Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Geohidrokimyəvi meyar
- Dolayı meyarlarla
- İndiqator (indiqasiya)
özünün sahəsinə yaxın ola bilər, hətta bəzən onu keçə bilər. Havanın çirklənmə dərəcəsini qiymətləndirmək üçün qüvvədə olan YVK-ya uyğun olaraq faktiki son bir neçə ildəki (2 ildən az olmayaraq) birdəfəlik maksimum və ortasutkalıq konsentrasiyadan istifadə olunur. Ölçü işlərinin nəticələri hər məntəqə, maddə və müşahidə ili üçün ayrı- ayrı təqdim olunur. Hər maddə üçün 200-dən az olmayaraq müşahidə (nümunə) olmalıdır. Atmosfer havası təbii mühitin və obyektlərin zəncirvari çirklənməsinin başlanğıc həlqəsi sayılır. Ayrı-ayrı hallarda torpaq və səth suları atmosferin təkrar çirklənmə mənbəyi ola bilər. L.İ.Boltnevaya görə kompleks qiymətləndirmə sisteminə aşağıdakılar daxildir: sanitar və gigiyenik mövqedən çirklənmə; atmosferin resurs potensialı; müəyyən mühitə təsir dərəcəsi; torpaq-bitki örtüyü və səth suları; antropogen təsirin mümkün neqativ nəticələrinin məkan və zamana görə miqyası. Hava hövzəsində çirkləndirici maddələrin əhalinin sağlamlığına əlverişsiz təsirinin ehtimalı dörd sinfə ayrılır: birinci - hədsiz dərəcədə təhlükəli; ikinci - yüksək təhlükəli; üçüncü - orta təhlükəli və dördüncü - az təhlükəli. Atmosferin resurs potensialı iqlimin komfortluğunun gigiyenik əsaslandırılması, ərazinin rekreasiya məqsədi üçün istifadəsinin mümkünlüyü nəzərə alınaraq qiymətləndirilməlidir. Bu zaman ilin soyuq və isti dövrlərində havanın fizioloji-gigiyenik təsnifatı mühüm məsələ sayılır. Atmosfer havasının çirklənmə dərəcəsinin həlledici mərhələsi - lokal və region səviyyəsində texnogen proseslərin dinamikası və onların qısamüddətli və uzunmüddətli aspektlərdə neqativ nəticələridir. 21.2.
SU OBYEKTLƏRİNİN ÇİRKLƏNMƏSİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEYARI VƏ SU EKOSİSTEMLƏRİNİN DEQRADASİYASI Səth suları. Təbii və antropogen mənşəli ekoloji pozuntu zonalarının formalaşması müxtəlif göstəricilərlə (kimyəvi, bioloji və s.) müəyyən edilir. Kifayət qədər uzun müddət ərzində (1 ildən az olmayaraq) aparıcı göstəricilərin neqativ qiymətlərinin stabil qalması sanitar-ekoloji uğursuzluq haqqında nəticəyə gəlməyə əsas verir. Normadan kənara çıxma, bir qayda olaraq bir neçə meyarla müşahidə edilir. Bu baxımdan su mənbələrinin və içməli suyun patogen mikroorqanizmlərlə və parazit xəstəliklərin törədiciləri ilə, həmçinin xüsusi toksiki (olduqca təhlükəli) maddələrlə çirklənməsi müstəsnalıq təşkil edir, belə olduqda sanitar- ekoloji uğursuzluq haqqında bir meyar üzrə nəticə çıxarmaq olar. Fövqəladə ekoloji vəziyyət və ekoloji fəlakət zonası ayırdıqda su obyektlərinin təhlükəli çirklənmə dərəcəsini ümumi qiymətləndirmək 390 XXI FƏSİL ƏRAZİDƏ EKOLOJİ VƏZİYYƏTİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MEYARI 21.L ATMOSFER HAVASININ ÇİRKLƏNMƏSİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ Atmosferin qiymətləndirilməsi tədqiqat ərazisində hava hövzəsinin çirklənməsinin hərtərəfli hesablanmasına (qeydiyyatına) əsaslanır; bu, birbaşa (bilavasitə), dolayı yolla və indikator meyarları ilə səciyyələnir. Birbaşa (bilavasitə) meyarına geohidrokimyəvi, geodinamiki, tibbi- sanitariya və resurs meyarları daxildir. Geohidrokimyəvi meyar qrupu geosferin kimyəvi, mexaniki, radio- nuklid çirklənməsini, tibbi-sanitar meyarı ilə bakterialoji çirklənmənin qiymətləndirilməsinə imkan verir. Geodinamik meyar qrupu geosfer sahəsinin təbii və antropogen geoloji proseslərlə pozulmasının (zədələnmə- sinin) qiymətləndirilməsi ilə əlaqədardır, resurs meyarı isə biotanm, o cümlədən insan
cəmiyyətinin normal
yaşaması üçün
lazımi resursların qiymətləndirilməsi ilə əlaqəlidir.
həmhüdud (yanaşı) mühitin (atmosfer və torpaq, atmosfer və bitki örtüyü və s.) qiymətləndirilməsi meyarı vasitəsilə qiymətləndirməyə kömək göstərir.
ya digər geosferin (təbii mühitin komponentlərinin) ümumi vəziyyətini göstərir.
çirklənmə vəziyyətinin əsas meyarı insanın sağlamlığına mənfi təsir göstərən zərərli maddələrin Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunmuş yol verilən konsentrasiyanın (YVK) ölçüsü hesab edilir. Ayrı-ayrı lokal mənbələrdən yayılma və torpağa düşmə prosesləri nəticəsində çirkləndirici maddələrin konsentrasiyası məsafə uzaqlaşdıqda kifayət qədər tez azalır. Maksimum konsentrasiya borunun (çirkləndirici) 10...20 hündürlüyünə bərabər məsafədə qeydə alınır. Buna görə də, belə mənbələrdən insan səhhətinə təhlükəli təsir konsentrasiyası 10..
. 100 km~ sahədə müşahidə edilir. İynəyarpaqlı ağac cinslərinin atmosferin çirklənməsinə qarşı həssaslığı insanla müqayisədə bir neçə dəfə yüksək olduğundan, bitkilərin zədələnmə sahəsi 100... 1000 km—a çatır. İri sənaye aqlomerasiyalarında çirklənmə ayrı-ayrı mənbələr tərəfindən baş verir, burada neqativ təsirin ümumi sahəsi aqlomerasiyanın 389 Şəkil 20.3. Səyyar aqroekoloji laboratoriyanın struktur elementləri ---------- Bir struktur element hüdudunda məlumat və fəaliyyət əlaqəsi ---------- Ümumi struktur hüdudunda məlumat əlaqələri 388 Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|