Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

630

- şagirdlərin intizamsızlıqlarının psixoloji səbəblərinin

diaqnostikası;

- şagirdlərin əqli inkişafının,  şəxsiyyətinin və emosional-

iradi xüsusiyyətlərinin diaqnostikası;

– şagirdlərin sinif yoldaşları ilə qarşılıqlı münasibətlərinin

pozulmasının, 

sinifdə

şəxsiyyətlərarası

münasibətlərin

pozulmasının səbəblərinin psixoloji diaqnostikası;

-

şagird-müəllim, 

sinif-müəllim

münasibətlərinin

pozulmasının səbəblərinin psixoloji diaqnostikası;

- uşağın məktəbə hazırlığının psixoloji diaqnostikası;

– şagirdlərin ibtidai məktəbdən orta məktəbə keçməyə

hazır olmalarının psixoloji diaqnostikası;

- şagirdlərin yeniyetməlik dövründən ilk gəncliyə

keçməyə hazır olmalarının psixoloji diaqnostikası və s.

Şübhəsiz bütün bu cür diaqnostik işləri necə gəldi apar-

maq mümkün deyildir.  Bunun üçün psixoloq düşünülmüş və

bütün tələblərə cavab verən metodlardan istifadə etməlidir.

Məktəbə psixoloji xidmət prosesində yerinə yetiriləcək

korreksiya işləri.  Məktəbə psixoloji xidmət təkcə diaqnostik

işləri həyata keçirməklə də başa çatmır. Bu və ya digər çətinliyi

və onun səbəbini aşkara çıxarmaqla yanaşı (istər intellektual, 

istərsə də şəxsiyyət baxımından) psixoloji xidməti həyata keçirən

mütəxəssis həmin çətinlikləri aradan qaldırmaq,  təshih etmək

üzrə də iş aparmalıdır.  Yalnız bu zaman nəzərdə tutulmuş

nəticəni əldə etmək mümkündür. Məhz buna görə də psixoloji

xidmət zamanı aşağıdakı korreksiya işlərinin həyata keçirilməsi

zəruridir:

     - şagirdlərin şəxsiyyətində,  əqli inkişafında,  emosional iradi

xüsusiyyətlərində

özünü

göstərən

çətinliklərin

aradan

qaldırılması; 

     - şagirdlərin yaşlılar və həmyaşlıları ilə qarşılıqlı

şəxsiyyətlərarası münasibətlərində özünü göstərən qüsurların

aradan qaldırılması.

Adətən,  korreksiya proqramının həm psixoloji,  həm də

---

631

pedaqoji cəhətləri vardır və onların həyata keçirilməsi bir-

birindən müəyyən dərəcədə fərqlənir. Psixoloji korreksiya psix-

oloq tərəfindən planlaşdırılır və həyata keçirilir.  Pedaqoji kor-

reksiya isə məktəb psixoloqu müəllimlərlə birlikdə (məktəb di-

rektoru,  dərs hissə müdiri,  sinif rəhbəri,  fənn müəllimi) 

planlaşdırılır,  psixoloqun nəzarəti və köməkliyi ilə müəllimlər

və valideynlər tərəfindən həyata keçirilir.

Məktəbə psixoloji xidmət prosesində yerinə yetiriləcək

yardımçı

işlər.  Məktəbə

psixoloji

xidmətlə

əlaqədar

əsasnamədə yuxarıda qeyd olunanlarla yanaşı,  bir sıra

yardımçı işlərin həyata keçirilməsi də nəzərdə tutulur.  Həmin

işlər bu və ya digər şəkildə əsas işlərlə bağlanır və onların

həyata keçirilməsinə xidmət edir.  Psixoloji xidmət zamanı

yerinə yetirilən həmin yardımçı işlərə aşağıdakıları aid etmək

mümkündür:

-

məktəb

psixoloqu

şagirdlərin

davranış

və

mənimsəmələrinin psixoloji təhlilini vermək və burada onların

şəxsiyyətlərinin və qabiliyyətlərinin fərdi psixi xüsusiyyətlərini

daha dəqiq,  ətraflı açmaq məqsədilə pedaqojikonsilium təşkil

edir;

-    məktəb psixoloqu məktəbin pedaqoji şurasının işində

iştirak edir;

-      psixologiya kabinəsi və məktəb kitabxanasının

köməyi ilə müxtəlif yaşlı uşaqların təlim və tərbiyəsi

problemlərinə

dair

psixoloji-pedaqoji

ədəbiyyatdan

və

şagirdlər üçün psixoloji ədəbiyyatdan ibarət bölmə,  "kitabxa-

na" yaradır.

Məktəbdə psixoloji xidmətin qeyd olunan istiqa-mətlərini

müxtəlif konkret sahələrə tətbiq etmək mümkündür.  Bunların

ən əsaslarından bəzilərini nəzərdən keçirək.

Məktəbə psixoloji hazırlığın diaqnostikası. Məktəbə psixolo-

ji xidmətdə əsas yerlərdən biri uşaqların məktəbə psixoloji

hazırlığının diaqnostikasını verməkdən ibarətdir.  Bu sahədə

aparılan işin əhəmiyyəti öz-özünə aydındır.  Uşağın məktəbə, 

---

632

məktəb

təliminə

psixoloji

hazırlıq

səviyyəsini

müəyyənləşdirmək bir tərəfdən həmin sahədəki qüsurları ara-

dan qaldırmaq, digər tərəfdən məktəbdə ilk gündən şagirdlərin

imkanlarına uyğun iş aparmaq üçün şərait yaradır.  Məhz buna

görə də məktəb psixoloqu (sinif muəllimi ilə birlikdə)  birinci

sinfə qəbul olunacaq uşaqların məktəbə psixoloji hazırlıq

səviyyəsini aşkara çıxarmalıdır.  Bu bir növ məktəbə psixoloji

hazırlığın diaqnostikasından ibarətdir.

Uşağın məktəbə hazırlığının diaqnostikasını verərkən

aşağıdakı üç mühüm göstəriciyə istinad etmək lazım gəlir:

1)  L. S. Vıqotskinin   bağça   yaşı   dövründə affektlərin

intellektuallaşdırılmasının      əsas      yenidənyaranma      halı   

olması    barədə    fikrinə istinad edərək ixtiyariliyi təlim fəaliyyə-

tinin zəminlərindən biri – məktəbə hazırlığın mühüm

göstəricisi kimi nəzərə almaq,  xarakterizə etmək lazımdır.  Bu

bir də ona görə zəruridir ki,  uşağın məktəbdə məşğul olacağı   

fəaliyyət növü - təlim fəaliyyəti ondan ixtiyari işlərin icrasını

tələbedir.

2) Uşağın  məktəbə hazırlığını xarakterizə edərkən nəzərə

alınması zəruri olan ikinci mühüm göstərici əyani-obrazlı

təfəkkürün inkişaf səviyyəsindən ibarətdir.  Burada təsviri-

sxematik    vasitələrin təhlili,  quraşdırılması və    tətbiqi      ilə   

əlaqədar işlərin  yerinə - yetirilməsinə fikir verməlidir.

3)  Şəxsiyyət xarakteristikası üzrə göstəricilər.  Burada

şəxsiyyətin bütün cəhətlərinin inkişaf xüsusiyyətləri deyil, 

təlim fəaliyyətinin təşkilinə köməklik göstərən (və ya mane

olan)  şəxsiyyət göstəriciləri (emosional cəhət,  ünsiyyətin

xüsusiyyətləri,  kollektiv fəaliyyətə daxil olmaq və s.)  nəzərə

alınmalıdır.

Məktəb psixoloqu qeyd olunan göstəricilər üzrə birinci

sinfə qəbul olunan uşaqların hər birinin məktəbə hazırlıq

səviyyəsini aşkara çıxarmaqla müəllimin onlarla müvafiq

səmərəli iş aparması üçün şərait yaradır.  Ona görə də qabaq-

cadan hazırlanmış proqrama əsasən uşaqlar yoxlanılmalıdır. 

---