Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a

aşağıdakı kimi olmuşdur: sink - 790,0, qurğuşun - 552,0. mis - 77,3, kadmium 

- 22,6. 

Yaponiyada torpağın tullantı qazları və metaləridən zavodların tozları ilə 

çirklənməsi  torpağın  üst  15  sm  qatında  kadmium,  mis,  qurğuşun,  sinkin 

miqdarının 1,5...50 dəfə artmasında səbəb olmuşdur. 

Qazaxıstanda  Şımkənd  (əvvəllər  Çimkənd)  şəhərinin  torpağında  ən 

təhlükəli inqrediyentlərdən biri sayılan qurğuşunun miqdarı YVK-nı 340 dəfə; 

Qırğızıstanın torpağında civənin miqdarı YVK-dan 100 dəfə artıq olmuşdur. 

Cədvəl 10.3 

Torpağın antropogen dəyişməsinin ekoloji nəticələri 

(Rozanov A.B. və Rozanov V.Q., 1990) 

Antropogen təsir

 

Torpaq-

 

deqradasiya prosesləri

 

Əlavə ekoloji nəticələr

 

1

 

2

 

3

 

Marginal 

torpaqda 

dəmyə əkinçiliyi

 

Eroziya, deflyasiya. 

dehumuslaşma

 

Torpaq resursunun itirilməsi, 

atmosferin tozlanması, yerli flora və 

faunanın yox olması

 

Arid və semiarid şəraitdə 

suvarma əkinçiliyi

 

Bataqlaşma, şoranlaşma, 

şorakətləşmə, 

metanogenez

 

torpaq 

resursunun 

itirilməsi, 

su 

resurslarının  tükənməsi,  səth  və  yeraltı 

suların çirklənməsi

 

Subhumid 

şəraitində 

suvarma əkinçiliyi

 

Slitizasiya, şorakətləşmə, 

metanogenez

 

Bioloji məhsuldarlığın azalınası, «parnik 

effekti»

 

Kimyəvi gübrələrin

 

balanslaşdırılmamış

 

tətbiqi

 

Asidifikasiya**', 

torpağın kimyəvi 

çirklənməsi, dehıı- 

musiqasiya

 

Toksinkantlarla çirklənmə, atmosferin 

karbon və azot oksid- ləri ilə 

çirklənməsi, su hövzələrinin 

evtrofıkasiyası, «parnik effekti»

 

Əkinçilikdə biosid- lərin 

istifadəsi

 

Torpağın kimyəvi 

çirklənməsi

 

Təmiz suların və ərzaq məhsullarının 

çirklənməsi

 

Əkinçiliyin 

mexanizasiyası

 

Torpağın bərkimə- si, 

eroziya

 

Bioloji məhsuldarlığın aşağı düşməsi

 

Otlaq heyvandarlığı, 

hədsiz mal- qara 

otarılması

 

Eroziya, deflyasiya, 

kipləşmə, humus- 

suzlaşma

 

səhralaşma, torpaq resurslarının 

itirilməsi

 

197 

---

1

 

. 2

 

3

 

intensiv burdaq 

heyvandarlığı

 

Torpağın 

kimyəvi 

çirklənməsi, 

meta- 

nogenez

 

Təbii  suların  və  kənd  təsərrüfatı 

bitkilərinin  toksikantlaıia  çirklənməsi; 

su hövzələrinin evtrofi- kasiyası

 

Düzəndə meşənin 

qırılması

 

Bataqlaşma, hu- 

mussuzlaşma

 

Torpaq sahəsinin itirilməsi, «parnik 

effekti»

 

Yamacda meşənin 

qırılması

 

Eroziya

 

Torpaq resursunun itirilməsi

 

Neft yataqlarının 

istehsalı

 

Neft məhsulları ilə 

torpağın çirklənməsi

 

Torpaq resurslarının itirilməsi, «parnik 

effekti»

 

Faydalı qazıntı 

yataqlarının istehsalı

 

Torpağın fiziki 

dağılması, ağır 

metallarla torpağın 

çirklənməsi

 

Torpaq 

sahəsinin 

itirilməsi, 

ağır 

metallarla  təbii  suların  və  ərzaq 

mallarının çirklənməsi

 

İstilik energetikası

 

Asidifikasiya, torpağın 

kimyəvi çirklənməsi

 

Bioloji məhsuldarlığın aşağı düşməsi, 

«parnik effekti», təbii suların 

çirklənməsi

 

Nəqliyyat

 

Torpağın 

dağılması, 

kimyəvi 

və 

neftlə 

çirklənməsi

 

Təbii suların və ərzaq mallarının 

toksikantlarla çirklənməsi, atmosferin 

çirklənməsi

 

Metallurgiya və metal 

istehsalı

 

Torpağın 

kimyəvi 

çirklənməsi, 

asidifikasiya

 

Təbii  suların  və  kənd  təsərrüfatı 

bitkilərinin  ağır  metallarla  çirklənməsi, 

«parnik effekti»

 

Tikinti materialları 

sənayesi

 

Torpağın 

kimyəvi 

çirklənməsi

 

Təbii  suların  və  kənd  təsərrüfatı 

bitkilərinin toksikantlarla çirklənməsi

 

Urbanlaşma

 

Torpağın 

kimyəvi 

çirklənməsi

 

Təbii suların və ərzaq məhsullarının 

toksikantlarla çirklənməsi, torpaq 

resurslarının itirilməsi, «parnik effekti»

 

Arid ərazilərində 

təbiətdən izafi istifadə

 

Torpağın kompleks 

deqradasiyası

 

Səhralaşma, torpaq və su resurslarının 

itirilməsi, yerli flora və faunanın yoxa 

çıxması, atmosferin tozlanması

 

•

 

Marginal

 - 

müxtəlif təbii laıulşaftlar arasında yerlə:şən. (məs., yarımsəhra 

və səhra arasındakı zolaq) 

•

 

• 

Melanogenez

 - 

metanın ( C H J  ayrılması ilə oksigenin çatışmazlığı 

şəraitində bitki və heyvan qalıqlarının parçalanması 

••• 

Asidifikasiya - turşıduğıın artması 

198 

---