Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
N eytrofillər - leykositlərin seqm ent nüvəli, neytral boyalarla yaxşı boyanan, 10-20 m km diam etrə m alik olan xüsusi növü, olm aqla, qandakı leykositlərin 70%-ni, qranulositlərin isə 95%-ni təşkil edir (şəkil 44). Yaşlı orqanizm lərdə bir saat m üddətində sümük iliyindən qana 4 x l0 8-dən artıq neytrofıl daxil olur. O nların yaşam a müddəti cəmi 2-3 gündür, im m unoloji reaksiyalarda icra etdikləri funksiyalar m ak ro faq lan n k ın a nisbətən d aha m əhduddur. N eytrofillər çox hərəkətli hüceyrələr olm aqla, iltihabı proses gedən toxum aya daha tez çatır, yüksək səviyyədə m obilizasiya olunur, cəmi bir neçə saniyə m üddətində
adlanan m etobolizm prosesini fəallaşdırır, həm in prosesin aralıq m əhsullarını ney trallaşdırır və patogen agentlərə qarşı orqanizm in ilkin və səmərəli m üdafiəsini təmin edir. N eytrofillər fa- qositoz prosesi zam anı ən çox ixtisaslaşmış və çoxlu sayda funksiyaları icra edən hüceyrələr sayılır (sitobioloji aktiv m addələri sintez etmək, hüceyrədən xaric sitoliz və s.). L akin m akrofaqlardan fərqli olaraq onlar antigeni işləyib lim fositlərə təqdim etmək qabiliyyətinə m alik deyildir.
İm m unokom potent sistemin başqa hüceyrələrində olduğu kimi
m akrofaq və
neytrofillərin fəallaşması da im m unoloji reaksiyalar zamanı çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu proses xarici am illərin-stim ulların faqositar hüceyrələrin səthindəki reseptorlarla qarşılıqlı təsiri nəticəsində baş verərək, bu zam an m etobolik proseslərin gedişi mexanizmi, sürəti, istiqam əti və genlərin fəallaşm ası çox dəyişikliyə uğrayır. F aqositar hüceyrələri aşağıdakı am illər fəallaşdırır: 1. Lipopolisaxaridlər və digər bakterial maddələr; 2. y - interferon və başqa sitokinlər; 3. Komplement sisteminin fəallaşmış komponentləri və onların ayn- ayn fraqmentləri; 4. Toxuma polisaxaridləri; 5. Hüceyrələrə yapışma və faqositoz; 6. Hüceyrədaxili Ca2+ ionlarını artıran amillər və proteinkinaza. 306 Fəallaşma prosesi əsasən 2 mərhələdə gedir: əvvəlcə interferon və QM KSF amilləri fəallaşır, sonrakı mərhələdə isə fəallaşma siqnalı tamamlanır və Ca+2ionlanm n sayı artm ağa başlayır. Sonuncu proses əsasən bakterıal liposaxaridlər tərəfindən icra olunur. Hər iki mərhələ eyni vaxtda başlayır və m akrofaqların fəallaşması zamanı aşağıdakı proseslər baş verir: - Sərbəst radikalların toplanması və «oksigenpartlayışı»; - N O sintazanın fəallaşması və N O-nun toplanması; - Oksigen və azotun metobolizm prosesi ilə əlaqədar olmayan bəzi fer- mentlərin fəallaşması; - II sinif M HC molekullannın sintezinin və hüceyrə səthində ekspress- siyasının güclənməsi; - Sekretor funksiyanın (sitokinlərin və bioloji aktiv maddələrin sin tezinin və ifrazının) sürətlənməsi; - Faqositar fəallığın və onun səmərəliliyinin güclənməsi; - Şiş hüceyrələrinin əmələ gəlməsinin qarşısının alınması üçün sitotok- sikliyin yüksəlməsi; - Antigenlərin təqdim etmə funksiyasının güclənməsi; - İmmunoloji reaksiyaların idarəedilməsi və tənzimlənməsi. Fəallaşmış neytrofıllər də həmin proseslərin bəzilərində (faqositar fəallığın artması, oksigen partlayışı, metabolik dəyişikliklər) iştirak edir. M akrofaq və neytroffllərin yaranma mexanizmi məhz oksigen partlayışı və NO-nun sintezi nəticəsində mövcud olur. Oksigen, yaxud tənəffüs partlayışı məvhumu mahiyyətcə oksigenin yüksək antimikrob reaktivlik xassəsinə malik olan metabolitlərin yaranmasından ibarət olub, NADPH-ın və molekulyar oksigenin reduksiyası - oksid oksigen anionunun ( O 2) əmələ 307
gəlməsi ilə səciyyələnir. 0 -2-dən isə bakteriosid fəallığa malik olan birləşmələr, xüsusilə hidrogen-peroksid - H 20 2, hidroksid radikalı- ( OH) və sinqlet oksigen (O 2 ) sintez edilir. НгОг-nin sintezi həm təbii-spontan, həm də superoksiddismııtaza fermentinin iştirakı nəticəsində baş verir. Oksigen partlayışı zamanı 0-2 və H 20 2-nin artıq hissəsi müvafiq olaraq superoksiddismutaza və peroksisom mənşəli katalaza ilə neytrallaşdırılır və faqositlərin həmin metobolitlərlə zədələnməsinm qarşısı almır. Həmin proseslərin mexanizmi sxematik olaraq aşağıdakı kimi icra olunur: Qlükoza + N A D P+ ------------- p N ADPH +pentozofosfat NA DPH-oksidaza N A D P H + 02 ------------- ► N A D P+ + H* 02-
O2' -
dən bakteriosid birləşmələrin əmələ gəlməsi spontan dismutasiya 2 0 2- + 2 H + ------------- ► H 202 + '0 2 02 + H 202------------- ► H O + O H + 'Oz
H20 2 + C1-CJ-) *
OCl-(OJ-) + H 2
Ocl-(OJ )+ H 20 -------- ► '02 + Cl- (J ) + H 20
2 02 + 2H + ------------- ► 02 + H 2 O 2 katalaza 2H202 ________ ►
H
O + O
2 Sxem 7. S u p e r o k s id a n io n u n u n y a ra n m a s ı ( Z ,M ə m m ə d o v . R .A x u n d o v , 2 0 1 0 ): q lü k o z o m o n o fo s fa t şuntu Bu reaksiyalar həddindən artıq sürətlə (bir neçə saniyə ərzində) getdiyi üçün həmin proses «oksigen partlayışı» adlanır. Proses neytrofillərdə çox intensiv və qısa müddətli, makrofaqlarda isə nisbətən uzun müddətli və zülalın yenidən (de novo) sintezi-sikloheksimidlə ingibirləşməsi ilə müşayət olunur. Faqositarlar hüceyrədən xaric sitoliz zamanı da oksigenin fəal birləşmələrindən istifadə edirlər. Faqositarlann digər bakteriosid mexanizmi NO-nun sintezi ilə əlaqədar olmaqla, bu maddə mikroorqanizmlər və şiş hüceyrələri üçün toksiki xassəyə malikdir. NO-L-arginin NO-sintaza fermenti ilə oksidləşməsindən əmələ gəlir: L-arginin+02 NO-sintaza L-sitrulin+NO * NO-sintaza fermentinin iki forması vardır. Birinci forma + fəallaşmış- normal faqositarlarda, ikinci isə sitokinlərin, əsasən isə interferon və ŞHF- ilə induksiyadan sonra əmələ gəlir. NO-nun sintezinə ləngidici təsir göstərən başlıca amil Tn2 hüceyrələrinin İL-4, 10 və 13 sitokinləri hesab olunur. Bu
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|