Dərslik (əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri)

 
13
idmana verir; siyasət sahəsi daha üstünlük kəsb edir; əgər mədəniyyət dərinliyə nüfuz edirsə, sivilizasiya «eninə», 
yəni siyasi üstünlüyün qazanılmasına meyl edir, (siyasi ekspansiya), elm incəsənət, siyasət və iqtisadiyyata tabe olur. 
Bədii sahədəki yeniliklər böyük sensasiya və qovğalarla qarşılanır və s. Şpenqlerin fikirincə, sivilizasiyanın bu 
keyfiyyətlərindən qorxmaq və çəkinmək deyil, əksinə, onlarala barışmaq lazımdır. 
Müasir kulturoloji nəzəriyyə  və konsepsiyalarda Z.Freydin (1856-1939) fikirləri müstəsnalığı ilə  fərqlənir. 
Freydçi kulturologiyanın dərk edilməsində başlıca amil sublimasiya kateqoriyasıdır; yəni razılıq və  təsdiqin 
alınmasında vacib olan gərginlik məkanının – instinktiv impulsun – psixi enerjinin dərkidir. Freyd mədəniyyət 
problemlərini bir sıra əsərlərində şərh etmişdir. Bunlardan «Yuxu və mif» (1907), «Leonardo da Vinçi», «Uşaqlıq 
xatirələri» (1910), «Totem və Tabu» (1913), «Kütlə psixologiyası  və insan Məninin təhlili» (1921) və b. Freyd 
kulturologiyasının vacib zəmini biogenetik qanundur; yəni ontogenez (orqanizmin fərdi inkişafı), filogenez 
(orqanizmlərin tarixi inkişafı), daha doğrusu, vaxtilə insan təkamülü prosesində baş verənlərin fəaliyyətinin 
təkrarlanması.  
Mədəniyyətin mövcudluğu və təkamülü qanunauyğunluqlarının təhlilində Freyd pozitiv mövqedən çıxış 
edərək orqanizmlərin real mövcudluq təcrübəsinə  əsaslanırdı. Fərdiyyət – ümuminin maketidir, lakin ümumi 
özü fərdilikdən irəli gəlir. Bu prinsipini Freyd, həmçinin etnoqrafiya, dinşünaslıq, sosiologiya, etika, estetika və 
o cümlədən kulturologiyaya da şamil etmişdir. 
Beləliklə, insan və onun psixikası şüur və rasional səviyyəyə uyğun deyil. Onun altında şüur kompleksi 
yerləşir ki, bu da fərdi həvəs və istəklərin həyati enerjisini yaradır. Freyd tərəfindən bu səviyyə «O» (Ld) 
adlandırılır. Həyati rol oynayan səviyyələrdən birini də «Fövqəl-Mən» (Super-Ego) oynayır. Bu səviyyə insanın 
fərdi həyatının təsirini  əhatə edən səviyyədir. Bu səviyyə filogenetik keçmişin (irsi tarix) təsiri ilə 
proqramlaşdırılır ki, buraya da qadağa və normalar aiddir. Üçüncü, orta səviyyə isə, «Mən» (Ego) şüurudur ki, 
çox hallarda bu səviyyə insanın arzu, cəhd və istəklərini ifadə edir. «Mən» «Fövqəl Mən» və «O» arasında asılı, 
tabeçi bir hissədir. 
Beləliklə, Freydə görə  mədəniyyət ontologiyalaşı (daha doğrusu o, məişətçilik statusu əldə edir). İnsan 
mədəniyyətində Freyd fövqəltəbii, mistik və  tərbiyəvi heç bir əlamət görmür; mədəniyyətin inkişafı bioloji 
təkamüldən heç də zərrə qədər fərqlənməyən bir hadisədir ki, o da canlıların ümumi qanununa tabedir. Freydə 
görə mədəniyyət tərbiyə vasitəsilə deyil, irsiyyətin bioloji mexanizmi ilə ötürülür. 
Özünün «Mədəniyyətdən narazılıq» adlı  əsərində Freyd mədəniyyətə insan mahiyyəti üçün onun vacib, 
zəruri və təbii nöqteyi nəzərindən yanaşır. Başqa sözlə, «Mədəni insan»ın öz məqsəd və arzularını tam şəkildə 
həyata keçirməyə qadirolma cəhdlərinə malik ola bilməsi imkanları öyrənilir. 
Z.Freyd insan mədəniyyəti üçün aşağıdakı  tələbləri mühüm sayır: təmizlik, gözəlliyə ehtiram) intizam; 
Psixi fəaliyyətin ali formalarına intellektual, elmi və  bədii nailiyyətlərə hörmət. Bütün bu tələblər insanlar 
arasındakı münasibətləri tənzimləməyə vasitədir. Freyd insan mədəniyyəti haqqında belə bir qənaətə  gəlir ki, 
mədəniyyət insanın təbii tələbatlarına az cavab verir, o, insanın azadlığını məhdudlaşdırır. İnsan mədəniyyəti bir 
çox istək və  həvəslərin uzaqlaşdırılması  əsasında formalaşdığı üçün burada tələbatların tam şəkildə 
ödənilməsindən söhbət gedə bilməz.  Əslində  mədəniyyət insanı  bədbəxt edir. O, məhdudiyyətlər sistemidir. 
Freydin nəticə çıxardığı müddəalar bunlardır. 
Müəllifə görə, insan təbiətin ona bəxş etdiyi həvəs və istəklərə çatmağa cəhd göstərir.  Əsil xoşbəxtlik 
bundadır! Mədəniyyət ya patoloji meyl yaradaraq həvəs və istəyi təhtəlşüur səviyyəsində  sıxır, ya da həvəsi 
əvəz edən başqa bir vasitə axtarır. 
Mədəniyyətin tərəqqisi mahiyyətinə qadağaların çoxalması, təzyiqin yüksəlməsi daxildir. Tarixi planda 
Freydə görə ilkin mədəni akt qohumlar arasındakı cinsi əlaqələrin qadağasında və arxaik dövrlərdə «oğullar» 
tərəfindən «atanın» öldürülməsindən sonrakı peşimançılıqdan başlanır. Bunlar insanların sürü formasında 
yaşadığı dövrə təsadüf edir. 
Beləliklə, Freydin mədəniyyət anlayışına aşabıdakı aspektlər daxildir: 
- Mədəniyyət sublimasiyanın nəticəsidir; 
- Mədəniyyət sosiallaşmanın  əsrlərələ  sınanmış vasitəsi kimi çıxış edərək bu təcrübəni fantaziya, yuxu, 
mif, oyun və s. kimi təzahür etdirir; 
- Mədəniyyət aqressivliyin qoruycusu mexanizmi kimi çıxış edir; 
- Mədəniyyət ictimai qüvvə kimi insan fərdiyyətinin təzahürünə istiqamətləndirilir. 
Freydin kulturoloji konsepsiyası kulturologiya nəzəriyyəsinin inkişafında özünəməxsus rol oynayır. 
XX  əsrdə kulturoloji məktəbin görkəmli simalarından biri də Pitirim Aleksandroviç Sorokindir (1889-
1968). Onun mədəniyyət problemlərinə  həsr olunmuş dördcildlik məşhur  əsəri «Sosial və  mədəni dinamika» 
adlanır. Əsərdə müəllifin sosioloji ideyaları kulturoloji konsepsiyanın əsasıda ifadə olunur. 
Ən qədim zamanlardan mədəniyyəti tədqiq edən P.Sorokin sistemli metoddan (çarpaz, tematik) istifadə 
edərək bu və ya digər tarixi mərhələlərin ardıcıl şərhini əks etdirir. Müəllif özünün nəzəri nəticələrini cədvəl və 
qrafiklərlə ifadə edərək statistik materiallarla şərh edir. Müəllifin sonda gəldiyi fikrə görə, hər bir cəmiyyət 
özündə üç mühüm aspekti – əşyalar aləmini (konkret əşyalar), subyektiv aləmi (insan) və transsubyektiv aləmi, 
(ruhi mahiyyət, ideyalar, fikir, düşüncə) kəsb edən sosial-mədəni sistemdir. Cəmiyyəti onun simvolik 
Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---