617
VI. 26.1. Məktəbə psixoloji xidmətin məqsəd və
vəzifələri
Psixoloji xidmət anlayışı və məktəbə psixoloji xidmətin
zəruriliyi. İnsan fəaliyətinin elə bir sahəsi yoxdur ki, orada psix-
oloji biliklərin zəruriliyi duyulmasın. Mübaliğəsiz demək olar
ki, hazırkı dövrdə bütün dünyada hər cür fəaliyətin və insan
münasibətlərinin səmərəliliyini psixoloji biliklərin tətbiqində
görürlər. Ona görə də psixologiya insan haqqında əsas
elmlərdən biri kimi insana xidməti ön plana çəkmişdir. İndiki
dövrdə hər bir müvəffəqiyyəti və çətinliyi doğuran psixoloji
mexanizmi açmağa cəhd göstərilir, bu sahədəki qanunauyğun-
luqlardan istifadəyə can atılır. Bəzən böyük bir müəssisədə ilk
baxışda hər şey öz yerində, öz qaydasında olduğu halda, nəticə
sevindirici olmur: əmək məhsuldarlığı aşağı düşür, qarşılıqlı
münasibətlər pozulur, işçi axını başlanır. Yaxud, hər cəhətdən
yüksək imkanlara malik hesab edilən idman kollektivi birdən-
birə sanki dəyişilir, öz pərəstişkarlarını narahat etməyə başlayır
və s. Bu kimi hallarda psixoloji işin aparılması, başqa sözlə
psixoloqun işə qarışması lazım gəlir və səmərəli nəticə verir.
Deməli, həmin sahələrdə psixoloji xidmət həyata keçirilmiş
olur. Məhz bu cür münasibət tərzindən "psixoloji xidmət"
anlayışı meydana gəlmiş və qeyd etdiyimiz kimi özünə geniş
yer etmişdir. Məktəbə psixoloji xidmət də eyni zərurət üzündən
meydana gəlmişdir. Müasir məktəbin qarşısında duran
vəzifələri yerinə yetirə bilməsi üçün psixoloji köməyə ehtiyacı
böyükdür. Biz tez-tez şagirdlərin təlimə münasibətlərinin
zəifləməsi, tərbiyəlilik səviyyəsinin aşağı düşməsi, müəllim-
şagird münasibətlərində, eləcə də müəllim-müəllim, müəllim-
valideyn
münasibətlərində
çətinliklərin
olması
barədə
mülahizələrin
şahidi
oluruq.
Şagirdlərin
intellektual
səviyyələrinin müxtəlifliyi, çətin tərbiyə olunan uşaqların
xüsusiyyətləri müəllimdən onları hərtərəfli öyrənməyi və
düzgün yanaşmağı tələb edir. Müasir psixologiyada belə bir
618
cəhət əsas götürülür ki, hər bir sağlam uşaq, yeniyetmə və gənc
müvafiq sosial şəraitdə özünün geniş inkişaf imkanına malikdir.
Bununla birlikdə bütün uşaqlar eyni imkana malik deyildirlər.
Hər bir şagirdin imkanını aşkara çıxarmaq, onun inkişafına
təkan vermək məktəbdə təlim-tərbiyəni optimallaşdırmağın
əsas tələblərindəndir. Məhz buna görə də uşaq psixologiyası və
pedaqoji psixologiya, eləcə də sosial psixologiya, eləcə də so-
sial psixologiya sahəsində əldə edilmiş nailiyyətlərdən istifadə
olunması ən ciddi məsələ kimi qarşıda durur. Uşaq psixologiyası
və pedaqoji psixologiyanın nailiyyətlərinin məktəb təcrübəsinə
tətbiqinin ən perspektiv yollarından biri xalq təhsili sisteminin
bütün sahələrində psixoloji xidmətin təşkilindən ibarətdir. Bu
cür xidməti həyata keçirmədən gənc nəslin təlim və
tərbiyəsində istədiyimiz müvəffəqiyyətə nail ola bilmərik.
Məktəbə psixoloji xidmətin vəzifələri. Pedaqoji və yaş
psixologiyasının əsas istiqamətlərindən biri kimi inkişaf edən
məktəbə psixoloji xidmət psixologiyanın həmin sahələrinin bir
növ inteqral birliyini təşkil edir. Ona görə də məktəbə psixoloji
xidmətin üç mühüm əhatə sahəsi mövcuddur; müasir məktəb
şəraitində psixoloji biliklərin professional tətbiqinin yol, vasitə
və metodlarını yaratmaq məqsədilə şagirdlərdə psixi inkişafın
və
şəxsiyyətin
formalaşmasının
qanunauyqunluqlarını
öyrənmək (elmi aspekt); tədris proqramlarının tərtibi,
dərsliklərin hazırlanması, didaktik və metodik materialların
psixoloji əsaslarının işlənməsi, müəllimin psixoloji hazırlığı və
s. sahələri özünə daxil etməklə bütün təlim və tərbiyə prosesini
psixoloji cəhətdən təmin etmək (tətbiqi aspekt); psixoloqların
məktəbdə bilavasitə işləmələri (praktik aspekt).
Bu aspektlərin vəhdəti məktəbə psixoloji xidmətin mövzu-
sunu təşkil edir. Şübhəsiz vəhdətdə olan bu sahələrin hər birinin
öz məqsəd və vəzifələri vardır ki, onları həyata keçirmədən
psixoloji xidmətin səmərəliliyi mümkün deyildir.
Birinci
aspekt
bilavasitə
həmin
sahədə
çalışan
tədqiqatçılarla bağlıdır. Bu sahədə aparılan tədqiqatlar elə
619
olmalıdır ki, onlar bu və ya digər psixoloji qanunauyğunluqları
və mexanizmləri açarkən bilavasitə məktəbdə işləyən psixolo-
qun, məktəb müəllimlərinin fəaliyyəti nəzərə alınmış olsun.
Əldə edilmiş elmi nəticələr elə olmalıdır ki, onlar konkret
məktəb
şəraitinə,
konkret
uşaqda
şəxsiyyətin
formalaşdırılmasına xidmət göstərə bilsin.
Məktəbə psixoloji xidmətin tətbiqi aspekti tələb edir ki,
proqram, dərslik, didaktik və metodik materiallar hazırlayarkən
psixoloji biliklərdən kifayət qədər istifadə olunsun. Bu cəhət
nəzərə alındıqda, yeri gəldikcə həmin sahələrdə psixoloqların
bilavasitə iştirakı daima səmərəli nəticə verir.
Psixoloji xidmətin praktik aspektinə gəldikdə, daha çox
nəzərə çarpan, əsl mənada məktəbə psixoloji xidməti təmin
edən cəhətlərdir. Məktəbə psixoloji xidmətin həmin sahəsini
bilavasitə məktəb psixoloqları həyata keçirməlidir. Bu zaman
onlar konkret problemləri həll etmək üçün ayrı-ayrı şagirdlərlə,
sinif kollektivi ilə, müəllim və valideynlərlə işləməli olurlar.
Bəs
konkret
olaraq
məktəbə
psixoloji
xidmətin
vəzifələri
nədən
ibarətdir? Həmin
vəzifələr
əsasən
məktəbə psixoloji xidmətlə əlaqədar əsasnamədə öz əksini
tapmışdır. həmin vəzifələri aşağıdakı şəkildə xarakterizə etmək
olar.
Məktəbə psixoloji xidmətin əsas vəzifəsi - şagirdlərin
təlim və tərbiyəsi sahəsindəki çətinlikləri, onların şəxsi və in-
tellektual inkişafındakı qüsurları aradan qaldırmaqla, bununla
da təlim-tərbiyə sahəsində məktəbdə aparılan işin səmərəliliyini
yüksəltməkdə, sosial cəhətdən fəal, yüksək ideya inamına ma-
lik şəxsiyyətin formalaşdırılmasında pedaqoji kollektivə
köməklik göstərməkdən ibarətdir.
Psixoloji
ədəbiyyatda
məktəbə
psixoloji
xidmət
fəaliyyətinin iki istiqaməti qeyd olunur : aktual və perspektiv
(İ. V. Dubrovina).
Məktəbə psixoloji xidmət fəaliyyətinin aktual istiqaməti
şagirdlərin təlim və tərbiyəsindəki bu və ya digər çətinlikləri,
Dostları ilə paylaş: |