki gərginliyin azalmasına gətirib çıxardı. Çin, eyni zamanda, Tayvan və Vyetnam tərəfindən də iddia edilən “Parasel adaları”nı öz nəzarəti altında saxlayır. Bu vəziyyət də Çinin qonşula- rı ilə əməkdaşlığına və beynəlxalq fəaliyyətinə öz təsirini göstərir. Çin-Yaponiya: İnsan yaşamayan ərazidən ibarət olan “Senkaku-şoto” (Diaoyu) adaları üzərində Yaponiyanın Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|