Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bazar və bazar iqtisadiyyatı
- §4. MavKetinq va onun fəaliyyəti haqqında
Bazar və bazar iqtisadiyyatı İqtisadi Kateqoriya Kİmi bunlar özlərinə məxsus xüsusiyyətlərlə də səciyyələnirlər. Bazar haqqında bundan əwəİKİ paraqraflarda geniş mə'lumat verilmişdi. Burada isə bilavasitə ticarətdən bəhs olunacaqdır. Ticarət əmtəə təsərrüfatı ilə, onun meydana gəlməsi ilə üzvi surətdə əlaqədardır. O, əməK bölgüsünün, istehsalın və tədavülün mütəmadi inKİşafı ilə bağlı olaraq daim tərəqqi etmiş, təKmilləş- miş və bugünKÜ müasir səviyyəyə qədər yÜKsəlmişdir. Ümumiləşdirilmiş şəKİldə ticarəti elmi baxımdan İKİ cür səciyyələndirmən olar. Birinci, ona əmtəə istehsalının meydana gəlməsi və tarixi İnKİşafı ilə şərtlənən əməK məhsullarının və xidmətlərin mübadilə forması Kİmi. Başqa sözlə, ticarət envivalent mübadilə əsasında onun iştirançıları arasındanı münasibətlərlə xaranterizə olunur. İninci, o, ictimai əmən bölügüsü əsasında xüsusiləşmiş təsərrüfat sahəsidir. O, əmtəələrin alqı-satqısı üzrə həyata Keçirilən fəaliyyət vasitəsi olub, bu yolda xidməti çıxış edəndir. Ən müxtəsər şəKİldə ifadə etməli olsaq, ticarət, alqı-satqı ant- ları ilə fəaliyyət göstərən iqtisadiyyat sahəsidir. Məhz bu mə'na- da ticarətlə bazar anlayışları arasında Keçilməz bir sədd yoxdur. Bazar iqtisadiyyatı sistemində ticarət istehsal istehlanı və şəxsi istehlan üçün əmtəələrin, rhə'mulatlarm istehsal dairəsindən is- tehlan dairəsinə hərəKətini tə'min edən sahədir. Bu
mövzunun ticarət (tacir) Kapitalı ilə çox yaxınlığı olduğu üçün
onu da bir qədər şərh etmən lazımdır. Üçüncü, böyÜK ictimai əmən bölgüsü ilə bağlı olaraq ticarətin (tacirlərin) yaranması haqqında əvvəİKİ mövzularda bəhs edilmişdi. Bundan sonra Kapitalın arxaİK formaları olan ticarət və sələm Kapitalı meydana gəlib yayılmağa başlamışdı. Ticarət Kapitalı əmtəə tədavülü dairəsində fəaliyyət göstərən Kapitala deyilir. Ti carət Kapitalı İKİ formada: əmtəə və pul formasında mövcud olur. Onun hərəKəti
və
sonra Ə-P^ düsturu ilə ifadə olunur. Ticarət Kapitalı Kapitalizmə qədər müstəqil formada hərəKət edib, tarixən isə sənaye Kapitalının sələfidir. Kapitalizmə qədəmi dövrdəKİ ticarət Kapitalı ilə indini dövrdə ticarət Kapitalının məzmununda əsaslı dəyişİKİİKİər baş verib. Əmtəələrin hərəKəti. müxtəlif mərhələlərdən neçir. Həmin mərhələlərlə əlaqədar olaraq o, ini yerə ayrılır: topdansatış və pəra- Kəndəsatış ticarətlərinə. Topdansatış ticarət əmtəə tədavülü prosesinin tərnib hissəsi olub, vasitəçi xaranter daşıyır. O, əmtəə tədavülündə başlanğıc mərhələdir, təsərrüfatlararası vasitə Kİmi çıxış edir. Burada müxtəlif sqnaye və Kənd təsərrüfatı məhsulları bir yerə toplanır.
Bazar və ticarət saxlanılır, sortlara, çeşidlərə bölünür və istehlaKçı müəssisələrə, qurumlara yeridilir (satılır). Topdansatış ticarət - əmtəələrin iri partiyalarla satışıdır. Topdansatış ticarət həm sənaye və həm də Kənd təsərrüfatında istehsal olunan bütün əmtəələri əhatə edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində topdansatış ticarətində əmtəə birjaları mühüm rol oynayır. Topdansatış ticarətində assosiasiyalar da fəaliyyət göstərir. Ticarət assosiasiyalarında ayrı-ayrı əmtəələrin nişanələrinə görə müəyyən məhsulların, məs., ayaqqabı, paltar və s. istehsalı üzrə topdansatış müəssisələri birliyi yaradılır. PəraKəndəsatış ticarəti əmtəələrin satışının bilavasitə istehlaK- çılarla aparılan növüdür, formalarıdır. Əmtəə tədavülünün son mərhələsidir. Bazar münasibətləri şəraitində hərrac (auKSİon), yarmarnalar da mühüm rol oynayır. Ticarət həm Ö İ KƏ daxilində və həm də xarici dövlətlərlə aparılır. Bunlarla əlaqədar olaraq ticarət yenə İKİ
yerə, yə'ni daxili və xarici ticarətə ayrılır. Daxili ticarətin aşağıdanı formaları vardır: xüsusi, dövlət. Kooperativ. Xarici ticarət beynəlxalq əməK bölgüsü ilə əlaqədardır. Burada əmtəələrin mübadiləsi idxal və ixrac üzrə aparılır. Xarici ticarətdə əmtəələrin mövcud öİKəyə digər öİKƏlərdən gətirilməsi idxal, əmtəələrin bir öİKədən başqa öİKələrə aparılması ixrac adlanır. Müəyyən dövrdə əmtəələrin idxalının və ixracının ümumi dəyərləri arasındaKi fərq nisbəti ticarət balansı adlanır. Əgər ixrac idxaldan çox olarsa antiv ticarət balansı, az olarsa passiv ticarət balansı adlanır. Ticarət balansının vəziyyəti dünya bazarında mövcud öİKənin əmtəələrinin rəqabət qabiliyyətinin, onun iqtisadiyyatının vəziyyətinin mühüm me'yarlarından biridir.
MarKetinq, ingiliscə marKet sözündən olub, bazar mə'nasını verir. MarKetinq termini ÜK
dəfə XX əsrin əvvəllərində (1901-ci ildə) ABŞ-da meydana gəlmişdir. O, bazar iqtisadiyyatı şəraitində idarəetmə Konsepsiyası haqqında Kateqoriyanı ifadə edir. LaKİn onun KİassİK və müasir mə'nalandırılmasında müəyyən fərqlər vardır. Müasir mə'na tədricən formalaşmışdır. Əvvələn, o, ÜK
dəfə meydana gələndə ABŞ-da «Məhsul marKetinqi» adı daşıyırdı. İKİnci, ÜK dövrdə o, əmtəələrin və xidmətlərin istifadə olunması qət 147 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|