Dərslik (I hissə)
Yüklə 3,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mahmud bəy Mahmudbəyov
- Mirzə Həsən RüĢdiyyə
- Məhəmməd ağa ġahtaxtinski
- Abdulla ġaiq Talıbzadənin
48
XX əsrin əvvəllərində Mahmud bəy Mahmudbəyov ―Türk əlifbası və Ġlk qiraət‖ dərsliyini tərtib etmiĢdir. Bu kitab 1907-ci ildə Bakıda çap olunmuĢdur. Dərslik 1923-cü ilə qədər Azərbaycan məktəblərində istifadə edilmiĢdir. Mahmud bəy Mahmudbəyov sonralar ―Ġkinci il‖, ―Üçüncü il‖, ―Yeni türk əlifbası” və s. kimi dərsliklərin də əsas müəllifi və tərtibçisi olmuĢdur. ―Ġkinci il‖ dərsliyi əlifbadan sonrakı dövr üçün nəzərdə tutulmuĢdur. Bu dərsliyin ikinci nəĢrində S.Axundzadə, F.Ağazadə, A.Talıbzadə, A.Əfəndizadə və baĢqaları müəllif olmuĢlar. Dərslik 114 səhifədən ibarət olmuĢ və 1908-ci ildə Bakı Ģəhərində çap edilmiĢdir. Dərslikdə yazı iĢlərinə aid çalıĢmalar, inĢa və ifadə yazılara aid mövzular və qiraət bölməsinə aid mətnlər verilmiĢdir. Kitabın 96-cı səhifəsindən sonra ―Yazı dərsləri‖ Ģagirdlərin orfoqrafik vərdiĢlərini inki- Ģaf etdirməyə, tək və cəm isimlərə, əvəzliyə, sifətə aid məlumatlar verilmiĢdir. M.Mahmudbəyov A.Səhhətlə birlikdə ―Türk dilinin təlimi üçün üçüncü ilə məxsus qiraət kitabı‖nı tərtib etmiĢ və onu 1909-cu ildə Bakı Ģəhərində çap etdirmiĢdir. Dərslik 162 səhifədən ibarət olmaqla, doqquz bölmədən ibarətdir. Bu bölmələr ayrı-ayrı baĢlıqlar altında verilmiĢdir. Kitab sadə dildə yazılmıĢ, uĢaqların yaĢ və bilik səviyyəsi nəzərə alın- mıĢdır.
Mahmud bəy Mahmudbəyov 1911-ci ildə Bakı Ģəhərində “Ġmlamız”adlı o zaman üçün çox qiymətli və faydalı olan bir kitabça yazıb, çap etdirmiĢdir. Onun 24 səhifəlik “Ġmlamız”adlı bu əsərində orfoqrafiyamız haqqında çox qiymətli, o zamana qədər söylənilməmiĢ və tədqiq olunmamıĢ məsələlər barədə ori- jinal fikirlər irəli sürmüĢdür. Bu əsər zamanı üçün elmi-metodiki cəhətdən qiymətli bir vəsait idi. Vəsait 22 il məktəblərdə öz qüvvəsini saxlamıĢdır. Gözəl müəllim, məĢhur metodist Mirzə Həsən RüĢdiyyə (1850-1943) Cənubi Azərbaycanda ömrünün axırına kimi müəllimliklə məĢğul olmuĢ, öz təcrübəsinə əsasən yeni tipli
49
məktəb açmıĢdır. Məktəb savad təliminə 60 saat vaxt vermiĢ, Ģagirdlərin ana dilində yazıb-oxumağı bacarmasını qarĢısına məqsəd qoymuĢ, Cənubi Azərbaycanda “Vətən dili‖ dərsliyini yazmıĢdır. Həmin dərslik 1905-ci ildə Təbriz Ģəhərində nəĢr olunmuĢdur. Böyük pedaqoji təcrübəyə malik olan Mirzə Həsən RüĢdiyyə ərəb əlifbasının tədrisinin sövti üsulla öy- rədilməsi fikrini irəli sürmüĢdür. “Vətən dili‖ dərsliyində üs- lubi məsələlərə və elmi-metodik sahələrə xüsusi diqqət yetir- miĢdir. Kitabın qiraət bölməsində xalq ədəbiyyatına (atalar sözü, tapmacalar, məsələlər), о cümlədən tərbiyəvi xarakterli mətnlərə yer verilmiĢdir. Dərslik 110 səhifədən və iki bölmə- dən ibarət olmuĢdur. M.H.RüĢdiyyə çalıĢqan uĢaqlara qızıl medal təsis etmiĢdir.
çısı olmuĢ, ərəb əlifbasını islah etmək yox, onu əvəz etmək fikrində olmuĢdur. Xalqı M.F.Axundovun tərtib etdiyi əlifbaya alıĢdırmaq və həvəsləndirmək məqsədilə mətbuat səhifələrində dəyərli məqalələrlə çıxıĢ etmiĢdir. Məhəmməd ağa ġahtaxtinski ―Sövti ġərq Əlifbası” adlı dərsliyi 1902-ci ildə yazmıĢ, 1903-cü ildə isə həmin dərslik Tiflisdə ―ġərqi-rus‖ qəzetinin mətbəəsində nəĢr olunmuĢdur. Müəllif bu dərs kitabını M.F.Axundovun tərtib etdiyi əlifba əsasında yazmıĢdır. Kitabda hərflərin gözəl xətlə yazılması metodikası da verilmiĢdir. Dərslik 18 səhifədən ibarət idi. Kitabda rus dilində mətnlərə də yеr verilmiĢdir. Məqsəd odur ki, rus dilli xalq yeni əlifbadan istifadə edə bilsin. Kitabda yeni əlifba, sözlə- rin fonetik və qrammatik cəhətdə yazılĢı, dilin tədrisinə aid metodik iĢləmələr verilmiĢdir. XX əsrin pedaqoji aləmində yazıçı Abdulla ġaiq
(1881) Tiflis Ģəhərində anadan olmuĢ, ilk təhsilini rus, fars dillərində almıĢdır. Tiflis Ģəhərindəki Aleksandrovs- ki gimnaziyasında oxumuĢ, dil-ədəbiyyat müəllimi hü- ququnu qazanmıĢdır. O, Bakıya köçüb, S.S.Axundovun
50
məktəbində ana dili müəllimi iĢləmiĢdir. ―Dəbistan‖, ―Məktəb‖, ―Rəhbər‖ jurnalları üçün yazdığı uĢaq əsərləri ―Murad‖, ―YaxĢı arxa‖, ―Tıq- tıq xanım‖,―Çoban MəmiĢ‖ və s. çap edilmiĢdir. Abdulla ġaiq ―UĢaq gözlüyü‖ adlı dərsliyini sövti üsul əsasında yazmıĢdır. Dərslik 1910-cu ildə Bakı Ģəhərində çap olunmuĢdur. Kitab 58 səhifədən, üç bölmədən ibarət idi. Birinci və ikinci bölmələrdə ərəb əlifbasının öyrədilməsi və yazı qaydalarına aid nümunələr verilmiĢdir. Kitabın üçüncü bölməsində bədii əsərlər hekayə, Ģeir, quĢ, heyvan və təbiət hadisələrinə aid mətnlər öz əksini tapmıĢdır. Abdulla ġaiq ―Gülüzar‖, ―Milli qiraət‖, ―Ġkinci il‖ və s. dərsliklərini nəĢr etmiĢdir. Məktəb tarixindən məlumdur ki, ana dilinin bir fənn kimi tədrisi ―Vətən dili‖ və ―UĢaq bağçası” adlı dərsliklərdən sonra baĢlanmıĢdır. Bu dərsliklər Azərbaycan dilində dərs aparan müəllimlərə tədris üçün gözəl Ģərait yaratdı. Azərbay- can məktəblərində tədris planı, proqramlar, əlifbanın islahı bu dərslik vasitəsilə sahmana salınmıĢ, bu sahədə müəllim- lərin qabaqcıl pedaqoji təcrübəsi də xüsusi rol oynamıĢdır. Mirzə Hüseyn Həsənzadə ―Tamam əlifba‖ adlı dərslik hazırlamıĢ və bu dərslik 1912-ci ildə Tiflis Ģəhərində çap olunmuĢdur. Dərsliyin 22 səhifəsi əlifbanın öyrədilməsinə ayrılmıĢ, qalan səhifələrində qiraətə aid mətnlər verilmiĢdir. Müəllif dərsliyin iĢləmə bölməsində qeyd edir ki, ərəb əlifbasındakı bəzi hərflərin tələffüzü qaydalarını Azərbaycan dilinə uyğunlaĢdırmaq lazımdır. M.H.Həsənzadə kitabın tərtibində daha bir məsələni diqqət mərkəzində saxlamıĢdır. O, Azərbaycan dilinin zənginliyinə əsaslanaraq 9 sait səsin iĢlənmə təĢəbbüsünü irəli sürmüĢdür. Müəllifin fikrincə, dildə sait səslərin iĢlənməsi, dili zənginləĢdirir, yeni sözlər düzəlt- mək üçün Ģəkilçilərdən istifadə etməyə imkan yaradır. Dərs- likdə hərflərin hüsnxət qaydasına yazılıĢına da diqqət yetiril- miĢidir. Xalqın xoĢbəxtliyi və gələcəyi uğrunda ardıcıl mübarizə
Yüklə 3,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|