45
Azərbaycan məkləbləri üçün çap olunmuĢ dərslik və
dərs iĢləmələrinin xronoloji cədvəli
1
№
Müəllifin
adı
və
soyadı
Dərslik və dərs vəsaitlərinin
adları
Molla Yusif Misgər
Bəyanül-asrar (1812)
Abbasqulu
ağa
Bakıxanov
Qanuni-Qüdsi (1828)
Təhsibül-əxlaq (1834)
Nəsihətnamə (1836)
Mirzə Kazım bəy
Türk-tatar dilinin qrammatikası
(1839)
P.M.Budaqov
Türk-tatar əlifbası (1844)
M.ġ.Vazeh
Kitabi-türki (1852)
Ġoaki Romanov
Tatar əlifbası (1855-1856)
Mirzə Nəsrullah
Kitabün-nəsayeh (1857)
P.M.Budaqov
Türk-tatarskoqo-azer-
baydjanskoqo nareçiye (1857)
Mirzə Əbdülhəsən bəy
Vəzirov
Uçebnik tatarskoqo azerbayd-
janskoqo nareçiye (1858)
L.M.Lazaryev
Türk dilinin müqayisəsi mün-
təxəbatı (1866)
Lazar Budaqov
Lüğəti-türki (1869)
Mirzə
Məhəmməd
ƏfĢar
Fənni-Ģərfi-türki
A.O.Çernyayevski,
R.Əfəndiyev
Vətən dili (1882)
A.O.Çernyayevski,
S.Vəlibəyov
Vətən dili (1888)
А.О.Çernyayevski
Üsul kitab (1883)
A.Tahirov
Samouçitel tatarskoqo yazıka
(1887)
R.Əfəndiyev
UĢaq bağçası (1889)
ġükrulla Məhərrəmzadə Rusaleyi-haruf-və xütut (1890)
1
Bax.:B.Tağıyev.Oxu təlimi.Bakı,2006, s.45-47
46
Səfərəli Vəlibəyov
Xəzineyi-əxbar (1891)
Molla Nədulla Təbrizi
Kitabçeyi-Ədəbiyyə (1893)
Mirzə Sadıq
ġahətli Kəlamlar (1893)
Mirzə Əbdülsəlam
Xətti təliq və nəstəli sərməĢq,
(hüsnxət, 1894)
Məmmədtağı Sidqi
Qiraət kitabı (1896)
Nəriman Nərimanov
Türk-Azərbaycan
dilinin
müxtəsər-səhv-nəhvi (1899)
Mirzə Ələsgər Növrəs
Kitabi-təndi-ətfal (1899)
Mir Mehdi Nəvvab
Kitabi-kifayətül ətfal (1899)
S.M. Qənizadə
Samouçitel tatarskoqo уаzıka
(1902)
Məmınədağa
ġahtaxtinski
Soveti ġərq Əlifbası (1902)
Məmmədağa
ġahtaxtinski
Məhəmmədağa xətt (1903)
Ġslam bəy Qəbulov
Qəvaidi-lisani-türk (1902)
Mirzə
BalaqardaĢ
Hacıyev
ġagirdlərə hədiyyə (1902)
Həsən RüĢdiyyə
Vətən dili (1902)
Nəcəfqulu ġirvani
Töhfətül-arifin
lisani-türk
(1902)
M.BalaqardaĢ Hacıyev
Qafqaz istilah (1903)
Həsən Səbri Eyvazov
Üsuli tədris vətənim-tərbiyyə
(1906)
Mahmud
bəy
Mahmudbəyov
Türk əlifbası və ilk qiraət
(1907)
M. Mahmudbəyov və b. Ġkinci il (1907)
Üzeyir Hacıbəyov
Türk-rus və rus türk lüğəti
(1907)
Abbas Mollazadə
Türkcə qiraət (1907)
Hafiz Məmmədli
Nümunəyi-tədris və tərbiyyə
(1907)
H.Məmmədli
Fənni-inĢavə
üsuli-kitabət
(1908)
M. Mahmudbəyov
Üçüncü ilə məxsus qiraət
kitabı (1909)
Abdulla ġaiq
UĢaq
gözlüyü,
GülüĢəni
өdəbiyyat (1910)
47
Rəhad Mirzəzadə və b.
Rəhbər-sərf (1910)
M.Möhsünzadə
Hədiyyətül-ətfal (1911)
Mirzə Qəmərlinski və b.
Ana dili (1911)
Abdulla Talıbzadə
Gülzar (1912)
Cəlal Yusifzadə
Ata-baba nəsihətləri (1912)
Mirzə Hüseyn Həsənzadə Tatam əlifba (1912)
Firudin bəy Köçərli
Balalara hədiyyə (1912)
Abdulla Talıbzadə
UĢaq gözlüyü (1910)
Zeynalabdin Ġncizadə
Dil rəhbəri (1913)
Abbas Abbaszadə
Mübtədilər üçün birinci əlifba
(1913)
A.Abbaszadə
Nəsihətül-ətfal (1913)
Əlimirzə Nərimanov
Nəsihətül ətfal (1913)
Sabit Manafzadə
Xatirat (1913)
Qara bəy Qarabəyov
Türkcədən Ruscaya lüğət (1914)
Abdulla bəy Əfəndizadə
Son Türk əlifbası (1919)
Əhməd Rasim
Müxtəsər sərfi türki (1919)
XX əsrin I və II yarısında Azərbaycan dilinin tədrisi
metodikasının inkiĢaf tarixi
1900-cıı ildən ―Məktəb‖ adlı pedaqoji jurnal, M.Mah-
mudbəyovun redaktorluğu altında ―Rəhbər‖ jurnalı (1906-cı
il) nəĢr olunmağa baĢlandı. Jurnalların nömrələrində mək-
təblərdə təlim-tərbiyənin demokratik əsasda qurulması, Ģə-
riət dərslərinin məktəblərdən ayrılması, icbari təhsilin həyata
keçirilməsi və s. məsələlər irəli sürülmüĢdür.
XX əsrin əvvəlində 1901-ci ildə R.Əfəndiyev ―Bəsirətül-
ətfral‖ adlı oxu kitabını tərtib etmiĢ, dərslik Bakı Ģəhərində
çap olunmuĢdur. 226 səhifədən ibarət kitabın 156-cı səhifə-
sinə qədər oxu mətnləri verilmiĢ, ―Ġmlasızlıq‖ bölməsində isə
dilin üslubi materialları, orfoqrafiya və qrammatikaya aid
dəyərli fikirlər söylənmiĢdir. Müəllif kitabın 163-cü səhifə-
sindən uĢaqlara məktub yazmaq nümunələri verir, sonra nəzm,
nəsr, əruz vəzni, məsnəvi, rübai, ağı, təcibənd, tərkibbənd və s.
poetik ünsürlər haqqında məlumat vermiĢdir.