Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
irəli sürülə bilər. Məhkəmə fərdi şikayətləri yalnız müəyyən şərtlər daxilində öz icraatına qəbul edə bilər: a) bütün dövlətdaxili hüquq müdafiə vasitələri tükəndikdən sonra; b) müvafiq dövlətdaxili orqanın qəti qəran qəbul edildiyi tarixdən altı ay ərzində; e) ərizə anonim olmadıqda; ç) ərizə Məhkəmə tərəfindən artıq baxılmış şikayət ilə mahiyyətcə eyni olmadıqda və ya digər beynəlxalq orqan tərəfindən baxılmamış olduqda və s. Avropa İnsan Hüquqlan Konvensiyasının 41-ci maddəsinə uyğun olaraq, dövlət tərəfindən Konvensiyada nəzərdə tutulan hər hansı insan hüququnun pozulduğunu aşkar etdikdə, Məhkəmə öz qəran ilə zərərçəkmiş tərəfə «ədalətli satisfaksiya» təqdim edir. Bu, əsasən, o deməkdir ki, Məhkəmə dövlətin üzərinə şəxsə dəymiş maddi və ya mənəvi zərəri ödəmək vəzifəsini qoya bilər. Lakin Məhkəmə dövlətin üzərinə belə bir vəzifə qoymaya da bilər; məsələn, bəzi hallarda fərdin hüququnun pozulması faktının Məhkəmə tərəfindən bəyan edilməsinin özü «ədalətli satisfak- siya» hesab olunur. Qeyd edək ki, Avropa İnsan Hüquqlan Məhkəməsi dövlətə müəyyən qanunu və ya inzibati aktı dəyişmək və ya onu ləğv etmək, habelə hər hansı məhkəmə qərannı ləğv etmək göstərişi verə bilməz. Lakin praktikada dövlətlər gələcəkdə analoji pozuntulara yol verməmək üçün özləri bu cür qanun və ya qərar- lan dəyişdirir və ya ləğv edirlər. Məhkəmənin iş üzrə çıxardığı qərar qətidir və dövlətlər onu icra etməlidirlər. Qərarlann icrası üzərində nəzarəti Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsi həyata keçirir. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi insan hüquqlarının bey- nəlxalq-hüquqi müdafiəsinə, insan hüquqlarının düzgün təfsirinə əhəmiyyətli töhfə vermişdir. Formal olaraq presedent sayılmasa da, bu qərarlara həm Məhkəmənin Ö 2 üinün və digər müvafiq beynəlxalq orqanlann, həm də milli məhkəmələrin praktikasında bu və ya digər işlərin həllində geniş istinad edilir. İşgəncənin və qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəzanın qarşısının alınması üzrə Avropa komitəsi İşgəncənin və qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəzanın qarşısının alınması haqqında 1987-ci il Avropa Konvensiyasının əsasında yaradılmışdır. Onun üzvlərinin sayı iştirakçı dövlətlərin sayına bəra 177 bərdir. Komitənin mühüm xüsusiyyətlərindən biri ondan ibarətdir ki, o, dövlətin razılığı olmadan onun ərazisində yerləşən polis məntəqələrində, penitensiar müəssisələrdə və ya digər azadlıqdan məhrum etmə yerlərində yoxlamalar apara bilər. Komitə iştirakçı dövlətlərin ərazisində vaxtaşırı və ad hoc yoxlamalar həyata keçirir. Yoxlamaların nəticəsi olaraq Komitə məruzələr hazırlayır və dövlətlərə təqdim edir. Məruzələrdə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərlə rəftarın və onlann saxlanma şəraitinin yaxşılaşdınlma- sına yönəlmiş tövsiyələr öz əksini tapır. Amerikaarası İnsan Hüquqları Komissiyası və Amerikaarası İnsan Hüquqları Məhkəməsi Amerikaarası İnsan Hüquqlan Komissiyası 1959-cu ildə Amerika Dövlətləri Təşkilatının (ADT) orqanlarından birinin -- Xarici işlər nazirlərinin Məsləhət görüşünün qətnaməsi əsasında yaradılmışdır. Lakin 1967-ci ildə ADT-nin Nizamnaməsinə edilmiş dəyişikliklə o. Təşkilatın müstəqil orqanına çevrildi. Komissiyaya insan hüquqlarının müdafiəsinə dəstək vermək və bu məsələlərdə Təşkilatın məsləhətçi orqanı kimi çıxış etmək funksiyası həvalə olundu. 1969-cu ildə qəbul edilmiş Amerika İnsan Hüquqlan Konvensiyasında Komissiyanın səlahiyyətləri genişləndirildi: insan hüquqlan sahəsində tədqiqatlar aparmaq; insan hüquqlanna aid tədbirlər barədə dövlətlərdən zəruri məlumat xahiş etmək; dövlətlərin razılığı və ya dəvəti ilə yerlərdə təhqiqatlar aparmaq və nəhayət, fərdi və dövlətlərarası şikayətlərə baxmaq. Komissiya ADT-nin Baş Məclisi tərəfindən dörd il müddətinə seçilən 7 üzvdən ibarətdir. Fərdi şikayətlər üzrə Komissiya məruzə hazırlayır və zəruri hesab etdikdə, işi Amerikaarası Məhkəməyə təqdim edir. O, fərdin hüququnu pozmuş dövlətin üzərinə hər hansı vəzifə (əvvəlki vəziyyətin bərpa edilməsi, kompensasiya edilməsi və s.) qoymaq səlahiyyətinə malik deyildir. Amerikaarası İnsan Hüquqlan Məhkəməsi, Komissiyadan fərqli olaraq, bilavasitə Amerika İnsan Hüquqlan Konvensiyasmın əsasında yaradılmışdır. Onun iki əsas fiınksiyası vardır: şikayətlərə baxmaq və Konvensiyanın müddəalarının təfsiri və tətbiqi ilə bağlı məsləhət xarakterli rəylər vermək. Məhkəmə altı il müddətinə seçilən yeddi hakimdən ibarətdir. Avropa Məhkəməsindən fərqli olaraq, fərdlərə Amerikaarası Məhkəməyə birbaşa müraciət etmək 178 hüququ verilməmişdir (yəni onlar Məhkəmə qarşısında locus standi- yə malik deyillər). Məhkəməyə yalnız Komissiya və Konvensiyanın iştirakçı dövlətləri müraciət edə bilər. Konvensiyanın 63-cü maddəsinin 1-ci hissəsinə uyğun olaraq, Məhkəmə insan hüququnun pozulduğunu aşkar etdikdə, müvafiq dövlətdən tələb edə bilər ki, pozuntunun bütün nəticələrini aradan qaldırsın və zərərçəkmiş tərəfə ədalətli kompensasiya təmin etsin. Məhkəmənin çıxardığı qərar qətidir və müvafiq dövlət tərəfindən icra olunmalıdır. İnsan və xalqların hüquqları üzrə Afrika komissiyası İnsan və xalqların hüquqlan haqqında 1981-ci il Afrika Xartiyasının əsasında yaradılmışdır. O öz fəaliyyətinə 1987-ci ildən başlamışdır. Komissiya 11 üzvdən ibarətdir. Onun başlıca funksiyası Afrika qitəsində insan hüquqlannın müdafiəsinə dəstək verməkdir. Bununla yanaşı, Komissiyaya insan hüquqlannın pozulmasını iddia edən şikayətlərə baxmaq səlahiyyəti verilmişdir. Komissiya fərdlərdən və təşkilatlardan, habelə digər iştirakçı dövlətlərdən şikayətlər qəbul edə bilər. Fərdi şikayət proseduru, Amerikaarası İnsan Hüquqlan Komissiyasında olduğu kimi, burada da məcburidir. Yenə də Amerikaarası sistemdə olduğu kimi, burada da ərizəçi təşkilat və ya fərd işdə öz marağını göstərməyə də bilər və ona görə də üçüncü şəxslərin adından da Komissiyaya şikayət təqdim edə bilər. Komissiya, əsas etibarilə, insan hüquqlannın pozulması faktlannı bəyan etməklə kifayətlənir. Lakin bir sıra hallarda o, dövlət qarşısında qanunsuz həbsdə saxlanılan şəxslərin buraxdırılması, Afrika Xartiyasına zidd olan qanunların ləğv olunması və s. bu kimi məsələlər qoymuşdur. Komissiyanın çıxardığı qərarlar hüquqi baxımdan məcburi deyildir. 1998-ci il iyunun 9-da Afrika birliyi təşkilatının dövlət və hökumət başçılannm Assambleyasında İnsan və xalqlann hüquqları üzrə Afrika məhkəməsinin yaradılması haqqında Afrika Xartiyasına Protokol qəbul edilmişdir. 15 dövlət tərəfindən ratifikasiya olunduqdan sonra Protokol 2004-cü il yanvarın 25-də qüvvəyə minmişdir. Lakin Afrika İttifaqı bu məhkəmə orqanının yaradılmasını məqsədəuyğun saymamış və qərara gəlmişdir ki, İnsan və xalqlann hüquqlan üzrə Afrika məhkəməsinin və Nizamnaməsi 2003-cü ilin iyununda qəbul olunmuş. Afrika İttifaqının əsas məh 179 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|