Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

sağım  zamanı  E.coli-yə  qarşı  O  və  OK  antigenlərinə  görə  aqqlyutininlərin 

titri-1:640-1:1280  olur.  Baytarlıq  təbabəti  alimləri  yeni  doğulmuş  buzov, 

quzu,  dayça  və  çoşkalann  infeksion  xəstəliklərə  qarşı  davamlılığmın 

artırılması probleminin həll edilməsində heyvanların boğazlıq dövründə vak- 

sinasiya olunmasına hazırda çox böyük önəm verir və bu mütərəqqi  üsuldan 

geniş istifadə edirlər.

K olostral immunitetdə çox böyük rol oynayan ağız südünün (qoyunLar- 

da)  kimyəvi  tərkibi,, adi  südün  (laktasiyamn  10-cu  günündən  başlayaraq) 

tərkibindəki  mikro-makro  elementlər,  kazein  (yalnız  südə  məxsus  olan 

zülal),  laktoza  (yalnız  süddə  olan  şəkər),  yağ,  vitaminlər və  immunoqlobu- 

linlərlə  çox zəngin  olması  ilə  fərqlənir və  genefonddan  (müxtəlif cinslərdən) 

asılı  olaraq  genetik  xarakter  daşımaqla  müayinə  zamam  nisbətən  fərqli 

nəticələr  müşahidə  olunur.  Almlər  belə  nəticəyə  gəlmişlər  ki,  müxtəlif  növ 

məməli  heyvanların  südünün  kimyəvi  tərkibinin  bir-birindən  əsaslı  surətdə 

fərqli  olması  genetik  aspektdə  baş  verməklə  xüsusi  genlər  (quruluş,  nəzarət, 

funksional  və  s.)  tərəfindən  həyata  keçirilir  və  tənzimlənir. 

Qoyunların  ağız 

südü  və  südünün xassələri,  kimyəvi tərkibi,  immun sistemin formalaşmasında 

və  quzuların  yoluxucu  xəstəliklərə  qarşı  rezistentUyimn  artırılmasında  ağız 

südünün  immunobilloji  rolu  və  immunoqlobulinlərin  miqdarca  dəyişilmə 

dinamikası  haqqındakı  məlumatlar  ölkəmizdə  ilk  dəfə  olaraq  tədqiqatçı-alim 

E.M.Hüseynov  (1968-2011)  tərəfindən  daha  geniş  və  ətraflı  öyrənilmişdir 

(cədvəl  22,23,).

  Həmin  məlumatlar  onun  qoyunların  mastitlərinin  etioloji, 

epizootoloji,  kliniki,  patomorfoloji  xüsusiyyətlərinin,  diaqnostikas  və 

mübarizə  tədbirlərinin  öyrənilməsi  sahəsində 

uzun  müddət  (40  üdən  artıq) 

apardığı  eksperimental  fundamental-tətbiqi  xarakterli  elmi  tədqiqatların 

nəticələri və  topladığı müvafiq dünya ədəbiyyatına  istinadən əldə edilmişdir.

C ə d v ə l 2 2 .

Q oyunların  ağız  südünün  kim yəvi  tərkib i (E.M .Hüseynov,  2011)

Göstəricilər

Köhnə vahidlərlə 

norma

Fərq

əmsalı

Beynəlxalq vahidlər 

sistemində (BS) norma

Vahidlər

q %

Minimal və 

maksimal 

mənalar

Vahidlər

(q/i)

Minimal və 

maksimal 

mənalar

Ü m u m i   z ü l a l

5 , 2 - 2 1 , 5

1 0

5 2 , 0 - 2 1 5 , 0

İ m m u n o q l o -  

b u l i n   h C

1 , 2 - 1 6 , 4

1 0

1 2 , 0 - 1 6 4 , 0

t m m u n o q l o -  

b u l i n   h M

0 , 1 8 - 4 , 8

1 0

1 , 8 - 4 8 , 0

İ m m u n o q l o -  

b u l i n   h A

0 , 0 9 0 - 1 , 7 2 8

1 0

0 , 9 - 1 7 , 3

K a z e i n

4 , 0 - 6 , 5

1 0

4 0 , 0 - 6 5 , 0

Y a *

5 , 3 - 1 5 , 4

1 0

5 3 , 0 - 1 5 4 , 0

L a k t o z a

2 , 0 3 - 4 , 4 8

2 9 , 2

m m o l / q

5 9 , 3 - 1 3 0 , 8

301

---

- l a k t o q l o b u l i n

1 . 0 1 - 1 , 6 5

1 0

1 0 , 1 - 1 6 , 5

- l a k t o a l b u m i n

0 , 9 - 4 , 5 2

1 0

___

9 , 0 - 4 5 , 2

A l b u m i n

0 , 4 - 0 , 6

1 0

4 , 0 - 6 , 0

F o s f o r

M q %

5 0 , 0 - 1 9 0 , 0

0 , 3 2 3

m m o l / q

1 6 , 2 - 6 1 , 4

M a q n e z i u m

6 , 0 - 3 0 , 0

0 , 4 1 1

2 , 4 7 - 1 2 , 3

N a t r i u m

2 5 , 0 - 4 3 , 6

0 , 4 4

1 1 , 0 - 1 9 , 1

K a l i u m

6 2 , 0 - 2 3 0 , 0

0 , 2 5 6

1 5 , 9 - 5 8 , 9

K o b a l t

m k q %

0 , 1 1 8 - 0 , 1 3 0

0 , 1 6 9

m k m o U   1

0 , 0 2 - 0 , 0 2 2

M a n q a n

2 1 4 , 0 - 2 3 6 , 0

0 , 1 8 2

3 8 , 9 - 4 2 , 9

D ə m i r

1 1 6 , 0 - 3 4 6 , 0

0 , 1 7 9

2 0 , 8 - 6 1 , 9

M i s

3 2 , 0 - 2 7 2 , 0

0 , 1 5 7

5 , 0 2 - 4 2 , 7

S i n k

3 0 , 0 - 3 1 6 , 0

0 , 1 5 3

4 , 6 - 4 8 , 3

V i t a m i n - A

1 , 2 - 5 8 , 0

0 , 3 5

0 , 0 4 2 - 2 , 3 0

K a r o t i n

2 , 0 - 4 , 0

0 , 0 1 9

0 , 0 3 8 - 0 , 0 7 6

V i t a m i n - E

m q / 1

1 3 , 3

2 , 3

3 0 , 6

V i t a m i n  

- C

1 8 0 , 0 - 1 0 0 , 0

0 , 0 5 7

m m o l / 1

0 , 1 - 0 , 5 7

V i t a m i n - B ı

1 , 0 - 1 , 2

2 , 6 9

m k m o l / 1

2 , 9 6 - 3 , 5 5

V i t a m i n - В з

M k q %

2 6 2

0 , 0 4 5

m k m o l / 1

1 1 , 8

V i t a m i n - B 4

M q   %

7 7 , 0 - 1 0 3 , 0

0 , 0 8 2

m m o l / l

6 , 3 1 - 8 , 4 5

V i t a m i n - B i

2

m k q / 1

5 , 0 - 2 3 , 0

0 , 7 4

m m o l / 1

3 , 7 - 1 7 , 0

Cədvəl 23.

Qoyun və keçilərin südünün  kimyəvi tərkibi və məhsuldarlığı 

(E.M.Hüseynov, 2011)

H e y v a ­

n ı n   n ö v ü

S ü d ü n   t ə r k i b i ,   %

Q u r u

m a d d ə ­

lər

L a k ta s iy a  

m ü d d ə tin d  

ə  o r ta  

m ə h s u ld a r  

h q ,  k q

Y a ğ

Z ü la lla r

L a k -

to z a

(sü d

ş ə k ə ­

ri)

M in e ­

ra l

m a d d ə ­

lər

C ə m i

O   c ü m lə d ə n

K a z e -

in

(sü d

z ü la lı)

A l b u ­

m in

və

q lo b u -

lin lər

Q o y u n ­

l a r

6 , 7

5 , 8

4 , 6

1 ,2

4,6

0 , 8

1 7 , 9

1 5 0

K e ç i l ə r

4 , 1

3 , 5

2 , 8

0 , 7

4 , 6

0 , 8

1 8 , 0

2 5 0

9.7.  Immunokompotent hüceyrələr və  onların funksiyaları

İmmun  sistemin əsas  immunokompotent hüceyrələri  (İKH)  monosit-fa- 

qosit sistemini təşkil edən mikrofaqlar (neytrofil qranulositlər) və makrofaq- 

lardan (monositlər və toxuma m akrofaqlan), köməkçi hüceyrələrdən, T və P 

limfositlərdən  ibarət  olmaqla,  immun  cavab  reaksiyasının  yaranmasında

302

---