B2-limfositəlrində isə əvvəlcə İqM , klonlann fəallaşmasmdan sonra isə İq D
müstəsna olmaqla digər siniflərə mənsub olan tq molekulları sintez edilir.
В
- limfositlərin inkişafı zamanı hər bir mərhələdə onların xarakterik
hüceyrə tipi formalaşır:
-
Qandoğuran kötük hüceyrəhri qanın bütün şəkilli elementlərinin
limfomielopoezin ümumi sələf hüceyrələri. O nlann əcdadı em brional
inkişafın ilk mərhələlərində böyrək nahiyəsində yaranan mezenxim
hüceyrələridir.
- В
və T -limfositlərinin və təbii kiüerlərin-limfopoezin sələf hüceyrələri.
O nlann səthində ümumi kötük hüceyrələrinə xas olan CD34 m arkeri
mövcuddur.
-
İlkin
В -
prolimfositləri-\\k
yaranan hüceyrələr olmaqla, onlarda Iq
molekullannın genləri xromosom üzərində əsasən seqmentlər formasında
yerləşir.
-
Son
В
-prolimfositləri
-
M-immunoqlobulinin (İqM )
formalaşmasını
təmin edir.
-
В
-pre-limfositləri-
artıq inkişaf etmiş hüceyrələr sayılır.
-
Qeyri yetkin
В
-limfositləri-
sümük iliyində öz inkişaf mərhələlərini
tamamlamış və səthində tam formalaşmış İqM molekuluna malik olan
hüceyrələrdir.
-
Yetkin
В
*
limfositlərinin
səthində İqM və İqD molekullan ekspressiya
olunur və antigenlə qarşılıqlı əlaqəyə tamamilə hazır olan hüceyrələrdir.
-
Plazmatik hüceyrələr(plazmositlər)-
yetkin p-limfositlərinin antigenlə
fəallaşmasmdan sonra yaranan ilk hüceyrələr olmaqla, onların effektor
forması hesab olunur, fəal hüceyrələrin bəziləri yaddaş hüceyrələrinə çevrilir.
İmmunoqlobulinlər B-limfositlərdən yaranan plazmatiki hüceyrələrdə sintez
olunur, 1 ədəd B-plazmatik hüceyrəsi bir saniyə müddətində 2000 immunoq-
lobulin molekulu sintez edir. Plazmatik hüceyrələr xüsusi reseptorlann
vasitəsilə antigenləri tanıyıb differensiasiya edir (seçir). Ona görə də spesifik
reseptorlann olması immunologiyanm ən qlobal və mərkəzi problemi sayılır.
Reseptorlann vasitəsilə hüceyrələr genetik olaraq
«özününkünü»
və
«yadı»
bir-birindən ayınr və seçir (tanıyır). Reseptorlann sintezi və spesifikliyi
genetik olaraq tənzim olunur.
T-limfositlər
- limfositlərin populyasiyası olub, onlann 70-80%-ni təşkil
edir, yaşlı orqanizmlərdə sayca daha çox olurlar. O nlann morfofunksional
xüsusiyyətlərinə görə bir-birindən fərqlənən subpopulyasiyaları mövcuddur.
T-limfositlərinin bir çox subpopulyasiyalan
В
-limfositlərindən fərqli olaraq
elektron mikroskopu ilə müayinə zamanı onlarda çox aydm və asanlıqla
müşahidə olunan xüsusi Qoll cisimcikləri (lizosomlarla əhatə edilən lipid
damlası) vardır. T-limfositlərin başlıca funksiyası hüceyrəyə daxil olmuş
patogen mikroorqanizmləri və virusları tapıb zərərsizləşdirmək və
В
-
limfositlərinə hum oral immunoloji cavab reaksiyasının yaranması prose
sində müvalıq köməklik göstərməkdir. Bu funksiya orqanizmin hüceyrə
lərinin səthində yad antigen fraqmentlərinin mövcud olub-olmamasını
yoxlamaqla icra olunur. T-limfositlərinin iki əsas subpopulyasiyası-T-helper
322
(CD4+) və T-sitotoksik (CD8+) - vardır. T-helper hüceyrələri antigen
fraqmentini-peptidini dendritli hüceyrələrin, makrofaqlann və В -
limfositlərinin səthində MHC molekulları ilə tanımaqla, çoxlu sayda
klonlara və reseptorlara malikdir. Həmin klonlann və reseptorlarm
formalaşması onların timusda inkişafı dövründə yaramr. H ər bir klon
yetişmiş periferik limfoid orqan və toxum alanna keçdikdən sonra özünün
spesifik TCR molekulları ilə yalnız müəyyən bir antigen peptidi (MHC
kompleksini) tanıyır. T - helperlərin (Th) iki subpopulyasiyası - T hl və Th2
- mövcud olmaqla onlar bir-birindən immunoloji cavab reaksiyasındakı
funksiyasına və sintez etdikləri sitokinlərə görə fərqlənirlər. Fəallaşmış T h l
hüceyrələri m akrofaqları aktivləşdirən y-interferon, Th2-isə В -limfositlərin
proliferasiyası üçün lazım olan İL-4 sintez edirlər. T-limfositlərin 90-95%-i I-
tip reseptorlara (a və p), 1%-ə qədəri isə И-tip reseptorlara (örtük
toxumalarda isə 10%-dən çoxu) malikdir.CD4 markerləri olan T-limfositlər
əsasən antigen haqqındakı müvafiq məlumatları qəbul edərək immun cavabı
induksiya prosesinə uğradır, onun gedişini tənzimləyir və immun cavab
reaksiyasını formalaşdırır. I-tip reseptorlar və səthlərində CD8 markerə
malik olan T-limfositlər sitotoksik fəallığa malik olmaqla T-kiIlerlər-T-
sitatoksik (Tı) limfositlər adlanır və T-limfosit populyasiyasının 25%-ni
təşkil edir. T-killerlər yalnız özləri üçün spesifik olan antigeni I-sinif MHC
molekuluna uyğun olduğu halda onu tanıya bilir rvə «doğma» hüceyrələri
«yad» hüceyrələrdən seçirlər. T-killerlər hədəf hüceyrələri özlərinin ifraz
etdiyi
perforin, qranizm
və
qranulizm
kimi toksiki substansiyalar vasitəsilə
lizisə uğradır. И-tip teseptorlara malik olan T-limfositlər ümumi limfoslt
populyasiyasının yalnız 1%-ə qədərini təşkil edir. T-limfositlərin bəziləri.’
orqanizm üçün yabançı olan hüceyrələri və patogen agentləri immunizasiya
edilmədən və spesifik reseptorlara malik olm adan onlan tanıyaraq, birbaşa
qarşılıqlı əlaqəyə girir və killings uğradır. Həmin limfositlər
təbii killerlər
(TK hüceyrələr) adlanmaqla bir qrup antigenlərə (şiş hüceyrələri, allogen,
singen, ksenogen) qarşı sitotoksik fəallığa malikdirlər. Onlar timus
(çəngəİvari) vəzidən asılı olmadan ixtisaslaşmaqla, morfoloji cəhətdən
limfositlər və bazofillər arasında keçid təşkil edir, interferon və İL2 üçün
reseptorlara və çox güclü litik və sitolitik fəallığa malik olması ilə fərqlənir
və hədəf hüceyrələrini parçalayırlar. TK-hüceyrələrin periferik qanda iki
növü-TK+ və T K - - olmaqla, onlar bir-birindən fenotipik cəhətdən fərqlənir:
TK + hüceyrələrin səthində CD2, 7-8, 16, 56 yüksək dərəcədə, TK-
-
hüceyrələrdə isə yalnız CD7 yüksək dərəcədə ekspressiya olunur. Kötük
limfosid
hüceyrələri timusa (çəngəİvari vəziyə) miqrasiya olunaraq T-
limfositlərə çevrilir. O nlar T-xelperlərin, T-supressorlann və T-killerlərin
subpopulyasiyasını əmələ gətirir. Ümumiyyətlə, B-sistemi əsasən bakterial
infeksiyalar, allergiyalar və autoimmun xəstəlikləri, T-sistemi isə-virus
infeksiyalan, vərəm, brusellyoz, tulyaremiya xəstəlikləri, şişlərə qarşı və
immunopatologiya zamanı immunitetin yaranmasını təmin edir.
323