Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
lahiyyətli beynəlxalq təşkilat) tərəfindən tətbiq olunan cavab tədbirləridir. Əks tədbirloro aşağıdakı misalları göstərmək olar: embarqo; boykot; müqavilənin digər iştirakçı dövlət tərəfindən pozulmasına cavab olaraq həmin müqaviləyə birtərəfli qaydada xitam verilməsi və s.)- Əks tədbirlər bcynəlxalq-hüquqi məsuliyyətin forması deyildir (ədəbiyyatda əks fikirlər çoxdur). O, məsuliyyətin həyata keçirilməsini təmin etməli olan xüsusi tədbirlərdir. Məsuliyyət və əks tədbirlər, əsas etibarilə, onunla fərqlənir ki, məsuliyyət əgər hüquq pozuntusunu törətmiş dövlətin horəkətidirsə, əks tədbirlər isə zərərçəkmiş dövlətin hərəkətidir; ikincisi, məsuliyyət - delikvent dövlətin üzərinə qoyulan vəzifədir və o bu vəzifəni mütləq yerinə yetirməlidir; əks tədbirlər isə - zərərçəkmiş dövlətin hüququdur və deməli, o bu tədbirlərə əl atmaya da bilər. Əks tədbir öz-özlüyündə «bcynolxalq hüquq pozuntusudun>, çünki belə bir tədbirə əl atmaqla, dövlət delikvent dövlət qarşısında əvvəllər öz üzərinə götürdüyü beynəlxalq öhdəliyini pozmuş olur. Əslində isə, başqa dövlətin beynəlxalq hüquqa zidd əməlinə mütənasib cavab olduğundan, əks tədbir hüquqauyğun xarakter alır. Yuxarıda göstərdiyimiz kimi, əks tədbirlər məsuliyyəti aradan qaldıran hallardan biridir. Belə ki, beynəlxalq hüquqda başqa bir məcburiyyət tədbiri sayılan retorsiyadan əks tədbir onunla fərqlənir ki, retorsiya təkcə beynəlxalq hüquq pozuntusuna görə tətbiq olunmur və ən başlıcası, bu zaman belə bir tədbirə əl atan dövlət heç bir konkret öhdəliyini pozmur. Retorsiya, əsas etibarilə, digər dövlətin qeyri-dost hərəkətlərinə cavab olaraq tətbiq edilir. Bu tədbirlər beynəlxalq hüquqla qorunmayan hüquqların məhdudlaşdınimasına (pozulmasına) yönəlmişdir; məsələn, gömrük rüsumlannın qaldın İması, idxalın azaldılması, həmin dövlotdəki səfirin geri çağırılması və s.). Əks tədbirlər cəza deyildir. Onların konkret məqsədi vardır və bu məqsəd əldə olunan kimi əks tədbirlər dayandırılmalıdır. Əks tədbirlər beynəlxalq hüquqla müəyyən olunmuş şərtlər çərçivəsində tətbiq olunur. Birincisi, bu tədbirlər yalnız hüquqa zidd əməlin dayandırılması və/və ya dəymiş zərərin ödənilməsi barədə ilkin tələbdən sonra tətbiq edilə bilər. Bu yönümdə ortaya çıxan problemləri, ən əsası, zərərin ödənilməsini problemini həll etmək üçün əvvəlcə 297 zərərçokmiş dövlot dclikvcnt dövlollə danışığa gimıoli və ya digər dinc nizamasalma vasitəsinə əl atmalıdır. Yalnız bu vasitələr bir nəticə vermədikdə, yəni irəli sürülmüş müvafiq iddialar rədd edildikdən sonra zərərçokmiş dövlot əks tədbirlərə əl ata bilər. İkincisi, əks tədbirlərin intensivliyi və miqyası törədilmiş hüquq pozuntusunun ciddiliyinə və vurulmuş zərərin xarakterinə uyğun olmalıdır. Üçüncüsü, əks tədbirlər tətbiq edilən zaman müəyyən qadağalara əməl olunmalıdır. Belə ki, əks tədbirlər: a) güclə hədələməyə və ya güc tətbiqinə əsaslanmamalıdır (bu qadağa fərdi əks tədbirlərə şamil olunur); b) beynəlxalq hüququn ümumi imperativ normalarından irəli gələn hüquqlan pozmamalıdır; c) dövlətin ərazi bütövlüyünü və ya siyasi müstəqilliyini təhlükə altına almamalıdır; ç) əsas insan hüquqlarına, eləcə də diplomatik və konsul agentlərinin toxunulmazlığına xələl gətirməməlidir. Əks tədbirlər iki cür olur: 1) fərdi tədbirlər və 2) kollektiv tədbirlər (beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində). Kollektiv tədbirlərə aşağıdakılan misal göstərmək olar: dövlətin təşkilatda üzvlüyünün dayandmiması; dövlətin təşkilatdan çıxaniması, kollektiv silahlı tədbirlər və s.). 7. Beynəlxalq hüquqla qadağan olunmayan əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti Yuxanda ümumi prinsip kimi qeyd etdik ki, dövlətlərin məsuliyyətinin yeganə faktik əsası beynəlxalq hüquq pozuntusudur. Lakin xüsusi sazişlərlə dəqiq müəyyən edilmiş hallarda dövlətin üzərinə, onun beynəlxalq hüquqa zidd olmayan əməli nəticəsində başqa dövlətə (dövlətlərə) vurulmuş zərəri ödəmək vəzifəsi qoyula bilər. Beynəlxalq müqavilələrdə belə məsuliyyət, əsas etibarilə, yüksək təhlükə mənbəyi olan fəaliyyət növləri (məsələn, kosmik fəaliyyət, atom enerjisindən istifadə və s.) ilə əlaqədar nəzərdə tutulur. Beynəlxalq hüquqla qadağan olunmayan əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyətinə dair xüsusi konvensiya layihəsi üzərində çalışan BMT Beynəlxalq hüquq komissiyası vurğulamışdı ki, ətraf mühitə zərər, əsasən, beynəlxalq hüquqa zidd olmayan əməllərlə vurulur. 298 Göslorilon hallarda dövlot mülləq məsuliyyət daşıyır: dövlolin əməli nəticəsində -- bu əməl həmin dövlətin beynəlxalq öhdəliklərinə uyğun olsa da - əgər başqa dövlətlərə zərər dəymişsə, o, bu zərəri ödəməyə borcludur. Məsələn, Kosmik obyektlərin vurduğu zərərə görə beynəlxalq məsuliyyət haqqında 1972-ci il Konvensiyasının 11-ci maddəsində dövlətlərin mütləq məsuliyyəti nəzərdə tutulmuşdur. Həmin maddəyə görə, kosmik obyekti buraxan dövlət bu obyektlə «yerin səthində və ya uçuşda olan hava gəmisinə vurulan zərərin müqabilində kompensasiya ödəməyə görə mütləq məsuliyyət daşıyır». Beynəlxalq-hüquqi məsuliyyətin bu xüsusi növü, qeyd edildiyi kimi, yalnız müqavilə hüququna söykənir və hər hansı bir müqavilədə nəzərdə tutulmamış bütün digər hallara tətbiq oluna bilməz. 8. Beynəlxalq təşkilatların məsuliyyəti Bir sıra mövcud beynəlxalq müqavilələrdə beynəlxalq təşkilatların məsuliyyəti haqqında müvafiq müddəalar təsbit olunmuşdur. Məsələn, Kosmos haqqında 1967-ci il müqaviləsinə əsasən, kosmik fəaliyyət həyata keçirən beynəlxalq təşkilat bu fəaliyyət nəticəsində vurulan zərərə görə məsuliyyət daşıyır. Kosmik obyektlərin vurduğu zərərə görə beynəlxalq məsuliyyət haqqında 1972-ci il Konvensiyasında nəzərdə tutulmuşdur ki, kosmik obyektin buraxılmasını həyata keçirən və ya təşkil edən beynəlxalq təşkilat bu obyektin vurduğu istənilən zərərə görə məsuliyyət daşıyır. Beynəlxalq təşkilatların məsuliyyəti onların orqanlarının və ya vəzifəli şəxslərinin əməlləri nəticəsində dövlətlərə, digər beynəlxalq təşkilatlara və fiziki şəxslərə vurulan zərərə görə ortaya çıxır. Beynəlxalq təşkilat həm maddi, həm də qeyri-maddi məsuliyyət daşıya bilər. Maddi məsuliyyətə gəlincə, beynəlxalq təşkilatların vəsaiti üzv-dövlətlərin üzvlük haqqından təşkil olunduğundan, ödənilməli olan pul məbləği, əsasən, beynəlxalq təşkilat ilo üzv-dövlətlər arasında bölünür. Qeyd edək ki, problemin böyük əhəmiyyətini nəzərə alaraq, BMT Beynəlxalq hüquq komissiyası hazırda beynəlxalq təşkilatların məsuliyyəti ilə bağlı layihə üzərində işləyir. 299 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|