Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

480

olmaq» zərurətindən irəli gələn adamlarla yeni davranış

və münasibət normalarının mənimsənilməsi

-

ÖZÜNÜQİYMƏTLƏNDİRMƏNİN,  XARAKTERİN

inkişafı

-

Xarakterin

aksentuasiyası

və

QEYRİ-ADAPTİV

davranış formasının meydana gələ bilməsi.

-

Şəxsi baxışlarının,  diktat yaşlılara qarşı etirazın, 

müstəqil

olaraq

referent

qrupları

seçmənin

formalaşması

-

Həqiqi

müstəqilliyin

olmaması, 

həmyaşıdlarına

münasibətdə    yüksək təlqinçiliyin və konformizmin

olması

-

MƏNTİQİ təfəkkürün,  yaradıcı şəkildə düşünmək və

özünütəhlil

qabiliyyətinin,  mücərrəd

məfhumlara

istinad etmənin inkişafı.

-

Özünənəzarət və fəaliyyəti planlaşdırmanın hələ çətin

olması

-

Riskə, təcavüzə meyllilik özünütəsdiq tərzi kimi

-

Seksual həvəs və marağın aşkara çıxması

-

Öz

«mənini» 

dərk

etmənin, 

eqoidentikliyin

formalaşması

-

Təlimdə seçicilik, ümumi və xüsusi qabiliyyətlərə sen-

zitivlik.

Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar

1. Yeniyetməlik yaşında nə kimi anatomik-fizioloji

dəyişikliklər baş verir?

2. Yeniyetməlik yaşında ünsiyyət tələbatından danışın.

3. Yeniyetməlik yaşında mənlik və əxlaqi şüur necə inkişaf

edir?

4. «Yeniyetməlik dövründə yaşlılıq hissi» dedikdə nəyi başa

---

481

düşürsünüz?

5. Yeniyetməlik yaşının təlim fəaliyyətinin fərqləndirici

xüsusiyyətləri hansılardır?

6. Yeniyetmələrdə idrak proseslərinin inkişafı haqqında

danışın.

. 

Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular.

1. Yeniyetmələrdə iradi keyfiyyətlərin formalaşması.

2. Yeniyetmələrdə şəxsiyyətin inkişafı.

3. Yeniyetmələrdə yaşlılıq hissinin xüsusiyyətləri.

4. Yeniyetmələrin cinsi tərbiyəsinin psixoloji məsələləri.

5. Yeniyetmələrin təlimə münasibəti.

Ədəbiyyat

Bayramov Ə.S.  Şagirdlərdə əqli keyfiyyətlərin inkişafı. 

– Bakı, 1967

Əlizadə Ə.Ə.  Uşaq və yeniyetmələrin cinsi tərbiyəsi. –

Bakı, 1986.

Əlizadə Ə.Ə. Təxəyyül.  – Bakı, 2006

Əlizadə Ə.Ə. Şagirdlərdə təxəyyülün inkişafı.  – Bakı, 

1965

Məmmədov

A.U.

Məktəblilərdə

hafizənin

xüsusiyyətləri. – Bakı, 1974

Qədirov Ə.Ə.  Yaş psixologiyası.  – Bakı,  2002,  s.2198-

339.

Rzayev

B.İ.

Məktəblilərdə

idrak

proseslərinin

fəallaşdırılması. – Bakı, 2000

Vozrastnaə i pedaqoqiçeskaə psixoloqiə. Xrestomatiə. –

M., s.210-311

Nemov R.S. Psixoloqiə.  V 3-x kn.,  kn.2- M,,  1998, 

s.221-233

Vozrastnaə psixoloqiə/  Pod red.  N.F.Dobrınika.  – M., 

---

482

1965, s.170-229.

---

483

2 2 - c i F Ə S İ L

  İLK GƏNCLİK YAŞI DÖVRÜNÜN

PSİXOLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Qısa xülasə

Gənclik yaşının ümumi xarakteristikası. Gənclərin formalaşma-

sında bioloji, psixoloji, psixoseksual və sosial amillərin yeri.

İlk gənclik yaşında şəxsiyyətin inkişafı. Həqiqi yaşlılığa real

keçidin baş verməsi. Ünsiyyət fəaliyyətinin inkişafı. Ünsiyyət və emosional

həyat.  Valideynlərlə ünsiyyət xüsusiyyətləri.  Yoldaşlıq və dostluq. 

Məhəbbət hissi. Mənlik şüuru və əxlaqi şüurun inkişafı.

Böyük məktəblilərin təlim fəaliyyəti və idrak proseslərinin

inkişafı. Təlim fəaliyyətinin forma və məzmunca,  məktəblilərin təlimə

münasibətinə görə dəyişməsi. Təlim prosesində idrak proseslərinin inkişafı. 

Maraqlar

və

mənəvi

tələbatlar.  Dünyagörüşünün

formalaşması. 

Peşəyönümü və peşəseçmə. 

VI.22.1. Gənclik yaşının ümumi xarakteristikası

Gənclik insan həyatında uşaqlıq dövrünün başa çatması, 

insanın fiziki cəhətdən yetkinləşməsi psixoloji cəhətdən

özünəməxsus yüksək keyfiyyətlərin formalaşması dövrüdür.

İnsanın yaşlılıq həyatı məhz bu dövrdən başlanır.

Bu dövr özünüdərketmə,  mənlik şüuru və dünyagö-

rüşünün formalaşması mərhələsi,  məsul qərarların qəbulu

mərhələsi,  dostluğun,  məhəbbətin,  intim yaxınlığın yüksək

qiymətləndirildiyi insani yaxınlıq mərhələsi kimi qiymət-

ləndirilir.

---

484

Gənclik yaşı dövrünün başlanması və sonu haqqında

müxtəlif fikirlər irəli sürülmüşdür.  Bunlardan daha çox qəbul

edilən 14-15  yaşdan 21  yaşa qədər olan dövrdür.  Psixoloqlar

həmin dövrün iki mərhələni keçdiyini qeyd edirlər:  ilkin

gənclik (15-17  yaş)  və yetkin gənclik (18-21  yaş).  Bəzi

mütəxəssislər yetgin gəncliyə 18-25 yaş dövrünü aid edirlər. 

Gəncliyi sadəcə olaraq bioloji yaşın müəyyən həddə

çatması kimi xarakterizə etmək olmaz. Gənclərin formalaşması

həm bioloji,  həm psixoloji,  həm psixoseksual,  həm də sosial

amillərin təsiri altında baş verir.  Bunların içərisində gənclərin

bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında sosial - psixoloji amillər

xüsusi yer tutur.  Ona görə də gəncliyi sosial-psixoloji hadisə

kimi qeyd etmək olar. 

Bioloji baxımdan gənclik orqanizmi fiziki cəhətdən

əsaslı surətdə dəyişir və onun inkişafı əsasən tamamlanır. 

Psixoloji baxımdan gənclər artıq öz “mən”lərini, 

imkanlarını dərk edir,  idrak fəaliyyətləri və dünyagörüşləri

geniş əhatəli olur. 

Psixoseksual

baxımdan

cinsi

yetişmə

əsasən

tamamlanmış olur,  psixoseksual davranış sosial normalara

uyğunlaşır.

Sosial

baxımdan

gənclər

ictimai

münasibətlər

qovuşuğunda

həmin

münasibətləri

mənimsəməklə

sosiallaşırlar. 

Nəticədə

bu

dövrdə

gənclər

ictimai

münasibətlərin məcmuu kimi,  sosial varlıq kimi yetişir,  həyat

hadisələrinə fəal mövqedən yanaşırlar.

Bütövlükdə,  götürdükdə,  gənclik dövründə şəxsiyyət

biososial-psixoloji

varlıq

kimi

formalaşır. 

Gənclərin

davranışında təşəbbüskarlıq,  prinsipiallıq,  məsuliyyətlilik

yüksəlir.  Onların intellektual fəaliyyətində,  qabiliyyətlərinin

inkişafında əsasən irəliləyiş,  sosial-psixoloji varlıq kimi

formalaşma baş verir. 

---