Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

624

6.İnkişaf prinsipi.  Bu prinsip mərkəzi sistemyaradıcı

komponentdir.  Lakin müasir məktəb təcrübəsində «inkişaf» 

heç də həmişə kompleks vəzifə kimi anlaşılmır.  Burada çox

vaxt əqli və şəxsiyyətin inkişafında disbalans özünü göstərir, 

birinciyə daha çox üstünlük verilir.

Qeyd olunan prinsiplərə əməl edilməsi məktəbə psixoloji

xidmətin səmərəli şəkildə həyata keçirilməsinə imkan yaradır. 

Bəs məktəbə psixoloji xidmət hansı mərhələlərdə həyata

keçir?

Mövcud psixoloji ədəbiyyatda qeyd olunan prinsipləri

əsas götürməklə məktəbdə psixoloji xidmətin aşağıdakı

mərhələlər üzrə həyata keçirilməsini məqsədəuyğun sayırlar.

1.Birinci mərhələ bir növ məktəbdə psixoloji xidmətin il-

kin mərhələsi olub bunun düzgün həyata keçirilməsindən onun

sonrakı davamı çox asılıdır.  İlkin mərhələdə əvvəlcədən

seçilmiş psixodiaqnostik metodların    köməyi ilə imkan

daxilində məktəbin bütün şagirdləri yoxlamadan keçiri-

lir.Məktəb

daxilində

bu

cür

ekspres

diaqnostikanın

aparılmasını direktorun müavinlərindən biri təşkil edir. 

2.Psixodiaqnostika prosedurasının aparılması ilə bir

vaxtda məktəbin müəllimləri üçün psixoloji-pedaqoji seminar-

lar seriyası keçirilir.  Adətən,  4-5  bu cür seminar keçirilir.  Bu

məşğələlərin məqsədi müəllimləri aparılacaq işlərlə tanış

etmək, şagirdlərin hansı cəhətlərini öyrənməklə tanışlıq, meto-

dikalarla tanış olmaq,  diaqnostikadan keçiriləcək keyfiyyət, 

xassə

və

proseslərin

psixologiyasını

qısaca

nəzərdən

keçirməkdən ibarət olur. 

3.Diaqnostik işlər başa çatdıqdan sonra əldə edilmiş

nəticələrin işlənməsi həyata keçirilir.  Hər bir şagird haqqında

məlumat sinfin xüsusi psixoloji xəritəsində qeyd olunur. Psix-

oloji xəritələr adətən psixologiya kabinetində saxlanılır.

4.Əldə edilmiş nəticələr psixoloq tərəfindən təhlil

edildikdən və yoxlanılan bütün siniflər üzrə psixoloji xəritələr

doldurulduqdan sonra daha mühüm mərhələ – əldə edilmiş

---

625

nəticələrin psixoloq və müəllimlər tərəfindən birgə təhlili

mərhələsi başlayır. Bu iş aşağıdakı şəkildə həyata keçirilir:

4.1.Bütün siniflər üzrə fərdi («psixoloq-sinif rəhbəri» 

diadında)  qrafik tərtib olunur.  Psixodiaqnostikanın psixoloji

xəritələrdə əks olunan nəticələrinin təhlili prosesində sinif

rəhbəri psixoloqun köməyi ilə sinifdəki psixoloji iqlimi

müəyyənləşdirir və bu və ya digər şagirdə fərdi yanaşmağın

pedaqoji strategiyasını, eləcə də şəxsiyyətlərarası səviyyədə və

bütövlükdə sinifdə qarşılıqlı təsirin taktikasını işləyib

hazırlayır.

4.2.Sonrakı mərhələdə eyni tipli iş «psixoloq-fənn

müəllimi» diadında həyata keçirilir.

4.3.Şagirdlərin psixoloji-pedaqi aspektdə psixodiaqnos-

tikasının nəticələri onların valideynləri ilə müzakirə oluna

bilər.  Bu ən çox valideynlərə psixoloji məsləhət məqsədi

daşıyır.

5.Əldə edilmiş nəticələr əsasında məktəb psixoloqu

tərəfindən şagirdlərlə psixokorreksiya işlərinin aparılması

mərhələsi.

6.İşin nəticələri barədə valideyn iclasında ümumiləşmiş

məlumat verilir,  eləcə də məktəbin pedaqoji şurasında müza-

kirə olunur.

VI. 26. 3. Məktəbə  psixoloji xidmətin  funksiyaları  

və  əsas  istiqamətləri

Məktəbə psixoloji xidmətin əsas istiqamətlərini, sahələrini

aşağıdakı şəkildə müəyyənləşdirmək olar:  psixoprofilaktik işlər, 

konsultativ işlər, diaqnostik işlər, korreksiya işləri, yardımçı işlər. 

Bu işlər bir növ məktəbə psixoloji xidmətin,  o cümlədən

məktəb psixoloqunun funksiyalarını təşkil edir. həmin fəaliyyət

sahələrini ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirək.

Məktəbə psixoloji xidmət prosesində yerinə yetirilən psixo-

profilaktik işlər. Psixoloji tədqiqatlar artıq çoxdan sübut etmişdir

---

626

ki,  şagirdin psixi inkişafında baş verən bu və ya digər qüsuru

aradan qaldırmaq,  əvvəlcədən həmin qüsurun baş verməsinin

qarşısını almaqdan qat-qat çətindir. Buradan isə psixoprofilak-

tik işlərin əhəmiyyəti xüsusi olaraq diqqəti cəlb edir.  Həmin

cəhət məktəbə psixoloji xidmət zamanı da nəzərə alınmalıdır. 

Bəs bu işin mahiyyəti nədən ibarət olmalıdır?

Psixoprofilaktik işlər başlıca olaraq məktəb təlimi

prosesində uşaqların psixi inkişafında baş verə biləcək

qüsurların qarşısını almaq məqsədilə həmin inkişafın gedişi

üzərində nəzarətin təşkilindən ibarətdir.  Müəllimlə birlikdə

psixoloq şagirdin əqli inkişafında və şəxsiyyətinin inkişafında

müəyyən qüsurların,  yayınma hallarının baş verməsinə səbəb

ola biləcək xüsusiyyətləri aşkara çıxarmağa cəhd göstərir və

müvafiq tədbirləri həyata keçirir.  Bu zaman birinci növbədə

uşağın həyatının keçid mərhələləri,  məsələn,  onun əsas

fəaliyyət növünün kəskin şəkildə dəyişməsi ilə nəticələnən

məktəbə daxil olma dövrü,  yaxud yeniyetməlik dövrünün

başlanması və s.  üzərində nəzarətə xüsusi yer verilməsi lazım

gəlir.  Ona görə də məktəb psixoloqu uşaqların birinci sinfə

qəbulunda iştirak etməli və bu zaman onların zəif,  normalara

uyğun gəlməyən cəhətlərini aşkara çıxarmalı,  onların nail

olduqları səviyyə ilə yanaşı müvəffəqiyyətlə oxumalarına

müsbət və ya mənfi təsir göstərə biləcək idrak fəallığının, 

məktəbə motivləşmə,  emosional-iradi cəhətdən hazırlığın

inkişaf xüsusiyyətlərinə xüsusi diqqət yetirməlidir.  Məktəbə

hazırlıqla bağlı qüsurları aradan qaldırmaqla əlaqədar

valideynlərə

məsləhət

verməlidir. 

Məktəb

psixoloqu

müəllimlərlə birlikdə uşaqların məktəb təliminə alışmaları üçün

fərdi iş proqramı hazırlamalı və həyata keçirməlidir.

Eyni işi yeniyetməlik dövrünə keçid mərhələsində də

həyata keçirmək zəruridir. Bu mərhələdə şagirdin fəaliyyətində

əsaslı dəyişiklik baş verir. İbtidai məktəbdən orta məktəbə keç-

id dövründə şagirdlə əvvəlkindən fərqli olaraq bir deyil,  bir

neçə müəllim məşğul olur,  təlim materiallarının məzmunu

---