Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
fektliyini azaltmaqla bərabər, həm də, təbii komplekslərin çirklənməsi ehtimalını artırır. Ekoloji təhlükəsizliyin tələblərinə uyğun olaraq aqroekosistemin əsas blok-komponentlərinə nəzarətin aparılması mütləq lazımdır. Üzvi gübrələrin müxtəlif növlərində analiz apararaq tərkibində olan makro və mikroelementləri, patogen mikrofloranı və helmintlərin yumurtalarını aşkar etmək vacibdir. Ənənəvi olmayan üzvi tullantılarda (sapropel, sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələri tullantılarından alman hər cür kompostlar) ağır metalların və pestisidlərin qalıqlarının miqdarı təyin edilməlidir. Bütün yuxarıda göstərilənlər uzunmüddətli stasionar təcrübə sahələrində və ya aqroekoloji monitorinqin poliqonlarında hərtərəfli tədqiqatların vacibliyini təsdiq edir. Belə tədqiqatlar müxtəlif əkin dövriyyəsində kimyalaşdırma vasitələrinin kompleks tətbiqi sisteminin aqrokimyəvi maddələrlə müxtəlif dərəcədə «doymasının» əsaslandırılmış müqayisəli səciyyəsini əldə etməyə imkan yaradır. Pestisidlərin torpaq və bitkilərdə miqdarının dinamikası mühüm göstəricidir. Dinamikanı öyrənmək üçün nümunələr minimum 3...4 müddətdə götürülür: birinci, torpağın becərildiyi gün (ilkin miqdar), so- nralar isə becərmədən 3...5, 15...30 və 50...60 sutkadan bir götürülür. Aqroekoloji monitorinqdə bitki məhsulunda zərərliliyin (və ya zərərsizliyin) cəminin öyrənilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Torpağın fıtotoksiklik dərəcəsinin cəmi, bir qayda olaraq bioindika- siya metodu ilə qiymətləndirilir. Torpağın mikroflorası torpaqəmələgəlmə prosesində əsas faktor sayılır. Torpağın keyfiyyəti onun münbitliyi ilə təyin edilir; mikroorqa- nizmlərin biokütləsi, torpaqda biokimyəvi proseslərin intensivliyi, mik- rofloranm taksonomik tərkibi və onun fəaliyyət müxtəlifliyi münbitliyin mühüm göstəriciləri hesab olunur. Müxtəlif əkinçilik sistemi əsasında uzun müddət ərzində stasionar təcrübələrdə formalaşan torpağın müxtəlif münbitliyinin bioloji aktivliyinin parametrlərinin qiymətləndirilməsi təxirəsalınmaz vəzifələrdən biridir. Belə qiymətləndirmə təbii şəraiti müxtəlif olan əkinçilik zonalarında əsas torpaq tiplərində aparılır. Torpağın kəmiyyət və keyfiyyət parametrlərini, bioloji xassələrinin normativ bazasının hazırlanması kənd təsərrüfatı istehsalı prosesində onların dəyişilməsi üzrə sistemli müşahidələrin aparılmasına imkan yaradır. Yuxarıda göstərilənlərə uyğun olaraq qeyd etmək lazımdır ki, mik- robioloji monitorinqin (aqroekoloji monitorinqin əsas ‘hissəsi kimi) məqsədini aşağıdakı kimi təyin etmək olar: 1. Respublikanın müxtəlif regionlarında torpağın bioloji xassələrinin 381 siya əmsalı aşağı düşür. Bu halda da, torpaqdan azotun və gübrr>lərin aparılması müvafiq olaraq artır, torpağa simbiotik azotun daxil olması isə azalır. Birillik paxlalı bitkilər üçün torpağa daxil olan üzvi maddələrin, ümumi və simbiotik azotun miqdarı hər il vegetasiyanm sonunda, çoxillik paxlalılar üçün isə səpin qabağı torpağın şumlandığı ili təyin edilir. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını və gübrələrin effektli təsirini müəyyən edən torpağın münbitliyinin mühüm göstəricisi torpaqda olan mütəhərrik fosfor hesab edilir. O da, aqroekoloji monitorinq obyektinə aid edilir.
Burada əsas problem - torpaqda müəyyən miqdarda fosforun toplanması «torpaq - gübrə - bitki» sistemi tədqiqatlarına əsaslanır. Müəyyən edilmişdir ki, bitkilərin fosfora olan tələbatını təmin etmək üçün onun torpaqda kök sistemi səthində konsentrasiyası mühüm əhəmiyyət daşıyır. Konsentrasiyanın dərəcəsi bitki kökləri tərəfindən fosforun udulması və torpağın bərk fazasından onun keçməsi hesabına bərpa olunmasından asılıdır. Məlum olduğu kimi, fosfor gübrələrinin ekoloji-aqrokimyəvi qiymətləndirilməsi üçün fosforun yalnız əsas qida elementi kimi deyil, həm də, gübrələrin tərkibində ətraf təbii mühit üçün təhlükəli qarışıqların mövcudluğu haqqında məlumatların olması vacibdir. Torpağın münbitliyini yaxşılaşdırmaq və becərilən bitkilərin məhsuldarlığını yüksəltməkdə üzvi gübrələr xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Üzvi gübrələr bitkinin mənimsəməsi üçün lazım olan qida maddələri ehtiyatının yerini doldurmaqda mühüm mənbə sayılır, onlar torpağa müsbət meliorativ təsir göstərir, qismən humus vəziyyətinin optimallaş- masına şərait yaradır. Üzvi gübrələrin, ağır metalların və digər kimyəvi elementlərin toksiki təsirini azaltmaq qabiliyyəti də məlumdur. Məsələn, Yaponiyada quş peyini və kompostun torpağa verilməsi nəticəsində düyüdə kadmiumun miqdarı azalmışdır. Torf və çirkab sularının verilməsi ilə də xrom birləşmələrinin toksikliyi aşağı düşmüşdür. Üzvi gübrə kimi çirkab sularının çöküntüləri ətraf mühit üçün təhlükəli ola bilər. Onlardan üzvi gübrə kimi yalnız çöküntülərin dəqiq kimyəvi analizindən və xüsusi sahəciklərdə sanitar yoxlamadan sonra elmə əsaslanmış dozalarla istifadə etmək olar. Üzvi gübrələrdən istifadə edildikdə ətraf mühitin çirklənməsi mümkünlüyünü nəzərə alaraq onların keyfiyyətinə, tərkibində ola biləcək to- kisiki maddələrə nəzarət etmək lazımdır. Peyin və digər üzvi gübrələrdən düzgün istifadə edildikdə əkinçiliyin mədəniyyəti daha yüksək olur. Üzvi gübrələrin hazırlanması, saxlanması və istifadəsi üzrə elmə əsaslanmış tövsiyələrin pozulması gübrələrin ef- 380 Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|