Ekoməhsullara tələbatın şişirdilməsi, axıra qədər
işlənməmiş təbiəti qoruyan texnologiyalara və s. təsadüf edilir.
Məhz ona görə də idarəetmədə həmin məsələlər diqqət mərkəzində
olmalıdır.
Özünüyoxlama sualları
1 .Müəssisələr üçün ətraf mühiti mühafizəyə dair öhdəliklər
hansılardır.
2.
İqtisadiyyatın təbiətə qarşı məsul münasibətlərinin həyata
keçirilməsi hansı tələblərə əsaslanır.
S.Ətraf mühitin qorunması kapital qoyuluşuna necə təsir göstərir.
4.
Ekoloji menecmentin ekoloji mədəniyyətə və ekoloji iqtisadi
təfəkkürə münasibəti, necədir.
5.
Ekoloji menecmentin anlayışlarına nələr daxildir.
ö.Menecmentin rəqabət prosesində baş vəzifəsinə («qızıl» qay-
dalanna) nələr daxildir.
7.
Müasir menecment fəaliyyətinə hansı vəzifələr daxildir.
8.
Biznes-planın strukturuna hansı bölmələr daxildir.
149
X
FƏSİL
TƏBİƏTDƏN İSTİFADƏNİN İDARƏ EDİLMƏSİ
\-^ ' /"10.1. Təbiətdən istifadənin dövlət idarə sistemi,
strukturu və vəzifələri
Odarəetmə idarəçilik sisteminin strukturları arasında
qarşılıqlı əlaqələrin təşkili üzrə məqsədyönlü fəaliyyətdir, qarşıda
qoyulmuş nəticələrə, məqsədlərə gətirən bir prosesidiQ İdarəetmə
qarşıya qoyulmuş mə^əd və vəzifələrə müvafiq olaraq kortəbii və
şüurlu ola bilər, ^biətdən istifadənin idarə edilməsi ətraf mühitdə
baş verən proseslərin axınını dəyişməyə məcbur edən və cəmiyyətin
xeyrinə istiqamətləndirən əməli hərəkətlər sistemi kimi qəbul
edilmişdir/^eyilənlər bəşər tarixində əvvəllər kortəbii həyata
keçirilmişdir. Sonralar elmi texniki nailiyyətlər inkişaf etdikcə
həmin proses ölkələrdə mütəşəkkilliyə əsaslanmışdır. Planlı
sosialist təsərrüfatında isə həmin məsələ təbiəti bərpa işləri ilə
müşaiyət edilirdi. Lakin həmin dövrdə təbiətə təsir güclənir,
antropogen təsirlər artırdı. Təbiətdən istifadə idarə edilirdi, ancaq bu
iş birtərəfli həyata keçirildi. Həmin proses ictimai təkrar istehsalın
genişlənməsinə təbiətin deqredasiya olmasına təsir göstərirdi.
Müasir dövrdə təbiətdən istifadənin idarə edilməsi, ilk növbədə,
təbiəti bərpa və mühafizə ilə həyata keçirilməlidir.
Təbiətdən
istifadənin
idarə
edilməsi
təbiət
istifadəçilərinin fəaliyyəti vasitəsilə və ətraf mühit obyektlərinin
bilavasitə idarə edilməsilə həyata keçirilə bilər. Təbiətdən
istifadənin idarə edilməsi cəmiyyətin təbii ehtiyatlara və ətraf
mühitin keyfiyyətinə tələbatı ödəmək üçün həyata keçirilir. Özü də
bu ekoloji- iqtisadi qanunauyğunluqların, gələcəkdə sabit inkişafını
təmin etməklə dərk edilməsi və istifadəsi əsasında həyata
keçirilməlidir. Təbiətdən istifadənin dövlət idarəetməsi səlahiyyətli
dövlət orqanlarının təbiətdən səmərəli istifadə və təbiəti mühafizə
üzrə təşkilati (təşkiledici) əməli fəaliyyəti deməkdir. Təbi
150
ətdən istifadənin idarə edilməsinin subyektləri dövlət orqanlarıdır
və ya müvafiq vəzifələrə malik olan idarə və təşkilatlardır. Onlar
büdcədən
maliyyələşir
və
zəruri
dərəcədə
hakimiyyət
səlahiyyətlərinə malikdirlər. Təbiətdən istifadənin idarəetmə
obyekti-təbiətdən istifadə sferasındakı insanların fəaliyyətidir və
hüquqi tənzimləmə əsasında idarə edilir. Dövlət idarəetməsinin
formaları idarəetmə aktlanndan (normativ, direktiv, fərdi), inzibati
sazişlərdən (razılaşmalardan) və maddi-texniki hərəkətləri ibarətdir.
İTəbiətdən istifadə sferasında (sahəsində) dövlət
idarəetməsi özündə üç növ fəaliyyət idarəetməsini birləşdirir:
sosial-iqtisadi, inzibati-siyasi, sosial-mədəni. Bu sahədə təbiəti
bərpa işləri çox zəif həyata keçirilir, yaxud heç həyata keçirilmir.
Təbiətdən istifadənin idarə edilməsi əsasən inzibati (məcburi),
iqtisadi, ideoloji və tərbiyəvi üsullarla bu və ya digər məsələlərin
həlli vasitəsilə həyata keçirilməlidir.
idarəetmə metodları daimi, bilavasitə və operativ olaraq
bütün məsələləri həll etməyə və idarəetmənin məqsədlərinə nail
olmağa imkan yaradır. Təbiətdən istifadənin idarə edilməsində
aşağıdakı təcrübələr qazanılmışdır: qadağa, müvəqqəti dayandırma,
məhrumetmə (istifadə hüququnun dayandırılması), razılaşdırma və
icazə (lisenziya verilməsi, təbiətdən kompleks istifadə müqaviləsi
və s.).
Təbiətdən istifadə sferasında dövlət idarəetməsi
qanunvericilikdə təsbit edilmiş ümumi prinsiplər əsasında həyata
keçirilir. Onlara aiddir: qanunilik, ərazi və sahə idarəetməsinin
birləşməsi. Qanunvericiliklə təbiəti mühafizənin spesifik prinsipləri
müəyyən edilir: komplekslik, ümumilik, plana- uyğunluq,
elmi-texniki tərəqqinin imkanlarından istifadə və beynəbcalq
əməkdaşlıq.
Təbiətdən istifadənin idarə edilməsinin son məqsədi- ətraf
mühitin keyfiyyətinin optimal vəziyyətinə nail olmaq, təbii
ehtiyatların səmərəli istifadə edilməsidir. Lakin buna birdə- fəyə
nail olmaq olmaz, ona görə də aralıq məqsədlər müəyyən
151
edilir-hər bir mərhələdə konkret ətraf mühiti mühafizə tədbirləri
göstəfilir.
I Təbiətdən istifadənin idarə edilməsi dövlət orqanlan
sistemimıı
qarşılıqlı
əlaqələri
şəraitində
subordinasiya
elementlərindən ibarət vahid bir orqanizmdir. Dövlət idarəetmə
orqanlarının ekoloji sferada vəzifələri üç toplayıcıdan ibarətdir:
1)
idarəetmə-təşkiletmə, ümumi rəhbərlik, operativ sə-
rəncamçılıq, normativ aktların nəşri və vaxtaşın onların
təkmilləşdirilməsi;
2)
planlaşdırma, proqnozlaşdırma və əlaqələndirmə;
3)
uçot, nəzarət və yoxlama.
Rusiya Federasiyasında əksər nazirliklər və idarələr
(departamentlər) bilavasitə təbiətdən istifadə edənlərdir, lakin
dövlət yoxlaması və nəzarəti üzrə xüsusi funksiya yerinə
yetirmirlər. Dövlət idarəetmə orqanlarının funksiyaları məzmun,
vəzifə və səlahiyyətindən asılı olaraq bu və ya digər idarəetmə
orqanları üçün müəyyən edilir. Dövlət idarəetmə orqanlan obyektlər
üzrə onların kompetensiyasına müqabil təsnif edilə bilərlər. Bu
məqsədlə ümumi və xüsusi kompetensiyaya malik orqanlar
yaradılır. Təbiətdən istifadə edilməsində müvafiq idarələr aşağıdakı
ümumi səlahiyyətlərə malikdir: ölkə prezidentinin xüsusi
nümayəndəliyi və bələdiyyə orqanlan. Xüsusi səlahiyyətə elə
orqanlar aiddir ki, əsasnamələrinə müvafiq olaraq, onlara təbiəti
mühafizə, ekoloji funksiyalar həvalə edilmişdir. Öz xüsusi
səlahiyyətlərinin funksiyalarına görə belə orqanlar iki növə
ayrılırlar: əlaqələndirici, kompleks məsələlər həll edən orqanlar və
sahə orqanlan.
Əlaqələndirici orqanlar təbiəti mühafizə sahəsində ya
bütün məsələləri, ya da məsələlər blokunu, bütün təbii resurslara
dair bir və ya bir neçə vəzifəni yerinə yetirirlər. Sahə orqanları öz
diqqətlərini ayrı-ayrı təbiət obyektlərinə yönəldirlər.
Koordinasiya fəaliyyətini təbiəti mühafizə sahəsində
əvvəllər Dövlət Təbiəti Mühafizə Komitəsi yerinə yetirirdi və onlar
aşağıdakılardan ibarət idi: əlaqələndirici, tənzimləyici, nəzarətedici,
icazəverici, informasiya xidmətlərini, qoruqları.
152
Dostları ilə paylaş: |