Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

627

mürəkkəbləşir.  Ona görə də bu dövrdə şagirdin inkişa-fındakı

qüsurları aşkara çıxarmaq və sonradan baş verə biləcək

çətinliklərin qarşısını almaq lazım gəlir. 

Digər tərəfdən,  yeniyetməlik dövrünün özünəməxsus

xüsusiyyətləri ayrı-ayrı şagirdlərdə müxtəlif şəkildə təzahür edə

bilər.  Bütün bu cəhətlər məktəbə psixoloji xidmətin əsasında

dayanmalıdır.

Nəhayət, böyük məktəb yaşı dövrünə keçid də şagirdlərdə

həmişə rəvan getmir.  Məktəb psixoloqu nəzərə almalıdır ki, 

VIII sinfi başa vurmaqla sonrakı təhsil yolunu, peşə yönümünü

müəyyənləşdirməyə yönələn şagirdlərdə bir sıra qüsurlar özünü

göstərə bilər. Şübhəsiz onların qarşısının qabaqcadan alınması

zəruri bir iş kimi qarşıda durur.

Bütün bu cəhətləri nəzərə alaraq məktəb psixoloqu fərdi

və trup halında məsləhətlərdən geniş istifadə etməli,  bu

prosesdə şagirdləri zəruri bilik,  təlim əməyi bacarıq və

vərdişlərinə yiyələnmənin qanunauyğunluqları ilə tanış etməlidir.

Məktəb psixoloqunun profilaktik fəaliyyətinin ən pers-

pektiv formalarından biri psixoloji-pedaqoji konsiliumun

keçirilməsindən ibarətdir.  Psixoloji-pedaqoji konsilium zamanı

sinifdə dərs deyən müəllimlər psixoloqla birlikdə bu və ya

digər şagird və ya bütövlükdə sinif haqqında fikirlərini

birlikdə,  kollektiv şəkildə müzakirə edir,  çətinliyin və geridə

qalmanın səbəblərini aşkara çıxarır,  eyni zamanda bu və ya

digər çətinliyin qarşısını almaq,  onu aradan qaldırmaq üçün

səmərəli yollar düşünürlər.  Psixoloji-pedaqoji konsilium,  eyni

zamanda,  ümumi orta təhsil şəraitində xüsusi aktuallıq kəsb

edən və mürəkkəb xarakterə malik olan şagirdlərdə meyl, 

qabiliyyət və talantın inkişaf etdirilməsi problemini dərindən

həll etməyə imkan verir.

İ.  V.  Dubrovinanın fikrincə,  psixoloji-pedaqoji konsili-

umun keçirilməsi zamanı psixoloqun başlıca vəzifəsi - şagirdin

əqli

inkişafını, 

şəxsiyyətinin

əsas

keyfiyyətlərini

qiymətləndirərkən

müəllimlərin

ona

müxtəlif

cəhətdən

---

628

yanaşmalarına

köməklik

göstərmək,  onun davranış və

münasibətinin təzahürünün mürəkkəb və çoxcəhətli xarakter

daşıdığını,  əsas diqqəti şagirdin özünüqiymətləndirməsinə, 

motivlərinə,  idrak maraqlarının xüsusiyətlərinə,  emosional

istiqamətinə yönəltməyin zəruriliyini göstərmək,  ən başlıcası

isə şagirdin sonrakı inkişafına nikbin yanaşmalarını,  onunla

işləməyin real proqramını müəyyənləşdirmələrini təmin

etməkdən ibarətdir.

Məktəbə psixoloji xidmət prosesində yerinə yetirilən

məsləhət (konsultativ)  işləri.  Məktəbə psixoloji xidmət

fəalyyətində müəllim, şagird və valideynlərlə aparılan məsləhət

işləri əsas yerlərdən birini tutur. Məktəb psixoloqunun apardığı

bu cür məsləhətlər fərdi və qrup halında keçirilə bilər.  Hər

ikisində əsas məqsəd bu və ya digər çətinliklərin mahiyyətini

açmaq və onları aradan qaldırmaq üçün müvafiq psixoloji yol-

lar

göstərməkdən

ibarətdir.  Adətən,  psixoloq

məktəb

müəllimlərinə aşağıdakı hallarda məsləhət verməli olur: 

şagirdlərin tədris materialını mənimsəmələrindəki çətinliklər, 

oxumaq həvəsinin olmaması və oxuya bilməmələri ilə bağlı, 

müəllimlə sinif arasında münaqişə yarandıqda,  aparılan peda-

qoji təsir vasitələri nəticə vermədikdə, müəllimin şagirdlərlə və

şagirdlərin bir-biri ilə ünsiyyətindəki çətinliklərlə əlaqədar, 

şagirdlərin maraq,  meyl və qabiliyyətlərini aşkara çıxarmaqla

bağlı,  şagirdlərin peşə yönümü,  peşə seçmələrinə istiqamət

verməklə bağlı və s. 

Psixoloq

şagirdlərlə

fərdi

olaraq

tədris,  inkişaf, 

öyrənmənin

səmərəli

yolları, 

həyat

mövqeyini

müəyyənləşdirmək,  böyüklərlə və yoldaşları ilə ünsiyyət, 

özünütərbiyə və s.  məsələlər ətrafında məsləhət keçirə bilər. 

Bununla yanaşı olaraq bir qrup şagirdlərlə və ya siniflə özünü

tərbiyə,  əqli əmək mədəniyyəti və s.  problemlər ətrafında

məsləhət təşkil edə bilər.

Adətən, 

məktəb

psixoloqu

ilə

məsləhətləşməyə

valideynlər daha çox ehtiyac hiss edirlər.  Psixoloqun

---

629

valideynlərə psixoloji məsləhəti aşağıdakı məsələləri əhatə edə

bilər:  Uşağı məktəbə necə hazırlamaq,  onların təlim marağını

necə inkişaf etdirmək;  oxumaq istəməməsi, hafizəsinin zəifliyi, 

dalğınlıq, qeyri-mütəşəkkillik, qeyri-müstəqillik. "təcavüzkarlıq", 

hövsələsizlik,  inadkarlıq,  qorxaqlıq,  sözə baxmamaq, laqeydlik

və s.  kimi qüsurları necə aradan qaldırmaq; uşaqda ailənin

böyük üzvlərinə, özündən kiçik bacı və qardaşlarına qarşı me-

hriban münasibəti hansı yollarla tərbiyə etmək və s.

Psixoloji xidmətlə əlaqədar psixoloq hami təşkilatların, 

həddibuluğa çatmamış uşaqlarla iş aparan komissiyaların, xalq

məhkəmələrinin,  uşağın psixoloji vəziyyəti ilə əlaqədar psix-

oloji ekspertiza komissiyasının və b. yerinə yetirəcəkləri işlərdə

onlara köməklik göstərmək məqsədilə də məsləhətlər keçirə

bilər.

Məktəbə psixoloji xidmət prosesində yerinə yetirilən di-

aqnostik işlər.  Psixoloji xidmətdə əsas yerlərdən birini diaq-

nostik işlər tutur.  Bu işlərin əsas üstün cəhətləri ondan

ibarətdir ki,  psixoloqun köməyi ilə şagirdlərin həm əqli,  həm

də şəxsi imkanları aşkara çıxarılır.  Bununla da şagirdlərin

fəaliyyətini və inkişafını idarə etmək prosesi asanlaşır.

Məhz buna görə də təlim və tərbiyə prosesində ayrı-ayrı

şagirdlərin təlim və tərbiyəsindəki qüsurların psixoloji

səbəblərinin aşkara çıxarılması və onların aradan qaldırılması

yollarının müəyyənləşdirilməsi məktəbə psixoloji xidmət

işində mərkəzi yer tutur.  Bunun üçün psixoloji xidməti təşkil

edən şəxsdən xüsusi hazırlıq tələb olunur. Bu işi aparan adam

düzgün sual verməyi,  psixoloji problemi müəyyənləşdirməyi, 

lazımi məlumatı əldə etməyi, həmin məlumatları təhlil etməyi

və bütün bunların əsasında zəruri nəticəyə gəlməyi bacarmalıdır.

Məktəbə psixoloji xidmətlə əlaqədar olaraq psixoloq

aşağıdakı diaqnostik işləri həyata keçirməlidir:

- ümümiyyətlə,  eləcə də ayrı-ayrı fənnlər üzrə

şagirdlərin mənimsəyə bilməmələrinin psixoloji səbəblərini aşkara

çıxarmaq; 

---