Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə
Yüklə 3,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar
- Referat,məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular 1.
- Məhərrəmov M.C.
- 17-ci F Ə S İ L Q A B İ L İ Y Y Ə T L Ə R Q ı s a x ü l a s ə Qabiliyyətlər haqqında anlayış
- Qabiliyyətlərin keyfiyyət və kəmiyyət xarakteristikası.
- Qabiliyyətlərin quruluşu.
- V. 17.1 . Qabiliyyətlər haqqında anlayış
395 çox bu xüsusiyyətlə mübarizə aparmağa ehtiyac hiss etmə- məsindən və onu pis əlamət kimi hesab etməməsindən ibarətdir. İnsanın psixi vəziyyətinin öyrənilməsi prosesində daha bir zəruri qanunauyğunluq meydana çıxır: xarakterin dinamikliyi, onun xüsusiyyətlərinin əldə edilməsi, dəyişməsi psixi vəziyyətin keçid mərhələsindən, daha dəqiq desək insanın öz hərəkətlərinə münasibətindən keçir. Şəxsi nümunə də tərbiyənin və özünütərbiyənin ən güclü vasitəsidir. Məktəblilərin xarakterinin formalaşmasına şəxsi nümunə- nin təsiri haqqında aparılmış tədqiqatlarda nümunənin seçil- məsi yolları məsələsinə böyük yer verilmişdir. Nümunələrin seçilməsi yolları müxtəlifdir. Belə yollardan biri şagirdlərin etiraf etdikləri bəzi qüsurların təkmilləşdirilməsi üçün nü- munənin seçimidir. Belə ki, qeyri-mütəşəkkil bir şagird çox intizamlı və mütəşəkkil yoldaşına oxşamaq istəyir. Nümunənin seçilməsinin ikinci yolu-oxşarlığa görədir. Nümunənin seçi- minin başqa bir yolu mənalı həyatı hadisələrin maraqlı, cəlbedici axarına əsaslanır. Nəhayət nümunə seçiminin daha bir yolu, N.Levitovun şərti olaraq emosional adlandırdığı yoldur. O, şagirdin müəy- yən bir adama əvvəlcə rəğbət hissi keçirdiyindən və daha sonra isə nümunə kimi bu adamın arxasınca getməsindən ibarətdir. Nümunənin seçilməsi prosesində həm obyektiv, həm də subyektiv amillər rol oynaya bilər. Hansı şagirdlərə və onların xarakterlərinin hansı xüsusiy- yətlərinə nümunə daha yaxşı təsir edir. Bu baxımdan şagirdləri iki qrupa ayırırlar:
lənlər;
b) Yaşadıqları əqidələrin konkret daşıyıcıları olan insanları şüurlu surətdə axtaranlar. Fərdi psixoloji şərtlərlə yanaşı təsəvvürün, maraqların canlılığı, öz üzərində işləmək arzusu kimi ümumi psixoloji 396 şərtlər də mövcuddur. İnadkarlıq, özündənrazılıq, lovğalıq kimi xüsusiyyətlər nümunənin təsirinə mane olur.
Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar
1. Xarakter nəyə deyilir? 2. Xarakter əlamətləri dedikdə nəyi başa düşünüz? 3. İnsanın başqalarına, özünə,
əməyə, əşyalara
münasibətdə ifadə olunan xarakter əlamətlərini sadalayın. 4. Xarakter haqqında təlimlər tarixindən danışın. 5. Xarakter və şəxsiyyətin əlaqəsini şərh edin. 6. İnsan xarakteri necə formalaşır?
2002,səh.465-477. Məhərrəmov M.C. Məktəblilərin xarakterini tərbiyə etmək haqqında.-Bakı,1967 Kovalev A.Q. Psixoloqiə liçnosti. - M., 1970, s.206- 233.
Levitov N.D. Psixoloqiə xaraktera.- M.,1969. Liçko E.N. Psixopatii i aksentuaüii xaraktera u podrostkov. - L.,1983 Psixoloqiə liçnosti. Tekstı. - M.,1982.
397 Rubinşteyn S.L. Osnovı obşey psixoloqii. V 2.t.-t. II, M., 1989, s. 211-235. 398 17-ci F Ə S İ L Q A B İ L İ Y Y Ə T L Ə R Q ı s a x ü l a s ə Qabiliyyətlər haqqında anlayış. Qabiliyyətlər və onların insan həyatında rolu. Qabiliyyət insanın hər hansı bir fəaliyyət sahəsi üçün daha çox yararlı olduğunu göstərən fərdi-psixi xassə kimi. Qabiliyyətlərin bilik, bacarıq və vərdişlərlə vəhdəti. Qabiliyyət və is- tedad.
Qabiliyyətlərin keyfiyyət xarakteristikası, onun əsas göstəriciləri. Qabiliyyətlərin kəmiyyət baxımından xarakteristikası və ölçülməsi. Xronoloji yaş və ağıl yaşı. Qabiliyyətlərin quruluşu. Qabiliyyətlər və fəaliyyət. Ümu- mi və xüsusi qabiliyyətlər. Talant qabiliyyətlərin yüksək inkişaf mərhələsi kimi. Talant və dahilik.
qabiliyyət. Qabiliyyətlər və irsiyyət. Qabiliyyətlərin formalaşması və inkişafı. Qabiliyyətlər və təlim. Qabiliyyətlər və maraqlar. Qabiliyyətlərin inkişafı. V. 17.1. Qabiliyyətlər haqqında anlayış Həyatda biz tez-tez belə hallarla rastlaşırıq: eyni yaşda olan və eyni sinifdə oxuyan uşaqlara eyni bir işin icrası tapşırılır. Onlar üçün tam eyni olan iş şəraiti yaradılır. Buna baxmayaraq onlardan bəziləri həmin tapşırığı çətinlik çəkmədən yerinə yetirdiyi halda, başqaları çətinlik çəkir. Onların həmin işi yerinə yetirmələrindəki bu cür fərqi haqlı olaraq uşaqların qabiliyyətləri ilə izah edirlər. Təcrübə göstərir ki, müvafiq qabiliyyətlərə malik olan insanlar bu sahədə zəruri
399 bilik, bacarıq və vərdişlərə asanlıqla yiyələnir və əldə etdikləri nəticələrin səmərəliliyinə görə fərqlənirlər. Məhz buna görə də insanda müvafiq qabiliyyətlərin olması onun həyat və fəaliyyətində mühüm rol oynayır, onun daha çox hansı fəaliyyət sahəsi üçün yararlı olduğunu söyləməyə imkan verir. Bu cəhəti nəzərə alaraq qabiliyyətə belə tərif vermək mümkündür: insanın hər hansı bir və ya bir neçə fəaliyyət sahəsi üçün daha çox yararlı olduğunu göstərən fərdi psixi xassəyə qabiliyyət deyilir. Tərifdən göründüyü kimi, «qabiliyyət» anlayışı altında hər insanın hansı bir və ya bir neçə fəaliyyətin müvəffəqiyyətlə icrası üçün şərt olan fərdi-psixi xassəsi başa düşülür. Bu cür yanaşma tərzi psixologiyada uzun müddətdən bəri qəbul olunmuşdur. Bununla belə bu cür yanaşma tərzi bir çox müəlliflər tərəfindən müxtəlif şəkildə şərh olunmuşdur. Bu sahədə
özünü göstərən
yanaşma tərzlərinin psixoloji ədəbiyyatda üç variantı qeyd olunur. Birinci halda qabiliyyət anlayışı altında mümkün olan bütün psixi proses və halların məzmununu başa düşürlər. Bu cür yanaşma tərzi «qabiliyyət» anlayışının ən geniş və qədim şərhindən ibarətdir. Hazırda bu cür yanaşma tərzindən demək olar ki, istifadə olunmur. İkinci yanaşma tərzinə görə qabiliyyətlər insanın müxtəlif fəaliyyət növlərinin müvəffəqiyyətlə icrasını təmin edən ümumi və xüsusi bilik, bacarıq və vərdişlərin yüksək inkişaf səviyyəsindən ibarətdir. Bu cür yanaşma tərzi psixolo- giyada XVIII-XIX əsrlərdə meydana gəlmiş və müasir dövrdə də özünü göstərir. Üçüncü yanaşma tərzinə gəldikdə, bu yanaşma tərzinə görə qabiliyyətləri bilik, bacarıq və vərdişlərlə eyniləşdirmək olmaz. O (qabiliyyətlər) həmin bilik, bacarıq və vərdişlərə surətlə yiyələnməyi, təcrübədə onlardan səmərəli istifadə etməyi təmin edir. Üçüncü yanaşma tərzi müasir psixologiyada ən çox yayılmış yanaşma tərzidir. Bu sahədə görkəmli rus psixoloqu B.M.Teplovun tədqiqatları xüsusilə diqqəti cəlb edir.
Yüklə 3,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|