Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a

ürək-damar effeklinə və davranışın dəyişməsinə gətirib çıxarır. 

Bir ay ərzində, həftədə 6 gün, gündə iki saat standart mobil telefondan 

istifadə  edən  20  nəfər  könüllü  üzərində  eksperiment  aparılmışdır.  Bunun 

nəticəsində  həmin  şəxslərdə  qalxanvari  vəzin  işinə  məsul  olan  hormonların 

davamlılığınıq  aşağı  düşməsi  müşahidə  olunmuşdur.  Bu  /aman  oksigendən 

istifadə azalmış, mübadilə proseslərinin sürəti aşağı düşmüşdür. Bunun xarici 

əlamətləri  -  saçın  tökülməsi,  quru  sarı  çalarhq-  lı  şişkin  dəri,  xırıltılı  səs 

olmuşdur. 

450-900  MQs  daşıyıcı  tezlikli  mobil  telefonlarından  istifadə  zamanı 

beyində şüalanma qeyri-bərabər udulur. 

Gücü 2 Vt və işçi tezliyi 900 MQs olan telefonlardan istifadə zamanı baş 

beynində  gərginlik  sahəsi  20-dən  30  V/m,  güc  sıxlığı  isə  120-dən  230 

mkVt/sm^  təşkil  edir  (Rusiyada  və  ABŞ-da  mobil  telefonların  istifadəçiləri 

üçün normativ 100 mk Vt/sm--dir). 

Sotovı (mobil) telefonun şüa saçması mürəkkəb spektrli, aşağı tezlikli (2 

Qs-yə  qədər)  olub,  mənbəyi  qida  batareyasıdır.  Bəzi  modellərdə  bu  aşağı 

tezlikli 6 mk  Tl-ə qədər  maqnit  sahəsi  yaradır,  yəni  təhlükəsiz səviyyəni  30 

dəfə keçir. Müəyyən modulyasiya rejimində EMS allergiyaya meyilli şəxsləp 

olduqca yüksək həssaslığa malikdirlər. Onlar üçün 1- 4 mk Vt/sm^-m təsiri də 

təhlükəli sayılır, odur ki, belə şəxslərin mobil telefonlardan istifadə etmələri 

nəzərə alınmalıdır. 

Hazırda  Azərbaycanda  hər  3  adamdan  birinin  mobil  telefonu  vardır 

(4200000  ədəd).  1996-cı  ildə  Moskvada  elektromaqnit  təhlükəsizliyi 

Mərkəzində aparılan ölçü işləri göstərdi ki, antennadan 5 sm məsafədə axın 

gücünün  sıxlığının  səviyyəsi  0,2-0,7  Vt/sm-,  orta  hesabla  0,5  Vt/sm-  təşkil 

etmişdir.  Bu  10  mk  Vt/sm-  hüdud  səviyyəsini  50  dəfə  və  100  nkVt  mobil 

telefonu istifadəçisinin yol verilən şüalanma səviyyəsini 5 min dəfə keçir. 

1996-cı  ilin  dekabrında  Moskvada  dövlət  sanitar-epidemioloji  nəzarət 

Mərkəzinin,  mobil  telefonlarını  sınaqdan  keçirməsi  göstərdi  ki,  müxtəlif 

modelli mobil telefonlarının antennasından axın gücünün sıxlığı 0,01-dən 0,08 

Vt/sm2 təşkil edir, bu yol verilən səviyyədən 100-800 dəfə artıqdır. 

YES  Çenelec  50166  standartına  uyğun  olaraq,  əhali  üçün  EMS-nin 

udulma gücü dozasının hüdud miqdarı 0,08 Vt/kq-a bərabərdir. 

Şüalanma gücü 1 Vt olan mobil telefonların yaratdığı orta xüsusi udulma 

gücü ASM sistemi üçün 3,09 Vt/kq, Dest - 1800 sistemi üçün isə 4,6 Vt/kq 

təşkil edir, yəni standartın tələbatından bir neçə on dəfə artıqdır. 

İnsanda davranışın dəyişməsi xüsusi udulma gücü 2,5-5 Vt/kq olduqda 

hormonal  dəyişiklik  3-4  Vt/kq,  ürək-damar  effekti  isə  0,3-3  Vt/kq  olduqda 

başlayır.  EMS-nin  sakinlər  üçün  təhlükəli  səviyyəsi,  hətta  mobil  telefonu 

olmayan şəxslər üçün adətən evlərin çardaqlarında qurulan 

400 

---

Həb  məktəb  fizikası  fənnindən  bilirik  ki,  dəyişən  cərəyan  axan  naqil 

ətrafında  elektromaqnit  sahəsi  yaradır.  50  Qs-lik  maqnit  sahəsinin 

komponenti, xüsusən hər bir maneə, o cümlədən bədənimizdən  yaxşı  keçir. 

Tədqiqatçılar  müəyyən  etmişlər  ki,  03-6  kmTl  indikasiyalı  aşağı  tez-  likli 

maqnit  sahəsi  şəraitində  daima  olduqda  adamlarda  asteniya  (gücsüzlük), 

melanxoliya (qəmginlik), depressiya və qıcıqlanma müşahidə edilir. 

Dəyişən maqnit  sahəsinin insan sağlamlığına təsir nəticələri  kəskin  hal 

olduğundan, 1970-ci illərin sonlarında onlarla ölkələrdə bu istiqamətdə geniş 

miqyasda  epidemioloji  tədqiqatlara  başlandı.  1992-ci  ildə  İsveçdə  sənaye 

tezlikli  yüksək  qiymətli  maqnit  sahəsi  şəraitində  yaşayan  500  min  adamın 

sağlamlığı üzərində aparılan müşahidələr yekunlaşdı. 

Tədqiqatlar göstərdi ki, yaşyış  yerində maqnit sahəsinin induksiyası 03 

mk  Tl-i  keçərsə,  xərçəng  xəstəlikləri  və  leykozlara  iki  dəfə  tez  rast  gəlinir. 

ABŞ və İsveçdə insanlar olan yerdə maqnit sahəsi induksiyanın səviyyəsi 02 

mk T1 olarsa, neqativ nəticə müşahidə olunmaz. 

Hazırda onlarla ölkədə maqnit sahəsinin 50 Qs miqdarı təhlükəsiz sayılır. 

Odur  ki,  şəhər  tikintilərində,  mənzil  layihələşdirildikdə  və  məişət  texnikası 

hazırlayarkən, bu rəqəmə əməl etmək vacibdir. 

Bizim  mənzillərdə  təhlükəli  maqnit  sahələri  aşağıdakı  güclü  cərəyanlı 

cihazlardır:  qril,  ütü,  soyuducu,  televizor,  kompüter,  giriş  yolundakı  və  ya 

liftdəki ümumi yüksək enerjili kabel. 

«Palma»  yemək  hazırlayan  mikrodalğalı  elektrik  sobası  da  təhlükəli 

cihazlar siyahısına aid edilmişdir. Ev qadını sobanın yanında saatlarla dayanır, 

sobadan  30  sm  aralıda  maqnit  sahəsinin  miqdarı  04-4  mk  T1  təşkil  edir. 

Mikrodalğalı  sabadakı  hətta 1 m  aralıda maqnit sahəsi  0,5 mk  Tl-dən aşağı 

olmur.  Maqnit  sahəsinin  yüksək  miqdarı  qabyuyan  maşın  və  paltarı 

yuyub-qurudan maşının yanında da qeydə alınır. 

Videooyunlar,  elektrik  odeyalları  və  digər  elektrik  qızdırıcılarından 

müntəzəm  istifadə  edən  uşaqların  leykoz  xəstəliklərinə  tutulma  riskinin 

yüksək olması haqqında 1991-ci ildə ABŞ-da məlumatlar dərc olunmuşdur. 

Elektrik  qatarlarında  (elektriçka,  metro,  tramvay,  trolleybus)  E'MS-nin 

səviyyəsi  təbii  fonu  yüz  min  dəfə  keçir,  maqnit  sahəsinin  gərginliyi  isə  10 

mTl-ə çata bilər və təhlükəsiz səviyyəni 5000 dəfə keçə bilər. Belə EMS-nin 

təsiri ürək-damar xəstəliklərindən əziyyət çəkən adamlarda patoloji proseslərə 

səbəb olar və infarkta gətirib çıxara bilər. 

Güclü elektromaqnit şüalanmasının biri də cib radiotelefon Mobil rabitəsi 

sayılır. Məişət şunursuz telefonlar təhlükə yaratmır. 900 MQs diapazonunda, 1 

Vt şüalanma gücü ilə işləyən radiotelefonlar insanın gicgahının kəllə hissəsi 

sahəsində yol verilən miqdardan (10 mk Vt/sm2) 10-100 dəfə artıq axın gücü 

sıxlığı yaratmağa monal xəstəliklərə, təzyiqin yüksəlməsinə 

399 

---