Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
Razılıq, Əgər bir dövlət başqa bir dövlətin formal olaraq beynəlxalq hüquq pozuntusu hesab edilən əməlinə özü razılıq vermişsə, bu halda ikinci dövlətin beynəlxalq məsuliyyəti istisna edilir. Məsələn, məlumdur ki, dövlətin öz qoşunlannı xarici dövlətin ərazisinə yeritməsi beynəlxalq hüququn ciddi pozuntusu kimi nəzərdən keçirilir. Lakin əgər qoşunların yeridilməsi həmin xarici dövlətin xahişi və ya razılığı ilə həyata keçirilirsə, onda göstərilən əməlin beynəlxalq hüquqa zidd olması istisna edilir. Əlavə edək ki, dövlətin razılığı hüquqi cəhətdən etibarlı olmalıdır, yəni belə bir razılıq səhv, şantaj və ya güc tətbiqi nəticəsində verilməməlidir. Əks tədbirlərin hüquqi təbiəti barədə aşağıda ətraflı bəhs ediləcəkdir. Fors-major və qabaqcadan görünə bilməyən hadisə. Əgər dövlətin öz beynəlxalq öhdəliyini pozmasına qarşısıalınmaz qüvvə («fors-major») vo ya qabaqcadan görünə bilməyən hadisə səbəb olubsa, həmin dövlət bu halda beynəlxalq məsuliyyət daşımayacaqdır. Məsələ burasındadır ki, fors-major halında (məsələn, zəlzələ, sel, yanğın və s.) dövlət başqa bir dövlətə vurulan zərərin qarşısını heç cür ala bilmir. Dövləti beynəlxalq məsuliyyətdən azad edən əsas kimi fors-major Dəniz hüququ üzrə 1982-ci il BMT Konvensiyasında (98-ci maddə). Neftlə çirklənmədən dəyən zərərə görə mülki məsuliyyət haqqında 1992-ci il Beynəlxalq Konvensiyasında (111-ci maddə) nəzərdə tutulmuşdur. Fəlakət, Bu o hallardır ki, dövləti təmsil edən orqan və ya şəxslər təbiət qüvvələrinin və ya qəzaların təsiri altında, özlərinin və ya onlara etibar olunmuş adamların həyatını xilas etməyə başqa imkanları olmadığından, həmin dövlətin beynəlxalq öhdəliyini pozmuş olurlar. Fors-majordan fərqli olaraq, fəlakət halında, faciəvi nəticələrdən yan qaçmaq üçün beynəlxalq hüquq norması şüurlu surətdə, başa düşülərək pozulur (məsələn, fəlakətə uğrayan gəminin kapitanı icazəsiz xarici dövlətin limanına daxil olur; labüd qəzadan yan qaçmaq və sərnişinlərin həyatını xilas etmək üçün təyyarənin pilotu icazəsiz əcnəbi dövlətin ərazisinə enməli olur və s.) Bütün bu hallarda beynəlxalq hüquq pozulsa da, dövlətin məsuliyyəti istisna olunur. 294 Son zərurət. Dövlol son zorurot halına aşağıdakı şərtlər daxilində istinad edə bilər: dövlətin fonnal hüquq pozuntusu sayılan əməli onun həyati marağının qorunması zərurətindən doğmalıdır; dövlətin bu marağı ciddi və labüd təhlükəyə məruz qalmalıdır; dövlətin törətmiş olduğu əməl bu marağın müdafiəsi üçün yeganə mümkün vasitə olmalıdır; törədilmiş əməl başqa dövlətə ciddi zərər yetirməməlidir. BMT Beynəlxalq Məhkəməsi Qabçikovo-Nagimaroş (Slovaki- ya/Macarıstan) işi üzrə 1997-ci ildə çıxardığı qərarında son zərurətin nə olduğunu şərh edərkən məhz bu şərtləri sadalamışdır. Özünümüdafiə, Əgər dövlətin törətdiyi əməl BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsinə uyğun olaraq özünümüdafiə xarakteri daşıyırsa, bu əməlin beynəlxalq hüquqa zidd olması istisna edilir. Göstərilən maddəyə əsasən, silahlı basqına məruz qalan dövlətin fərdi və ya kollektiv özünümüdafiə hüququ vardır və deməli, bu məqsədlə o, istənilən tədbirə, o cümlədən hərbi gücə əl ata bilər. 5. Beynəlxalq-hüquqi məsuliyyətin növləri və formaları Beynəlxalq-hüquqi məsuliyyətin iki növü vardır: qeyri-maddi məsuliyyət (bəzən buna siyasi məsuliyyət də deyirlər) və maddi məsuliyyət Zərərin xarakteri ilə (mənəvi və ya maddi zərər) məsuliyyətin növü arasında qəti uyğunluq yoxdur; belə ki, maddi zərər qeyri-maddi məsuliyyət də doğura bilər. Hər iki növ məsuliyyət müxtəlif formalarda ifadə oluna bilər. Beynəlxalq adət hüququnda tanınmış və BMT Beynəlxalq hüquq komissiyasının Layihəsində öz əksini tapmış bu formalar aşağıdakılardır: 1) restitusiya; 2) kompensasiya; 3) satisfaksiya; 4) təkrar etməmə təminatları (analoji hüquq pozuntusunu təkrar törətməmək barədə təminat vermə). 295 Kestitusiya hüquq pozuntusu törədilməmişdən qabaq mövcud olmuş vəziyyətin (status quo antc-nin) bərpa edilməsidir. Bu məsuliyyət formasına misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar: zəbt edilmiş ərazinin bütünlüklə azad edilməsi; qanunsuz ələ keçirilmiş əmlakın geri qaytarılması; qanunsuz həbs edilmiş və ya həbsdə saxlanılan şəxsin azad edilməsi və s. Kompensasiya dövlətə və ya beynəlxalq hüququn digər subyektinə vurulmuş maddi (daha doğrusu, iqtisadi baxımdan qiymətləndirilə bilən) zərərin pul formasında ödənilməsidir. Satisfaksiya beynəlxalq hüquq pozuntusu törətmiş dövlətin qeyri-maddi məsuliyyətinin əsas fonnasıdır. Əksər hallarda o, qeyri-maddi (mənəvi) zərərin vurulması ilə əlaqədar, yəni digər dövlətin şərəf və ləyaqətinə toxunan hüquqa zidd əməllərlə bağlı tətbiq olunur. Satisfaksiya aşağıdakı formalarda ifadə olunur: zə- •rərçəkmiş dövlətdən rəsmi üzr istənilməsi; təəssüf ifadə olunması; törədilmiş əməlin hüquqa zidd olmasının etiraf edilməsi; təqsirli şəxslərin məsuliyyətə eəlb olunması və cəzalandırılması və s. Təkrar etməmə təminatları (guarantees of non-repetition) de- likvcnl dövlətin bu cür hüquq pozuntularına gələcəkdə bir daha yol vemıəyəcəyi barədə öz üzərinə götürdüyü xüsusi öhdəlikdir. Bəzən beynəlxalq-hüquqi məsuliyyətin bu forması satisfaksiyanm bir növü kimi nəzərdən keçirilir. 6. Bcynolxalq-hüquqi mosulıyyətin həyata keçirilməsi Delikvent dövlət başqa dövlətə (dövlətlərə) vurduğu zərəri könüllü ödəməklə, öz beynəlxalq-hüquqi məsuliyyətini həyata keçirmiş olur. Əgər o, hüquqa zidd əməlini davam etdirirsə və/və ya bu əməl nəticəsində dəymiş zərəri ödəməkdən boyun qaçırırsa, onda onun beynəlxalq məsuliyyətini həyata keçirmək üçün zərərçəkmiş dövlət (dövlətlər) məcburiyyət vasitələrinə - əks tədbirlərə (sanksiyalara) əl atmaq hüququ qazanır. Əks tədbirlər (countcrmeasures) — hər hansı dövlətin beynəlxalq hüquqa zidd əməli müqabilində zərərçəkmiş dövlət (və ya sə 296 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|